Μάρω Δούκα: «Το καλό και το κακό συνυπάρχουν»

Μάρω Δούκα

Περιεχόμενα

Η πολυβραβευμένη (το 2019 και με το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας) Μάρω Δούκα παραδίδει με τη Φελιτσιτά (εκδ. Πατάκης, 2023) ίσως το πιο καίριο μυθιστόρημα της χρονιάς. Δανείζει στη σημερινή συνέντευξη τις σκέψεις της.

Η Φελιτσιτά αναφέρεται στον Κωνσταντίνο Καβουράκη ή «Κάβουρα», όπως τον αποκαλούν, που νόμιζε ότι θα μείνει για πάντα παντρεμένος με την Ελένη και τα τρία τους (ώριμα πλέον) παιδιά στα Σεπόλια Αττικής.

Ένας φιλήσυχος ανθρωπάκος εκτρέπεται

Ένα βράδυ που αυτός ο φιλήσυχος ανθρωπάκος εκτρέπεται («τραβοσέρνοντας» και πάλι τη σύζυγο από τα μαλλιά), θα αντιμετωπίσει την οργή του μεγάλου του γιου, που θα τον γρονθοκοπήσει.

Στην απόγνωση της στιγμής, ο Κωνσταντίνος θα ανοίξει την πόρτα και θα καταφύγει στο δρόμο. Εκεί θα στήσει το νέο του σπιτικό, ως κανονικός άστεγος πλέον στα πέριξ της Αγίας Ειρήνης.

Φελιτσιτά, δηλαδή Ευτυχία, η γάτα που φευγαλέα τον συντροφεύει.

Ασφάλεια ή ελευθερία;

Ένας εξουσιαστής χωρίς εξουσία, ο Κωνσταντίνος θα ορίσει τον αιώνιο μετεωρισμό του περιπλανώμενου. Από τη μια πλευρά η ασφάλεια και οι υποχρεώσεις, η υποταγή. Από την άλλη, η ελευθερία αλλά και ο πραγματικός κίνδυνος του θανάτου. Η απελπισία της πράξης του επισφραγίζει τον πόνο για την απώλεια της οικογενειακής φενάκης.

Η Μάρω Δούκα υιοθετεί εναλλάξ τις φωνές των προσώπων αυτής της οικογένειας για να παρακολουθήσει την αλληλουχία των γεγονότων ύστερα από τη φυγή του πατέρα και ταυτόχρονα τον ειρμό της συνείδησής τους καθώς ο καθένας διαπραγματεύεται αυτό το φοβερό γεγονός αλλά και τις δικές του προσωπικές διαψεύσεις.

Ζωντανός εφιάλτης

Η Μάρω Δούκα οργανώνει τις δόσεις των εντυπώσεων με ανυπέρβλητη μαεστρία ώστε ο αναγνώστης να συμμετέχει απόλυτα στον ζωντανό εφιάλτη των ηρώων της.

Η Φελιτσιτά οδηγεί στο γκρέμισμα των τειχών της σιγουριάς, της ιδεατής αθωότητας και δίνει την αίσθηση ότι ο κόσμος παραμένει τεράστιος, χαώδης και επικίνδυνος. Ότι η θέση στο στρατόπεδο των καλών είναι εύθραυστη και το Καλό και το Κακό υφίστανται μια αινιγματική διαπίδυση.

Ενοχή και ευθύνη

Ότι η ενοχή και η ευθύνη μεταφέρονται από το ένα άτομο στο άλλο. Ότι σε κάθε στιγμή μπορούμε να διαβούμε το κατώφλι της ψυχικής ανισορροπίας.

Αλλά αυτή παραδόξως παραμένει και η ιδιότυπη κάθαρση της τέχνης. Αφού η τραγική ειρωνία και η τρυφερότητα του συγγραφικού ύφους αποκαλύπτουν τον μηχανισμό της γραφής, που παραπέμπει και πάλι στη δράση της καθημερινής ζωής.

«Ακούει τη φωνή του μέσα της»

Σε παλιότερο αυτοβιογραφικό δοκίμιο, η Μάρω Δούκα είχε επισημάνει ότι την προβληματίζει τόσο η θεματολογία όσο και ο τρόπος που θα την εκφράσει.

Η κόρη του Κωνσταντίνου Καβουράκη, η Βούλα, «ακούει τη φωνή του μέσα της», η Μάρω Δούκα γράφει σαν να αντηχεί η φωνή των χαρακτήρων της μέσα της. Καταγράφει τις πιο μύχιες σκέψεις τους αναβιώνοντας τεχνικές ροής συνείδησης. Και η συνείδησή τους εμπεριέχεται στη μορφή…

Οι χαρακτήρες επινοούν τη ροή

«Σωστά, εφόσον κάθε ιστορία περιέχει την αφήγησή της και η αφήγησή της δεν είναι τίποτα άλλο παρά η συνείδησή της. Οι επινοημένοι χαρακτήρες καλούνται να υπάρξουν μέσω του συγγραφέα, επινοώντας, εννοείται, τη ροή της αφήγησης, που δεν είναι άλλη από τη ροή της συνείδησης.

Κι αν όλα αυτά ακούγονται κάπως ζαλιστικά, ένα είναι αυτό που πρωτεύει, ότι ο συγγραφέας ακολουθεί τους χαρακτήρες που έχει επινοήσει και οι επινοημένοι χαρακτήρες επινοούν με τη σειρά τους, με καιρό και με κόπο, τον τρόπο του συγγραφέα».

«Επέλεξε να ζει χωρίς ταυτότητα»

Αλλά και το θέμα αφορά μια ακραία κοινωνική κατάσταση. Για έναν άνθρωπο που «επέλεξε να ζει χωρίς ταυτότητα», όπως γράφει. Αναρωτιέται κανείς αν η Μάρω Δούκα πραγματοποίησε έρευνα για τέτοιου είδους ψυχική κατάσταση.

Την αποδίδει με εξαιρετική ακρίβεια και διαύγεια. Τις μεταπτώσεις, τις αποχρώσεις, την υπερηφάνεια ενώ κοιμάται στο δρόμο, τις αδιέξοδες παλινδρομήσεις, τις λαβυρινθώδεις σκέψεις…

Ίσως βέβαια το «εγώ» του συγγραφέα να σβήνει εντελώς για να υπάρξουν οι φανταστικοί χαρακτήρες του, όπως έχει άλλοτε υποστηρίξει η ίδια…

«Ακουμπώ στην ενσυναίσθηση»

«Το εγώ του συγγραφέα σίγουρα δεν σβήνει, δεν παύει όμως ούτε στιγμή να είναι ο υπηρέτης, το όχημα των χαρακτήρων που έχει φανταστεί.

Και κάτι ακόμη, δεν έκανα ποτέ έρευνα για την ψυχική κατάσταση του κεντρικού χαρακτήρα και των άλλων χαρακτήρων γενικά. Ακουμπώ πάντα στην ενσυναίσθηση και στην παρατηρητικότητά μου.

Όλα κυλούν με τις σκέψεις των χαρακτήρων καθώς διοχετεύονται στις δικές μου σκέψεις. Είπαμε είμαι το όχημα… αλλά μπορεί και κάθε χαρακτήρας να είναι το δικό μου όχημα. Αυτά δεν διαχωρίζονται ακριβώς. Το θέμα είναι ότι συνυπάρχουν».

Όχι από μετριοφροσύνη

Οι «μονόλογοι» κάθε μέλους της οικογένειας θυμίζουν Φώκνερ. Εξάλλου, οι συγγενείς του Κωνσταντίνου Καβουράκη ή Κάβουρα φαίνεται σαν να μνημονεύουν έναν ζωντανό νεκρό, σαν να τον έχουν ήδη συμβολικά θάψει.

«Ναι, οι μονόλογοι θυμίζουν κάπως Φώκνερ, άλλη όμως η μαεστρία του Φώκνερ και άλλο εγώ, κι αυτό δεν το λέω από μετριοφροσύνη, αλλά επειδή οι δικοί μου μονόλογοι δεν είναι τόσο δωρικοί όσο οι μονόλογοι του Φώκνερ, σ’ εμένα οι μονόλογοι περιπλέκονται αλλιώς με τα πρόσωπα», απαντά η Μάρω Δούκα.

Ένας ζωντανός νεκρός

«Όσο για το ότι η γυναίκα του και τα τρία παιδιά του μνημονεύουν τον κεντρικό χαρακτήρα τον Καβουράκη σαν ένα ζωντανό νεκρό πλέον, δεν το είχα σκεφτεί έτσι, προς αυτό τον οδήγησαν τα μέλη της οικογένειάς του με τον τρόπο και με την αδιαφορία τους.

Καθώς, αν και όλοι ισχυρίζονται ότι τον νοιάζονται, ότι τον σκέφτονται, ότι τους ενοχλεί να γίνουν ο περίγελος στη γειτονιά, αν μάθουν ότι κυκλοφορεί στην πόλη άστεγος, κανείς τους δεν θα ήθελε να ξεβολευτεί πια, τους λείπει, αλλά όχι με έγνοια, τον αγαπούν αλλά αισθάνονται ότι ζουν καλύτερα χωρίς αυτόν».

Ανήκεστος βλάβη

Εν συνόλω, η Φελιτσιτά διερευνά το αδιέξοδο εκείνων που έχουν καμφθεί ως προσωπικότητες. Σε τέτοιο βαθμό ώστε να έχουν πλήρως αλλοτριωθεί.

«Δεν θα έλεγα όχι, θα διευκρίνιζα μόνο ότι η προσωπικότητα ενός ανθρώπου κάμπτεται από συμβάντα που δύσκολα παρακάμπτονται, όταν αυτά τα συμβάντα περιτυλίγουν ασφυκτικά από την παιδική του ηλικία τον άνθρωπο.

Ο Κωνσταντίνος Καβουράκης ή Κάβουρας σχεδόν από βρέφος βασανίζεται, προσπαθεί να τα καταφέρει, δουλεύει, παντρεύεται αυτήν που αγαπά, νά όμως που παρόλες τις προσπάθειές του, το κακό που σέρνει μέσα του είναι ανήκεστο, και είναι ανήκεστο γιατί κανείς από τους δικούς του δεν φαίνεται διατεθειμένος να τον κατανοήσει και να τον βοηθήσει, όσο και αν τον αγαπάει, τα πρώτα χρόνια τουλάχιστον, ή γυναίκα του, δεν μπορεί να τον συνδράμει, είναι τόσο φιλάρεσκη και κατά βάθος τόσο αυταρχική.

Όσο για τα παιδιά το μόνο που προσπαθούν είναι να τινάξουν από πάνω τους την τοξικότητα της οικογένειας, χωρίς να τα καταφέρνουν πάντα.

Η οικογένεια της διπλανής πόρτας

Η Μάρω Δούκα αναπαριστά την οικογένεια που ισορροπεί στα όρια ενώ κάτω από τον άσπιλο πάγο κοχλάζει φωτιά κόλασης.

«Θα έλεγα πως ναι, χωρίς όμως να γενικεύω, υπάρχουν και οικογένειες που σε γενικές γραμμές ζουν καλά, με τον πατέρα και τη μητέρα και τα παιδιά να ακολουθούν την καθημερινότητα συμβατικά, ίσως και αδιάφορα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι νοσεί ο θεσμός.

Αλλά αν σκεφτούμε σε ποια οικογένεια μεγαλώνουν τα παιδιά, οι έφηβοι που δέρνονται, που μαχαιρώνονται, που διασύρονται, αναγκαστικά θα σκεφτούμε ότι, αν όχι η οικογένεια, η κοινωνία μας νοσεί».

Το καλό και το κακό

«Βαθιά πίστη μου είναι ότι δεν υπάρχουν μόνο κακοί και μόνο καλοί άνθρωποι, το καλό και το κακό συνυπάρχουν μέσα μας.

Το “Φελιτσιτά” δεν γράφτηκε με καταγγελτική διάθεση, ακολουθούσα τους χαρακτήρες όπως ζωντάνευαν, και να σας πω, δεν υπάρχει κατά τη γνώμη μου φεμινιστική ανάγνωση της σύγχρονης οικογένειας. Υπάρχει η οικογένεια με τους όρους και την τροχοπέδη της, υπάρχει η δυναμική γυναίκα και ο άβουλος άντρας, η αδύναμη γυναίκα και ο βίαιος άντρας».

Υπαρξιακό και πολιτικό

Σε παλιότερη συνέντευξη με τη Μάρω Δούκα για την εφημερίδα Το Βήμα (25.11.2008) , η υπογράφουσα είχε σημειώσει: «Οι δύο όψεις του προβληματισμού της, η πολιτική και η υπαρξιακή, παραμένουν το ίδιο επίκαιρες σήμερα, τριάντα χρόνια αργότερα, ως επίμονα αιτήματα αλλαγής».

Η διαπίστωση μοιάζει να ισχύει ακόμη και σήμερα, σαράντα πέντε χρόνια αργότερα.

«Τη θυμάμαι εκείνη τη συνέντευξη, ε λοιπόν έπειτα από τόσα χρόνια, αν και το πολιτικό και το υπαρξιακό συνυπάρχουν πάντα, το πολιτικό έχει πλέον άλλη δυναμική, όπως και το υπαρξιακό θα έλεγα ότι έχει κάπως πάρει άλλη μορφή, άλλες διαστάσεις».

Ιδιωτική

Με μυθιστορήματα όπως η Αρχαία σκουριά (εκδόσεις Πατάκη) θεωρήθηκε η φωνή της γενιάς της.

Και στη σημερινή εποχή της υπερτροφικής δημοσιότητας όπου οι συγγραφείς αναγνωρίζονται πλέον ως σταρ, η Μάρω Δούκα παραμένει επίμονα ιδιωτική. Να υπενθυμίζει μέσα από τις λέξεις της τις βασικές ανθρώπινες ανάγκες -πεινάω, διψάω, ερωτεύομαι.

«Παραμένω “ιδιωτική” γιατί αυτός είναι ο χαρακτήρας μου…Τα υπόλοιπα έχουν να κάνουν με την καλή σας διάθεση απέναντι μου. Ευχαριστώ πολύ Κατερίνα Δαφέρμου».

Πληροφορίες