Νίκος Δήμου: Υπάρχει έλληνας Βούδας και όπιο του λαού;

Δέκα τέσσερα καίρια δοκίμια παρουσιάζει ο Νίκος Δήμου. Η συλλογή ονομάζεται Η αντίσταση στον Δαρβίνο και άλλα 13 ετερόδοξα κείμενα (εκδόσεις Πατάκη, 2024).

Ποπ φιλόσοφος

Ο Νίκος Δήμου αποτελεί φαινόμενο των καιρών του. Όπως ο πασίγνωστος ο βρετανικής καταγωγής ελβετός συγγραφέας Αλάν ντε Μποτόν (Alain de Botton), απόφοιτος του Χάρβαρντ και του Κέιμπριτζ, που επινόησε με την πρακτική του την επονομαζόμενη ποπ φιλοσοφία. Ίδρυσε το Σχολείο της Ζωής (School of Life) το 2008 όπου εκατομμύρια άνθρωποι βρίσκουν ηλεκτρονικά ανακούφιση για τα προβλήματά τους. Πολύ πριν τον εξακοντισμό του λάιφ κόουτσινγκ (life coaching) από την Αμερική στην υφήλιο. Ένας πιο βαθυστόχαστος λάιφ κόουτς (life coach) και αυτός. Στην Ελλάδα, τον ορισμό ενσαρκώνει περίφημα ο Νίκος Δήμου.

Εκφράζεται επί παντός επιστητού χτενίζοντας όμως ενδελεχώς την καλλιέπεια της γλώσσας του. Σχολιάζει κοινωνικά θέματα και χρησιμοποιεί τις γνώσεις του από τους στοχαστές της Δύσης. Τις περισσότερες φορές μοιάζει να τους έχει πραγματικά μελετήσει. Εξάλλου, σπούδασε φιλοσοφία και αγγλική φιλολογία στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου.

Απέκτησε ευρύτερη φήμη με τα άρθρα του σε εφημερίδες όπως Το Βήμα και η Lifo. Παλιότερα, ακόμη και σε lifestyle περιοδικά (Status). Σήμερα εξακολουθεί να αρθρογραφεί στο Protagon. Έχει γράψει πολλές δεκάδες βιβλία, κυρίως μελέτες, δοκίμια. Το πιο ευπώλητο από όλα τιτλοφορείται Η δυστυχία του να είσαι Έλληνας (εκδ. Πατάκη, 32η ανατύπωση).

Η ποσότητα των επιθυμιών μας

Εκεί σημειώνει: «συνήθως, αυτοί που έχουν έντονες και πολλές επιθυμίες, ικανοποιούν περισσότερες απ’ όσους έχουν λίγες και ταπεινές. Μόνο που η αχόρταγη φύση των πρώτων σπάνια τους επιτρέπει να αισθανθούν την κατάσταση της ισορροπίας που ονομάζουμε ευτυχία». Όπου σύμφωνα με τον Νίκο Δήμου, «ορίζουμε ως ευτυχία τη (συνήθως προσωρινή) κατάσταση όπου η πραγματικότητα συμπίπτει με τις επιθυμίες μας». Ενώ «η ευτυχία (ή δυστυχία) μας εξαρτάται: από το μέγεθος, την ένταση και την ποσότητα των επιθυμιών μας, από τη μια μεριά − και από τη φύση της πραγματικότητας, από την άλλη».

Ειρήσθω εν παρόδω, και ο Αλάν ντε Μποτόν σε ένα από τα βιβλία του είχε υποστηρίξει ότι το υγιές μυαλό λειτουργεί ως μονταζιέρα, διατηρώντας μόνο τις πληροφορίες που χρειάζεται για την αποτελεσματική ζωή. Και αυτό σημαίνει ότι πετάει σκέψεις, τρόπον τινά, επικριτικές…

Επιπλέον, ο Νίκος Δήμου δημοσίευσε και αρκετές συλλογές ποίησης. Μέχρι να αφοσιωθεί εντελώς στη γραφή, ο απόφοιτος του Κολλεγίου Αθηνών Νίκος Δήμου διένυσε αρκετά επιτυχημένη καριέρα στο χώρο της διαφήμισης. Διατηρούσε άλλωστε και διαφημιστική εταιρεία. Άλλη μια ψηφίδα που ταιριάζει στο προφίλ του ποπ φιλόσοφου.

Αιχμή του δόρατος

Στο συμπίλημα κειμένων Η αντίσταση στον Δαρβίνο και άλλα 13 ετερόδοξα κείμενα, πραγματοποιεί ακόμη μια φορά την ακτινογραφία της σύγχρονης κοινωνίας. Αξίζει να σημειωθεί μάλιστα ότι ο Νίκος Δήμου προσεγγίζει τα ενενήντα. Στη διαύγεια όμως και στην οξύνοια του μυαλού και του λόγου αφήνει πίσω του παρασάγγας πολλούς νεότερους αρθρογράφους. Κινείται στην αιχμή του δόρατος.

Ερωτήματα όπως: Ποιες είναι είκοσι αλήθειες για τη φενάκη του σύγχρονου λαϊκισμού; Γιατί οφείλουμε την ταυτότητά μας ως Νεοέλληνες στους Γερμανούς; Ποια είναι τα έντεκα φιλοσοφικά ερωτήματα για τα οποία ποτέ δεν θα έχουμε απάντηση; Πόσο δύσκολο είναι να μετουσιωθεί σε λογοτεχνία το θαύμα του έρωτα; Είναι η ψυχή και το σώμα δύο όψεις της ίδιας πραγματικότητας; Και το σατιρικό (έχει γράψει αρκετά σατιρικά κείμενα) γιατί παραπονιέται για τη δύσκολη ζωή του ως συζύγου ιατρού ο συγγραφέας; 

Στην πλειοψηφία τους καινούργια, ορισμένα όμως από τα κείμενα αυτά δεν γράφτηκαν πρόσφατα. Ο Νίκος Δήμου με κομψότητα στο λόγο, ξεσπαθώνει. Με το μάτι του διεισδυτικού παρατηρητή, ανοίγει ερωτήματα που δεν συζητιούνται στο καφενείο αλλά ούτε και εκφράζονται εις βάθος σε ακαδημαϊκό επίπεδο, τουλάχιστον ανάμεσα στους διανοούμενους. Γεμίζει το κενό.

Δεν ορρωδεί προ ουδενός: Υπάρχει ελεύθερη βούληση, ασυνείδητο, έλληνας Βούδας, εξωγήινη ζωή ή νοημοσύνη;

Ως προς το πρωταγωνιστικό κείμενο, το κυρίως ερώτημα ανιχνεύει τους λόγους που η δεδομένη θεωρία του Δαρβίνου δεν διδάσκεται διάχυτα στη μέση εκπαίδευση σε διεθνές επίπεδο. Αλλά παραμένει λίγο στη σκιά. Δεν μπορεί ένα τέτοιο οφθαλμοφανές «λάθος» να συμβαίνει κατά τύχη.

Το όπιο του λαού και ο ανθρώπινος εγκέφαλος

Διαπιστώνει το εξής:

«Δεν είναι η θρησκεία που αντιμάχεται τον Δαρβίνο – αλλά αυτό που γέννησε τη θρησκεία. Η ανάγκη του ανθρώπου για νόημα, η οποία τον οδήγησε στο να εφεύρει θεούς και σωτήρες, δημιουργούς και θαυματοποιούς. Ο άνθρωπος δεν αντέχει την τυχαιότητα. Δεν μπορεί να αποδεχθεί ότι είναι μια τυχαία μετάλλαξη μιας μακριάς αλυσίδας από πλάσματα που εξελίχθηκαν σε έναν τυχαίο πλανήτη χαμένο μέσα σε δισεκατομμύρια άστρα που ανήκουν σε εκατομμύρια γαλαξίες. Θέλει νόημα, σχέδιο, σκοπό.

Η ανάγκη αυτή είναι πρωταρχική – τόσο που, όπως θα γνωρίζετε καλύτερα από μένα, νευροεπιστήμονες έχουν εντοπίσει κέντρα του εγκεφάλου όπου λένε ότι εδράζεται η πίστη. Όπως για τις ναρκωτικές ουσίες υπάρχουν κέντρα υποδοχής – έτσι και για το «όπιο του λαού», όπως το είχε ονομάσει ο Μαρξ, υποθέτουν την ύπαρξη υποδοχέων. Αν αυτό αληθεύει, ο Δαρβίνος έχει έναν εχθρό πολύ πιο δυνατό από τον Θεό – τον ίδιο τον άνθρωπο, δημιουργό των Θεών».

Και παρακάτω, εκφράζει την άποψή του, χωρίς οίηση:

«Προσωπικά πιστεύω πως είναι ανώριμο να περιμένεις το νόημα από μυθικούς μεταφυσικούς παντοκράτορες. Το μεγαλείο του ανθρώπου είναι ότι παράγει ο ίδιος το νόημα της ύπαρξής του».

Προσφέρει πολυπόθητο νόημα και ο ίδιος στον αναγνώστη του.

Πληροφορίες

Η αντίσταση στον Δαρβίνο και άλλα 13 ετερόδοξα κείμενα

Συγγραφέας: Νίκος Δήμου

Εκδόσεις Πατάκη, Μάρτιος 2024

Σελίδες 232