Λίνα Μενδώνη: Αίτημα στη Βιέννη για την επιστροφή θραυσμάτων της ζωφόρου του Παρθενώνα

Πρόκειται για θραύσματα του γλυπτού διάκοσμου του Παρθενώνα δια χειρός Φειδία, πολύτιμοι λίθοι ιστορίας και τέχνης, αυτά τα δύο μαρμάρινα κομμάτια από την ζωφόρο, για τα οποία έκανε λόγο η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη στον Αντικαγκελάριο και υπουργό Κατοικίας, Τεχνών, Πολιτισμού, Μέσων Ενημέρωσης και Αθλητισμού της Αυστρίας, Αντρέας Μπάμπλερ κατά την συνάντησή τους στην Βιέννη. Κι αυτό, γιατί και τα δύο βρίσκονται σήμερα στο Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης της Βιέννης, απολύτως ταυτισμένα ωστόσο, όσον αφορά την προέλευσή τους αλλά και την θέση τους στην ζωφόρο.

Συγκεκριμένα το ένα προέρχεται από το τμήμα των ιππέων και το δεύτερο από τους θαλλοφόρους άντρες. Το αίτημα της Ελλάδας για την επιστροφή και επανένωση του συνόλου των Γλυπτών του Παρθενώνα στο Μουσείο Ακρόπολης από διάφορα μουσεία του κόσμου διατυπώθηκε έτσι, και στον αυστριακό Αντικαγκελάριο από την ελληνίδα υπουργό Πολιτισμού αναφορικά με τα δύο αυτά θραύσματα, με την κυρία Μενδώνη να φέρνει ως παράδειγμα το θραύσμα Fagan.

Η οριστική επιστροφή του στο Μουσείο Ακρόπολης από το Παλέρμο της Σικελίας και η οδός, η οποία ακολουθήθηκε στο πλαίσιο της εξαιρετικής συνεργασίας μεταξύ Ελλάδος και Ιταλίας αποτελεί αναμφίβολα ένα πρότυπο, που εφ΄όσον υπάρχει καλή θέληση μπορεί να εφαρμοστεί σε παρόμοιες περιπτώσεις.

Ακριβώς την ανάπτυξη μιας συνεργασίας ζήτησε η υπουργός Πολιτισμού από τον Αντικαγκελάριο Αντρέας Μπάμπλερ, ο οποίος και εξέφρασε την πρόθεσή του για την έναρξη μιας τεχνικής συζήτησης, ανάμεσα στις δύο πλευρές, δεδομένου στη χώρα του, όπως είπε, δεν υπάρχει σήμερα το κατάλληλο για τέτοιες περιπτώσεις, θεσμικό πλαίσιο.

Να σημειωθεί πάντως, ότι το θέμα δεν τίθεται για πρώτη φορά, αφού αρχικά το αίτημα είχε διατυπωθεί πριν από δύο χρόνια από τον κ. Δένδια ως υπουργό Εξωτερικών κατά τη διάρκεια επίσκεψής του στην Βιέννη ενώ και το Μουσείο Ακρόπολης έχει απευθύνει επιστολή στο αυστριακό μουσείο ζητώντας την επιστροφή των θραυσμάτων. Ελπίζεται ότι τώρα οι συζητήσεις θα ευοδωθούν.

Οι ιππείς και οι θαλλοφόροι άνδρες

Θραύσματα από την Ακρόπολη έχουν βγει από την χώρα με διάφορους τρόπους και σε διαφορετικές εποχές. Άλλοτε ως αποτέλεσμα λεηλασίας άλλοτε ως σουβενίρ διαφόρων φιλάρχαιων περιηγητών ή και στρατιωτικών αυτά τα μικρά κομμάτια άλλαξαν πολλές φορές χέρια ώσπου να καταλήξουν στα μουσεία, όπου βρίσκονται σήμερα. Κάπως έτσι έχει συμβεί και με τα δύο θραύσματα του Kunsthistorisches Museum της Βιέννης, που προέρχονται από την βόρεια ζωφόρο.

Δύο νεαροί ιππείς και μαζί η κεφαλή ενός αλόγου περιλαμβάνονται στο πρώτο θραύσμα, διαστάσεων 36,5 Χ 35,5 εκατοστών, προερχόμενο από το τμήμα της πομπής με το σώμα των ιππέων. Το δεύτερο, στο οποίο απεικονίζονται δύο κεφάλια ανδρών αντικριστά έχει διαστάσεις μόλις 26 Χ 29 εκατοστών Πρόκειται για δύο γενειοφόρους ηλικιωμένους πολίτες της Αθήνας, που ανήκουν στην ομάδα των θαλλοφόρων και συμμετέχουν στην πομπή των Παναθηναίων, κρατώντας κλαδιά ελιάς.

Μάλιστα η θέση αυτού του θραύσματος πιστοποιείται και από τα σχέδια του γάλλου ζωγράφου Jacques Carrey, ο οποίος είχε βρεθεί στην Αθήνα το 1674, μερικά χρόνια δηλαδή, πριν την καταστροφή Μοροζίνι το 1687. Τότε, που κατά τη διάρκεια του Βενετο-οθωμανικού πολέμου μία οβίδα του Μοροζίνι σημάδεψε και χτύπησε την πυριτιδαποθήκη, που είχε εγκαταστήσει εκεί ο Αλή αγάς, διοικητής του φρουρίου.

Η πορεία των θραυσμάτων

Ο Carrey είχε κάνει λεπτομερείς αποτυπώσεις του Παρθενώνα, ο οποίος έως τότε διασωζόταν σε πολύ καλή κατάσταση και χάρις σ΄αυτόν πολλά στοιχεία του, που χάθηκαν από την έκρηξη μπορούν να ανασυρθούν σήμερα από τους μελετητές. Όσον αφορά όμως τα θραύσματα από την έκρηξη, η οποία και τα εκτίναξε σε μεγάλη απόσταση, το μεγάλο πλήθος τους δεν έχει βρεθεί. Τα περισσότερα άλλωστε δεν έφεραν πλέον στοιχεία αναγνώρισης. ΄Οσο για τα υπόλοιπα, αρκετά περισυλλέχθηκαν από την εποχή του Μοροζίνι ήδη, και στα χρόνια που ακολούθησαν.

Την προέλευση αυτή έχει επικαλεσθεί και το αυστριακό μουσείο για τα θραύσματα που κατέχει, αναφέροντας ότι τα μετέφερε μαζί του από την Αθήνα ένας στρατιώτης του Μοροζίνι. Από το 1803 βρίσκονταν στην κατοχή του μαρκήσιου Τομάζο ντέλι Ομπίτσι, ο οποίος διατηρούσε μεγάλη συλλογή στο κάστρο του στην Πάδοβα. Και από αυτόν πέρασαν μέσω διαθήκης τον 19ο αιώνα πάντα, στον αρχιδούκα της Αυστρίας Φραγκίσκο Φερδινάνδο ώσπου να φθάσουν τελικώς στο μουσείο.

Τα άλλα θραύσματα σε Γερμανία και Δανία

Το κεφάλι ενός Κενταύρου από την νότια μετόπη του Παρθενώνα στην οποία απεικονίζεται η Κενταυρομαχία βρίσκεται εξάλλου, στο Πανεπιστήμιο του Βίρτσμπουργκ της Γερμανίας, στο Μουσείο Μάρτιν φον Βάγκνερ από όπου και έχει ζητηθεί μέσω της Διεθνούς Επιτροπής για την Επανένωση των Γλυπτών του Παρθενώνα.

Ήδη ωστόσο υπάρχει μία άρνηση από πλευράς του μουσείου, που επικαλείται το γεγονός, ότι το έχει λάβει ως κληροδότημα. Συγκεκριμένα και σύμφωνα με το μουσείο το θραύσμα έφθασε αρχικά στην Μεγάλη Βρετανία στις αρχές του 19ου αιώνα μαζί με άλλα γλυπτά του Παρθενώνα και στη συνέχεια αγοράστηκε τον Μάρτιν φον Βάγκνερ, ζωγράφο, γλύπτη, αρχαιολόγο, συλλέκτη και επιπλέον καλλιτεχνικό πράκτορα του βαυαρού βασιλιά Λουδοβίκου Α’. Από αυτόν πέρασε στο μουσείο μαζί με την υπόλοιπη συλλογή του το 1858, με την εντολή να μην δοθεί αλλού.

Από μετόπη της νότιας πλευράς του Παρθενώνα προέρχονται τα δύο κεφάλια, ενός Λαπίθη και ενός Κενταύρου μαζί με τα πίσω άκρα του, που βρίσκονται στο Εθνικό Μουσείο της Κοπεγχάγης. Τα δύο θραύσματα είχε αποκτήσει ένας δανός αξιωματικός του Μοροζίνι, ο Μόριτς Χάρτμαν, που είχε συμμετάσχει στο βομβαρδισμό του Παρθενώνα ενώ αργότερα πέρασαν μουσείο.

Θραύσματα βρίσκονται τέλος, και στο Μουσείο του Μονάχου, όπως ένα μαρμάρινο χέρι, που είχε αγοράσει ο ιρλανδός ζωγράφος, περιηγητής και συγγραφέας Έντουαρντ Ντόντουελ για λογαριασμό του Λουδοβίκου της Βαυαρίας.