Η αμερικανική ανθρωπιστική αρωγή στην Ελλάδα πριν από έναν αιώνα – Έκθεση στη Γενάδειο | Ρεπορτάζ και ειδήσεις για την Οικονομία, τις Επιχειρήσεις, το Χρηματιστήριο, την Πολιτική

Ο Τζάκι Κούγκαν, «το αγόρι της Αμερικής», φωτογραφίζεται κρατώντας κουτιά με γάλα στηρίζοντας την εκστρατεία της Περιθάλψεως Εγγύς Ανατολής, 1924

Περιεχόμενα

Ένα ανθρωπιστικό εγχείρημα, τεράστιο σε μέγεθος και με καταγραφή στην Ιστορία υπήρξε η ανακουφιστική βοήθεια της Αμερικής προς την Ελλάδα, το 1918-1929 και τώρα, με τη συμπλήρωση εκατό χρόνων από την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης μια μεγάλη έκθεση το αναδεικνύει. «Στο όνομα της ανθρωπιάς» είναι ο τίτλος της και οργανωτής η Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, που από τις 17 Οκτωβρίου παρουσιάζει σπουδαίο αρχειακό υλικό της Γεναδείου Βιβλιοθήκης στην Πτέρυγα Ι. Μακρυγιάννη.

Είναι επίσημα έγγραφα, επιστολές, σπάνιες εκδόσεις, φωτογραφίες, λιθογραφίες και καρτ ποστάλ, αντικείμενα, αφίσες, εφημερίδες, ταινίες μικρού μήκους, ακόμη και χειροτεχνήματα. Όπως οι μικρές κούκλες από εργαστήρια κεντητικής, που πωλούνταν για την προσφορά βοήθειας ενώ και κουτιά από γάλα υπενθυμίζουν την αρωγή και σε είδη πρώτης ανάγκης. Στο σύνολό του, το υλικό αυτό προέρχεται από τις πλούσιες συλλογές της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα αλλά και από διάφορα ιδρύματα για να παρουσιαστεί τώρα για πρώτη φορά, υφαίνοντας μια συναρπαστική αφήγηση με ιδιαίτερη σημασία. Με την επιμέλεια των: Ελευθερία Δαλέζιου, Μαρία Γεωργοπούλου και Ναταλία Βογκέικωφ-Brogan.

Συμπυκνωμένο γάλα εβαπορέ, που διανεμόταν στα ορφανοτροφεία της Περιθάλψεως Εγγύς Ανατολής από την εταιρεία Borden Milk

Οι πρόσφυγες

Ο τεράστιος αντίκτυπος των εκτοπισμένων προσφύγων που είχε σαν αποτέλεσμα η Σύμβαση Ανταλλαγής Πληθυσμών το 1923 μετά την Συνθήκη της Λωζάνης, είχε κινητοποιήσει τη γενναιοδωρία πολλών έγκριτων, αμερικανικών ανθρωπιστικών φορέων, όπως ο Αμερικανικός Ερυθρός Σταυρός, η ‘Περίθαλψις Εγγύς Ανατολής’ (Near East Relief), τα ‘Νοσοκομεία των Αμερικανίδων κυριών’(American Women’s Hospitals) και η Χριστιανική Αδελφότητα Νέων(Υoung Men’s Christian Association), που συσπειρώθηκαν για να προσφέρουν πολύτιμη βοήθεια έκτακτης ανάγκης σε ορφανά και πρόσφυγες.

Νοσοκόμες των Νοσοκομείων Αμερικανίδων Κυριών στο Δουργούτι (Νέος Κόσμος) φροντίζουν μικρούς ασθενείς με τράχωμα

Όπως αναδεικνύεται στην έκθεση οι φορείς αυτοί, σε συνεργασία με τους ‘Αμερικανούς Φίλους της Ελλάδος’, την Επιτροπή Αρωγής του Αμερικανικού Κολλεγιακού Ινστιτούτου και τις ‘Βιοτεχνίες Εγγύς Ανατολής’(Near East Industries) δημιούργησαν υποδομές για επαγγελματική απασχόληση, βασική εκπαίδευση αλλά και ψυχική και σωματική υγειονομική περίθαλψη. Οι πολύπλευρες αυτές πρωτοβουλίες τόνωσαν τους πρόσφυγες, ιδιαίτερα τις γυναίκες, παρέχοντάς τους μέσα και πόρους για να γίνουν αυτάρκεις, οπλίζοντάς τους με σθένος και τη δυνατότητα να δώσουν νέα πνοή στη ζωή τους.

Έγχρωμη λιθογραφία της Περιθάλψεως Εγγύς Ανατολής για την εκστρατεία συγκέντρωσης 30.000.000 δολαρίων, Νέα Υόρκη 1919

Υποδομές

Η κατασκευή του φράγματος του Μαραθώνα και η αποξήρανση της κοιλάδας του Στρυμόνα και της Δράμας που ανατέθηκαν σε αμερικανικές επιχειρήσεις αποτέλεσαν έργα-ορόσημα που μεταμόρφωσαν τις υποδομές στην Ελλάδα. Εκτός από τις ευκαιρίες απασχόλησης που πρόσφεραν σε ευάλωτους πρόσφυγες, βελτίωσαν επίσης την ποιότητα της ζωής τους, εξαλείφοντας τη μάστιγα της ελονοσίας και άλλων ασθενειών.

Δίσκος 12 ιντσών, «Η Μαργιορή παντρεύεται,υπό Κούλας», 1921. Πανελλήνιον, Εταιρεία Δίσκων Φωνογράφου Νέα Υόρκη

Η διαχρονική επιρροή εξάλλου, των αμερικανικών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, που λειτούργησαν από εκείνη την εποχή στην Αθήνα (Junior College for Girls, σήμερα Αμερικανικό Κολλέγιο της Ελλάδος) και τη Θεσσαλονίκη (Αμερικανική Γεωργική Σχολή και Κολλέγιο Ανατόλια), έχει διαμορφώσει γενιές στην ελληνική κοινωνία, μυώντας τους μαθητές στις αρχές της σφαιρικής μόρφωσης του αμερικανικού εκπαιδευτικού μοντέλου.

Οι Έλληνες Οθωμανοί υπήκοοι επίσης, που μετοίκησαν στις Ηνωμένες Πολιτείες διαδραμάτισαν κι αυτοί ένα ρόλο ζωτικής σημασίας, συνεισφέροντας στις προσπάθειες ανθρωπιστικής βοήθειας για τους συμπατριώτες τους που έμειναν πίσω στην Ελλάδα, ενώ ταυτόχρονα σφυρηλάτησαν μια ιδιαίτερη ταυτότητα στην Αμερική.

Περιμένοντας τη διανομή του άρτου από τον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό, Καβάλα 1919

Η διασπορά αυτών των προσφύγων στην Αμερική είχε μεγάλη πολιτιστική συνεισφορά, κυρίως μέσω της ευρείας διάδοσης των λαϊκών και ρεμπέτικων τραγουδιών που απηχούν τις προκλήσεις της ανταλλαγής των πληθυσμών και ον βαθύ αντίκτυπο των Ηνωμένων Πολιτειών στις ζωές των προσφύγων.

Καρτ-ποστάλ του Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού στην Ελλάδα,1918-1919

Οι προσπάθειες

Η έκθεση φέρνει ακόμη στο φως τις άοκνες προσπάθειες πολιτικών, ηγετών φιλανθρωπικών οργανώσεων, εκπαιδευτικών αλλά και αφοσιωμένων εθελοντών. Υποκινούμενοι από μια αίσθηση καθήκοντος, έπαιξαν στο σύνολό τους καθοριστικό ρόλο στην ανασυγκρότηση της Ελλάδας ως έναν πιο ανεκτό και βιώσιμο τόπο μετά το 1922.

Παραδοσιακές κούκλες, παραγωγής των εργαστηρίων κεντητικής των Near East Industries, Αθήνα 1932-1939

Ο Ιωάννης Γεννάδιος, ένας διακεκριμένος διπλωμάτης, ο οποίος είχε ασκήσει μεγάλη πίεση για την Ελλάδα στις Ηνωμένες Πολιτείες, προσέφερε τους 26.000 τόμους της συλλογής του στη Βιβλιοθήκη της Αμερικανικής Σχολής, που φέρει το όνομά το,υ δημιουργώντας ένα σημαντικό φυτώριο για την ανάπτυξη των ελληνικών σπουδών σε διεθνές επίπεδο. Συλλογικά οι προσπάθειές τους όχι μόνο προώθησαν τον στόχο των κλασικών σπουδών αλλά και έδειξαν τη δέσμευσή τους να ανακουφίσουν τα δεινά που προκλήθηκαν από τις συνέπειες του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και του Ελληνοτουρκικού Πολέμου (1919-1922), αφήνοντας πίσω τους μια παρακαταθήκη συνεργασίας και συμπόνιας.

Αμερικανοί ναύτες βοηθούν ηλικιωμένους πρόσφυγες να επιβιβαστούν σε βάρκες, Σμύρνη 1922

Στο πλαίσιο της έκθεσης έχουν προγραμματισθεί και οι εξής διαλέξεις: Στις 14 Νοεμβρίου με θέμα “Greece and the Post-1922 International Humanitarian Aid: The Untold Story”από τον Δρ. Δημήτρη Καμούζη και στις 12 Δεκεμβρίου από τους Λευτέρη Ζώρζο, Νίνα Γεωργιάδου και Ελευθερία Δαλέζιου με θέμα “The NearEast Relief Orphanage of Syros”. (Και οι δύο διαλέξεις θα πραγματοποιηθούν στο αμφιθέατρο Cotsen (Αναπήρων Πολέμου 9, Κολωνάκι) στις 19.00 με ελεύθερη είσοδο.