Πόσο φονική ήταν η πανώλη της εποχής του Ιουστινιανού;

Είναι λάθος! Ούτε σκότωσε το μισό πληθυσμού της Βυζαντινής αυτοκρατορίας η πανώλη, που είχε ξεσπάσει την εποχή του Ιουστινιανού, ούτε η σοβαρότητά της ήταν αυτή, που περιγράφεται από τις πηγές.

Νέες ιστορικές έρευνες, αλλά κυρίως τα μαθηματικά μοντέλα, που αναπτύχθηκαν στο Εθνικό Κέντρο Κοινωνικο- Περιβαλλοντικής Σύνθεσης του Πανεπιστημίου του Μέριλαντ (SESYNC) αμφισβητούν πειστικά τον αριθμό των θυμάτων, αλλά και την δυναμική αυτής της πρώτης πανδημικής πανώλης.

Δύο αιώνες είχε διαρκέσει η επιδημία, περίπου από το 541 ως το 750, αλλά, όπως διαπίστωσαν οι ερευνητές Lauren White και Lee Mordechai, είναι απίθανο η μεταδοτικότητά της να είχε τόσο μεγάλο ποσοστό θνησιμότητας, αλλά και τέτοια διάρκεια σαν αυτή που περιγράφεται στις πρωτογενείς πηγές.

Οι δυο τους εστίασαν τις προσπάθειές τους στην Κωνσταντινούπολη, πρωτεύουσα της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, απ΄όπου προέρχονται οι καλύτερες περιγραφές για την επιδημία το 542 μ.Χ.

Να σημειωθεί εξάλλου ότι, σύμφωνα με τις πηγές εκείνης της εποχής, η πανούκλα σκότωσε έως και 300.000 άτομα στην πόλη, η οποία είχε πληθυσμό περίπου 500.000 άτομα, ήταν άλλωστε η μεγαλύτερη του κόσμου. Άλλες πηγές δείχνουν επίσης ότι η επιδημία είχε στερήσει τη ζωή από τους μισούς κατοίκους της αυτοκρατορίας, μιλούν μάλιστα συνολικά για 15 εκατομμύρια θύματα.

Η αποδοχή αυτού του μαζικού θανάτου ήταν δεδομένη ως τώρα από τους ιστορικούς και μελετητές. Όμως, οι White και Mordechai, συγκρίνοντας τα στοιχεία σχετικά με τις οδούς μετάδοσης της ασθένειας, απέδειξαν ότι η δυναμική της εξάπλωσης δεν θα μπορούσε ποτέ να είναι αυτή που αναφέρουν οι βυζαντινοί συγγραφείς.

Συγκεκριμένα, σύμφωνα με την γνωστή βιβλιογραφία, η ιουστινιάνεια πανώλη επηρέασε όλες τις περιοχές της Μεσογείου με τον ίδιο τρόπο. Ωστόσο, τα νέα ευρήματα δείχνουν ότι, δεδομένης της διακύμανσης των οικολογικών και κοινωνικών προτύπων σε κάθε περιοχή (π.χ. κλίμα, πυκνότητα πληθυσμού), είναι απίθανο ένα ξέσπασμα πανώλης να είχε επιπτώσεις εξίσου σε όλες τις διαφορετικές γωνιές της τεράστιας αυτοκρατορίας.

«Τα αποτελέσματά μας δείχνουν με σαφήνεια ότι οι επιπτώσεις της ιουστινιάνειας πανούκλας διέφεραν σημαντικά μεταξύ διαφορετικών αστικών περιοχών στα τέλη της αρχαιότητας», όπως δηλώνει ο ένας εκ των ερευνητών ο Lee Mordechai, ιστορικός περιβάλλοντος, λέκτορας στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ και σήμερα ένας εκ των επικεφαλής της Πρωτοβουλίας για την Κλιματική Αλλαγή και την Ιστορία στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον.

Χρησιμοποιώντας μία μέθοδο που ονομάζεται «παγκόσμια ανάλυση ευαισθησίας», οι White και Mordechai κατάφεραν να διερευνήσουν τη σημασία όλων των παραμέτρων, κάνοντας προσομοιώσεις για τα αποτελέσματα της νόσου.

Έτσι, διαπίστωσαν ότι αρκετές παραμελημένες παράμετροι είναι επίσης πολύ σημαντικές για τον προσδιορισμό των αποτελεσμάτων. Κατά την Lauren White, «ένα παράδειγμα ήταν ο ρυθμός μετάδοσης από τους ψύλλους στον άνθρωπο. Παρόλο που η ανάλυση τον περιέγραψε ως σημαντική παράμετρο, δεν υπήρξε αρκετή έρευνα ως τώρα, που να δείχνει σαφή στοιχεία».

Και η έρευνα αυτή με μαθηματικά μοντέλα ασθενειών αναμένεται να συνεχισθεί.