Λι Μίλερ: Η φωτογράφος και μοντέλο που έγινε πολεμική ανταποκρίτρια – Η ζωή της ταινία

Φωτογραφήθηκε γυμνή στην μπανιέρα του διαμερίσματος του Χίτλερ στο Μόναχο, ακριβώς την ίδια μέρα, που εκείνος αυτοκτονούσε στα υπόγεια της καγκελαρίας στο Βερολίνο.  Ήταν φωτογράφος και πολεμική ανταποκρίτρια, μοντέλο της Vogue στη Νέα Υόρκη, μούσα των σουρεαλιστών και των μοντερνιστών στο Παρίσι σ΄ένα κύκλο που περιελάμβανε  από τον Πάμπλο Πικάσο και τον Ζαν Κοκτώ ως τον Σαλβαδόρ Νταλί και τον Μαν Ρέι και ως διαπιστευμένη  στον στρατό των ΗΠΑ ήταν παρούσα σε μερικά από τα σημαντικότερα και αγριότερα γεγονότα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και της απελευθέρωσης.

Η σπουδαία φωτογράφος Λι Μίλερ με την ανατρεπτική καριέρα και την ακόμη πιο ανατρεπτική ζωή έχει αφήσει πίσω της ένα σημαντικό έργο, το οποίο εκτός από τις εκθέσεις, που έχουν γίνει σε Ευρώπη και Αμερική παρουσιάζεται τώρα και στον κινηματογράφο.  Με τίτλο μόνον το μικρό της όνομα «Lee» και με την μεγάλη ηθοποιό Κέιτ Γουίνσλετ  να την ενσαρκώνει στην οθόνη, η ταινία σε σκηνοθεσία της Έλεν Κούρας είναι έτοιμη μάλιστα για να προβληθεί στο κοινό, με πρεμιέρα στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Τορόντο στις 9 Σεπτεμβρίου.

Αν στους νεότερους, και πέρα από τους λίγους και εκλεκτούς ειδικούς στον κόσμο της τέχνης, το όνομά της δεν ήταν γνωστό, με την φήμη της να υστερεί σε σχέση με την καλλιτεχνική-ιστορική της σημασία, η προσωπικότητα της Λι Μίλερ (1907 – 1977) δεν μπορούσε παρά κάποια στιγμή να αναδυθεί.

Πάθος και θάρρος

Η αφορμή ήρθε όταν ο γιος της, γνωστός φωτογράφος  Άντονι Πένροουζ – από τον γάμο της με τον σουρεαλιστή καλλιτέχνη, ποιητή και ιστορικό σερ Ρόλαντ Πένροουζ – ανακάλυψε ένα τεράστιο αρχείο της μητέρας του σε μια σοφίτα. Το 2013 έτσι, ιδρύθηκε στο όνομα της Μίλερ ένα ίδρυμα στην Αγγλία, ενώ τα περισσότερα από 80.0009 αρνητικά είναι διαθέσιμα σε ειδικό χώρο, ώστε να έχουν πρόσβαση σε αυτά οι ενδιαφερόμενοι ιστορικοί, καλλιτέχνες και άλλοι.

Βιβλία γράφτηκαν εξάλλου, για την ζωή της από ιστορικούς της τέχνης και συγγραφείς, η ιστορία της έγινε μιούζικαλ – το « Six Pictures of Lee Miller»-, επίσης ντοκιμαντέρ αλλά και διαδραστικό CD και DVD για τις πολεμικές φωτογραφίες της Μίλερ στο Σεν Μαλό της Γαλλίας. Παράλληλα, εκθέσεις με έργα της και γενικότερα για την προσωπικότητά της γίνονται όλο τον κόσμο, μόνον για φέτος ήταν προγραμματισμένες πέντε!

Γεγονός είναι, ότι έχοντας ακολουθήσει το δικό της δρόμο και σπάζοντας διαρκώς τις συμβάσεις η Λι Μίλερ έζησε τις πολλές ζωές της με πάθος, θάρρος αλλά και θράσος! Χωρίς να λείπουν οι αυστηροί χαρακτηρισμοί, όπως αυτός της σουρεαλίστριας Άιλιν Έιγκαρ, που την ανέφερε ως «μια αξιοθαύμαστης γυναίκα, εντελώς χωρίς συναισθήματα και μερικές φορές αδίστακτης.

Η μπανιέρα του Χίτλερ

Η ίδια η  Μίλερ μίλησε κάποτε την «ανησυχία» που την διακατείχε και που καθόρισε την καριέρα της. Κάτι που θεωρείται, ότι μπορεί να οφείλεται στην ποικιλία των ρόλων που έπαιξε στη ζωή της, μετακινούμενη από τον έναν στον άλλο με χάρη, σαν να παρουσίαζε τις διαφορετικές εκδοχές του εαυτού της.

Η απελευθερωμένη στάση της στη ζωή είναι εμφανής εξάλλου, σ΄ εκείνη τη διάσημη εικόνα του 1945, που της τράβηξε ο συνάδελφός της, αμερικανός φωτορεπόρτερ Ντέιβιντ Ε. Σέρμαν, ανταποκριτής του «Life», σε ένα μπάνιο.  Γιατί αυτή η μπανιέρα δεν ήταν μια οποιαδήποτε μπανιέρα, αφού ανήκε στον Αδόλφο Χίτλερ. Και η Μίλερ μόλις είχε πετάξει τα ρούχα της για να μπει σ΄αυτήν. Ενώ το όλο γεγονός συνέβη, λίγες ώρες μετά τη φωτογράφηση της απελευθέρωσης των κρατουμένων από το στρατόπεδο συγκέντρωσης του Νταχάου.

Το ημερολόγιο έγραφε 30 Απριλίου εκείνη την ημέρα, όταν η  Μίλερ και ο Σέρμαν βρέθηκαν στο διαμέρισμα του Χίτλερ στο Μόναχο, στο οποίο μόλις είχαν γίνει επιδρομές αμερικανοί στρατιώτες και εκεί έβγαλαν τη διάσημη φωτογραφία της μπανιέρας

Σήμερα έτσι, η εικόνα μπορεί να διαβαστεί με περισσότερους από έναν τρόπους: Τόσο ως μια στιγμή νίκης επί ενός δικτάτορα όσο και ως μια ανάκτηση της εξουσίας από μια επί μακρόν αντικειμενοποιημένη μούσα.

Ήδη άλλωστε η Λι Μίλερ είχε τραβήξει μερικές από τις γνωστότερες φωτογραφίες με τις φρικαλεότητες της εποχής του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Μοντέλο μόδας

Πολύπλοκη όμως ήταν και η παιδική ηλικία της Μίλερ. Γεννημένη στο Πουκίπσι της Νέας Υόρκης από τον Θίοντορ και την Φλόρενς Μίλερ υπέστη από πολύ νωρίς ένα σοβαρό τραύμα αφού σε ηλικία επτά ετών βιάστηκε από έναν οικογενειακό γνωστό κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού στο Μπρούκλιν και προσβλήθηκε από μία σεξουαλικά μεταδιδόμενη ασθένεια.

Από μικρή εξάλλου, η φωτογραφία ήταν πάντα παρούσα στη ζωή της, καθώς η καριέρα της στο μόντελινγκ ξεκίνησε πρώτα με τον πατέρα της, ερασιτέχνη φωτογράφο, για τον οποίο πόζαρε γυμνή σε όλη της την εφηβεία. Πρόκειται για εικόνες αμφιλεγόμενες, που έχουν υποστεί κριτική σήμερα, καθώς η Μίλερ ήταν ανήλικη, όταν τραβήχτηκαν. Ο γιος της άλλωστε έχει αποκαλέσει  τα έργα «παράβαση μιας σχέσης». Η ίδια η Μίλερ ωστόσο, δεν αναφέρθηκε ποτέ στο θέμα, αφήνοντας στους μελετητές της ένα μυστήριο.

Στα 19της πάντως, συνάντησε κατά σύμπτωση σ΄ένα δρόμο του Μανχάταν τον εκδότη της Vogue, Κοντέ Ναστ και η συνάντηση αυτή θα την οδηγούσε στον κόσμο της μόδας. Την ίδια χρονιά έτσι, το1927, το πρόσωπό της θα κοσμούσε το εξώφυλλο της Vogue σε μια εικονογράφηση σε στυλ Art Deco από τον Ζορζ Λεπάπ ενώ οι φωτογραφήσεις της συνεχίσθηκαν τον επόμενο χρόνο από τον Έντουαρντ Στάιχεν. Σύμφωνα με τη βιογράφο της μάλιστα, Κάρολιν Μπερκ ήταν αυτός, που της πρότεινε να πάει να σπουδάσει με τον Μαν Ρέι, αν ήθελε να γίνει και η ίδια φωτογράφος

«Νόμιζα ότι ο καλύτερος τρόπος ήταν να ξεκινήσω να σπουδάζω με έναν από τους μεγάλους δασκάλους στον τομέα, τον Μαν Ρέι», είχε πει και η ίδια, όταν ρωτήθηκε σε μια συνέντευξη στο αμερικανικό ραδιόφωνο το 1946, για το πώς έγινε φωτογράφος.

Μούσα των σουρεαλιστών

Ως το 1929, η Λι Μίλερ είχε μετακομίσει στο Παρίσι, όπου άρχισε να εργάζεται ως βοηθός στο στούντιο του Μαν Ρέι και γρήγορα η επαγγελματική τους σχέση έγινε και ερωτική. Μαθητευόμενη εξάλλου ακόμα, συνέβαλε καθοριστικά στην επινόηση της φωτογραφικής τεχνικής «ηλιοποίησης» του Μαν Ρέι, μέσω της οποίας αντιστρέφονται οι ασπρόμαυρες αποχρώσεις, δημιουργώντας ένα εφέ που μοιάζει με φωτοστέφανο. Σύμφωνα με την ίδια μάλιστα αυτό συνέβη κατά τη διάρκεια ενός ατυχήματος στο σκοτεινό δωμάτιο, όπου είχε κατά λάθος ανάψει τα φώτα ενώ έφτιαχνε μια φωτογραφία.

Πέρα από τις δικές της φωτογραφίες εξάλλου, η Μίλερ απαθανατίζεται και σε έργα του διάσημου σουρεαλιστή καλλιτέχνη, όπως σε ένα από τα πλέον αναγνωρίσιμα, τον μετρονόμο που κοσμείται με μια εικόνα του ματιού της. Επίσης στο Παρίσι, η Μίλερ διηύθυνε το δικό της στούντιο πορτρέτων, αναλαμβάνοντας αναθέσεις για τη γαλλική έκδοση της Vogue και για ατελιέ ραπτικής.

Το κυριότερο όμως ήταν ότι η Λι Μίλερ βρέθηκε στο Παρίσι σε έναν κύκλο μοντερνιστών που περιλάμβανε τον Πάμπλο Πικάσο, τον Ζαν Κοκτώ και τον Σαλβαδόρ Νταλί. Ενώ όμως αυτή η ομάδα των καλλιτεχνών, γνωστή για τη φιλοσοφία της περί πνευματικής και σεξουαλικής απελευθέρωσης, καλωσόριζε τις γυναίκες τόσο ως μοντέλα όσο και ως συνεργάτες, πολλοί από τους άντρες δημιουργούσαν έργα με μισογυνιστική νοοτροπία.

Κι ο Μαν Ρέι δεν εξαιρείτο βέβαια. Όπως σημειώνει και πάλι η βιογράφος της «΄Ηθελε να την ελέγξει». Έτσι, μετά από τρία χρόνια, η σχέση τους έληξε.

Στα μέσα της δεκαετίας του 1930 πάντως, η Λι Μίλερ  είχε παντρευτεί τον αιγύπτιο επιχειρηματία Αζίζ Ελουί Μπέι και είχε μετακομίσει στο Κάιρο. Ήταν μια περίοδος ιδιαίτερα δημιουργική για την ίδια, καθώς άρχισε να φωτογραφίζει την άδεια έρημο. Σημαντικό από αυτήν την περίοδο είναι το έργο της  «Πορτρέτο του Διαστήματος (1937), μια εικόνα του άνυδρου τοπίου της Όασης Σίουα, αποτελώντας ένα εξαιρετικό δείγμα της σουρεαλιστικής κλίσης της.

Παρούσα στη μάχη

Η τάση φυγής δεν κράτησε πολύ και το 1939, μια νέα σχέση με τον σουρεαλιστή καλλιτέχνη και συγγραφέα  Ρόλαντ Πένροουζ, τον οποίο είχε γνωρίσει χρόνια νωρίτερα στο Παρίσι, την έφερε στο Λονδίνο.  Ακριβώς τη στιγμή, που η πόλη  είχε αρχίσει να αντιμετωπίζει τις καταστροφικές συνέπειες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Στη βρετανική πρωτεύουσα όμως, η Μίλερ γνώρισε τη συντάκτρια της Vogue, Όντρεϊ Γουίδερς, στην οποία εξέφρασε  την επιθυμία της να γίνει φωτορεπόρτερ και πράγματι το περιοδικό άρχισε να δημοσιεύει αρκετές φωτογραφίες της, συμπεριλαμβανομένης της ενότητας «Night Life Now» του 1943, που έφερε τον υπότιτλο «Μετά από σκοτεινό δράμα του έργου  των Γυναικών σε Υπηρεσία».  Κι αυτό, γιατί  επρόκειτο για εικόνες της Βοηθητικής Εδαφικής Υπηρεσίας, μιας μονάδας πυροβολικού του Βρετανικού Στρατού αποκλειστικά με γυναίκες.

Τελικά, οι εικόνες της Μίλερ θα βοηθούσαν το περιοδικό μόδας με προσανατολισμό την πολυτέλεια, να ανταποκριθεί στις συνθήκες του πολέμου, καθώς ήταν απροετοίμαστο για σοβαρές ειδήσεις. Η Λι άρπαζε τις ευκαιρίες και ο πόλεμος ήταν ευκαιρία, όπως σημειώνεται για την ίδια. Πράγματι τον Δεκέμβριο του 1942 έγινε διαπιστευμένη ως φωτογράφος στον αμερικανικό στρατό μέσω των εκδόσεων Condé Nast και συνεργαζόμενη με τον Σέρμαν, που ήταν ήδη καθιερωμένος πολεμικός φωτογράφος, ξεκίνησε το νέο της εγχείρημα.

Το 1944, ήταν παρούσα στη μάχη του Σεν Μαλό, όπου έγινε η πρώτη χρήση βομβαρδισμού με ναπάλμ.  Αργότερα, θα ήταν επίσης παρούσα στο χάος που ακολούθησε την D-Day (Ημέρα της απόβασης των Συμμάχων στη Νορμανδία), στην απελευθέρωση του Παρισιού, στη μάχη της Αλσατίας και στην είσοδο του στρατού των ΗΠΑ στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, το Μπούχενβαλντ και το Νταχάου. Έγινε έτσι μία από τις λίγες γυναίκες φωτογράφους  του στρατού των ΗΠΑ που έβλεπαν μάχη.

«Πιστέψτε το»

Το 1945 η Μίλερ έγραψε στην Γουίδερς: «Συνήθως δεν βγάζω φωτογραφίες φρίκης. Αλλά μην νομίζετε, ότι κάθε πόλη και κάθε περιοχή δεν είναι γεμάτη από αυτές». Και σίγουρα, οι εικόνες της αποτυπώνοντας τις πιο φρικιαστικές μορφές βίας του πολέμου είναι από τις πιο σημαντικές. Άλλωστε εκείνη την εποχή είτε ηθελημένα είτε όχι, λίγοι σε όλο τον κόσμο γνώριζαν, τι συνέβαινε στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Γι΄αυτό και οι φωτογραφίες της Μίλερ από το Μπούχενβαλντ και το Νταχάου, που μαρτυρούν τις θηριωδίες λειτούργησαν ως ψυχρές, σκληρές αποδείξεις για το άπιστο αμερικανικό και βρετανικό κοινό, που έβλεπε πολλές γραπτές αναφορές του πολέμου ως προπαγάνδα.

«Ελπίζω η Vogue να νιώσει, ότι μπορεί να δημοσιεύσει αυτές τις φωτογραφίες», έγραψε και πάλι η Μίλερ στην Γουίδερς.  Και πράγματι  η αμερικανική έκδοση της Vogue τον Ιούνιο του 1945 τύπωσε φωτογραφίες της από τα στρατόπεδα θανάτου, μαζί με ένα άμεσο μήνυμα: «Πιστέψτε το».

Αλλά και για την ίδια την Λι Μίλερ πολλά είχαν αλλάξει. Περιγράφοντας κάποτε την μετατόπισή της από τη φωτογραφία μόδας στο φωτορεπορτάζ, είχε πει: «Είμαι απασχολημένη με τη δημιουργία ντοκουμέντων, όχι τέχνης».

Σουρεαλισμός και πόλεμος 

Εκτός από τη διάσημη φωτογραφία στην μπανιέρα του Χίτλερ, που κατά ειρωνικό τρόπο δεν είναι δική της, εκείνες τις μέρες στο Μόναχο η Μίλερ είχε βρεθεί μπροστά σε πολλές  δραματικές σκηνές. Η βία υπήρχε παντού γύρω, καθώς οι συμμαχικές δυνάμεις πίεζαν τη Γερμανία και τα γεγονότα έτρεχαν με ιλιγγιώδη ταχύτητα.

Στις 18 Απριλίου 1945, η Μίλερ τράβηξε τη σκηνή της αυτοκτονίας του ναζί αντιδημάρχου Ερνστ Κουρτ Λάιζπιγκ και της οικογένειάς του στο δημαρχείο του Μονάχου. Μια εικόνα της κόρης του, η οποία πέθανε από δηλητηρίαση από κυάνιο, ξαπλωμένη απέναντι από τους γονείς της, κατατάσσεται ως ένα από τα πιο στοιχειωμένα πορτρέτα της Μίλερ. Όταν δημοσιεύτηκε μάλιστα στη Vogue, συνοδευόταν από κείμενο που σχολίαζε τα «εξαιρετικά όμορφα δόντια» της έφηβης και τη στολή της νοσοκόμας που φορούσε.

Σε αυτές τις εικόνες συγχωνεύονται η σουρεαλιστική εκπαίδευση της Μίλερ και η αίγλη των πορτρέτων μόδας της Vogue. «Το σουρεαλιστικό μάτι της Λι ήταν πάντα παρόν», όπως έχει γράψει ο γιός της Άντονι Πένροουζ.  «Απροσδόκητα, ανάμεσα στο ρεπορτάζ, τη λάσπη, τις σφαίρες, βρίσκουμε φωτογραφίες όπου η εξωπραγματικότητα του πολέμου προσλαμβάνει μια σχεδόν λυρική ομορφιά. Σε στοχασμό συνειδητοποιώ, ότι η μόνη ουσιαστική εκπαίδευση ενός πολέμου είναι να είσαι πρώτα σουρεαλιστής, γιατί μετά από αυτό, τίποτα στη ζωή δεν είναι πολύ ασυνήθιστο».

«Ήθελε να ξεχάσει»

Προς το τέλος της ζωής της, η Μίλερ με τον Ρόλαντ Πένροουζ μετακόμισαν στην αγγλική ύπαιθρο, στο Ανατολικό Σάσεξ.  Είχε αποκτήσει το γιο της σε ηλικία 40 ετών ενώ   υπέστη κρίσεις κατάθλιψης και πάλεψε με τον αλκοολισμό.

«Δεν μπορούσα να πιστέψω, ότι ήταν το ίδιο άτομο που δημιούργησε αυτό το υλικό», είπε ο Άντονι Πένροουζ για τη μητέρα του, τις εικόνες της οποίας από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι και τα πορτρέτα της Vogue δεν είχε δει ποτέ, όσο εκείνη ήταν εν ζωή.

Σύμφωνα με την οικογένεια και τους διευθυντές του αρχείου, πολλοί από τον κύκλο της ήθελαν να προωθήσουν περαιτέρω το έργο της, αλλά εκείνη αρνήθηκε. «Ήθελε να προχωρήσει. Ήθελε να ξεχάσει», λέει η Έιμι Μπουχασάν, εγγονή της Μίλερ και συνδιευθύντρια του αρχείου της στο Capturing Lee Miller.

Η μεταμόρφωση της Μίλερ από το βασίλειο της μόδας, σε σουρεαλίστρια καλλιτέχνιδα και σε πολεμική ρεπόρτερ έκανε τον κύκλο της σε πολλές από τις εικόνες της στα τέλη της καριέρας της. Από πολύ νωρίς άλλωστε, το 1932 κατά την επιστροφή της από την Ευρώπη στη Νέα Υόρκη, παρατήρησε σε έναν δημοσιογράφο του New York World-Telegram, απαντώντας σε ερωτήσεις σχετικά με την καριέρα της στο μόντελινγκ: «Προτιμώ να βγάλω μια φωτογραφία, παρά να γίνω».

Διαβάστε επίσης:

Λίνα Μενδώνη: «Δήθεν» η προστασία του Βρετανικού Μουσείου στα Γλυπτά – Εθνικός στόχος η επανένωση

Η ερωτική πλευρά του Παλαμά – Αδημοσίευτες επιστολές και ποιήματα χαρακτηρίσθηκαν μνημεία 

Ειδικό πολεοδομικό σχέδιο για το Τατόι – Οι πρώτες εγκρίσεις