Γιαννούλης Χαλεπάς. Τραγική ζωή, μεγαλειώδες έργο

Τον αποκάλεσαν Έλληνα Ροντέν και Βαν Γκογκ της γλυπτικής! Εκείνος όμως ήταν «μόνον» ο Γιαννούλης Χαλεπάς.

Ο μεγαλύτερος γλύπτης της νεοελληνικής τέχνης, ο δημιουργός, που παρά τις σκληρές δοκιμασίες και το δυσμενές κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο έζησε, άφησε πίσω του ένα έργο αξιοθαύμαστο, που τον κατατάσσει στην πρώτη γραμμή των Ελλήνων καλλιτεχνών.

Το μεγαλείο της τέχνης του, οι τρικυμίες στη ζωή του αλλά και οι φωτισμένες στιγμές του παρουσιάζονται τώρα στην μεγάλη έκθεση του Τελλόγλειου Ιδρύματος Τεχνών στη Θεσσαλονίκη μέσα από ένα σύνολο 150 έργων, αρκετά από τα οποία εκτίθενται για πρώτη φορά.

Ο Γιαννούλης Χαλεπάς (1851-1938) έζησε μια ζωή δραματική, με επεισόδια που μερικές φορές τον έβγαλαν από το δρόμο του, χωρίς όμως, ευτυχώς, να του στερήσουν τη δημιουργία.

Στην έκθεση που έχει τον τίτλο ««Γιαννούλης Χαλεπάς: ΔΟΥΝΑΙ και ΛΑΒΕΙΝ» δίνεται έμφαση στα θέματα που επέλεξε για να ασχοληθεί, έτσι παρουσιάζονται μαζί οι «Μήδειές» του (μία από κάθε περίοδο), δέκα από τους δώδεκα «Σάτυρους με τον Έρωτα», το «Παραμύθι της Πεντάμορφης» κ.ά.

Εμβληματικό είναι το γλυπτό «Οιδίπους και Αντιγόνη» ενώ εξαιρετικά επιτύμβια, έργα σε σχέση με την αρχαιότητα, αμφίπλευρα έργα, πορτρέτα και θέματα με τύπους καθημερινής ζωής ολοκληρώνουν μια ανανεωμένη διεισδυτική περιδιάβαση στο έργο του.

Πρώιμα έργα του στο Βουκουρέστι εξάλλου, καθώς και η ζωή του καλλιτέχνη στην Τήνο και στην Αθήνα ζωντανεύουν με σπάνιο αρχειακό φωτογραφικό υλικό.

Τραγικός ήρωας

«Πρόκειται για έναν κορυφαίο εκπρόσωπο της νεότερης ελληνικής και ευρωπαϊκής γλυπτικής τέχνης. Συνάμα, έναν άνθρωπο, που οι συγκλονιστικές μεταπτώσεις και ανατροπές της πολυτάραχης ζωής του, τον κατέστησαν προσωπικότητα συγκρίσιμη με αυτή ενός τραγικού ήρωα του αρχαίου δράματος, και ως εκ τούτου προσωπικότητα διαχρονική και πάντα επίκαιρη», όπως είπε η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη στα εγκαίνια της έκθεσης που έγιναν παρουσία της Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου.

«Η άνοδος και η πτώση, ο θρίαμβος και η ταπείνωση, η δόξα και η περιφρόνηση αποτέλεσαν βιώματα που εναλλάχθηκαν με βίαιο και δραματικό τρόπο, σημαδεύοντας ανεξίτηλα τόσο τη ζωή, όσο και το έργο του Χαλεπά», πρόσθεσε η κυρία Μενδώνη.

«Ζωή και έργο πορεύτηκαν αλληλένδετα μέσα στην οδύσσεια της προσωπικής του αναζήτησης, που διήλθε μέσα από τις συμπληγάδες των εσωτερικών δαιμόνων και παθών, της μεγαλοφυίας και της παραφροσύνης, ώσπου με οδηγό την τέχνη και την πίστη στις βαθύτερες δυνάμεις της ψυχής να καταλήξει στην κατάκτηση της ωριμότητας, στην κάθαρση και στην αυτογνωσία, στην απελευθέρωση της προσωπικής δημιουργικής έκφρασης από δεσμεύσεις και φραγμούς, και εν τέλει στη δικαίωση και την αυτοπραγμάτωση».

Η συλλογή

Την ευκαιρία για την έκθεση έδωσε η πρόσφατη απόκτηση ενός μεγάλου συνόλου γλυπτών και σχεδίων του Χαλεπά από το Ίδρυμα Ωνάση.

Πρόκειται για ένα μέρος της σπουδαίας συλλογής των ανιψιών του, Ειρήνης και Βασιλείου Χαλεπά, οι οποίοι τον Αύγουστο του 1930 τον είχαν φέρει από την Τήνο στην Αθήνα, όπου δημιούργησε περισσότερα από 40 έργα και πάρα πολλά σχέδια στα τελευταία οκτώ χρόνια της ζωής του.

Επρόκειτο για τη σημαντικότερη συλλογή για το έργο και τη ζωή του Χαλεπά, μια και διέσωσε σημαντικά έργα της πρώτης, της δεύτερης και, κυρίως, της τρίτης περιόδου της καλλιτεχνικής του παραγωγής.

Μεταξύ των έργων που παρουσιάζονται στην έκθεση έτσι, περιλαμβάνονται γλυπτά, σχέδια, κατάστιχα), ογδόντα από τα οποία ανήκουν στη Συλλογή του Ιδρύματος Ωνάση ενώ τα υπόλοιπα προέρχονται από τη Συλλογή Έργων Τέχνης του Τελλογλείου Ιδρύματος, την Εθνική Πινακοθήκη, το Ίδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού και το Μουσείο Γιαννούλη Χαλεπά Πύργου Τήνου αλλά και από Ιδιωτικές Συλλογές.

Το έργο του Χαλεπά χωρίζεται σε τρεις περιόδους, με την πρώτη (1870-1878) να καλύπτει τα νεανικά του χρόνια ως την εμφάνιση της αρρώστιας του, την δεύτερη (1902-1930) τα χρόνια που έζησε και εργάστηκε στην Τήνο μετά την επάνοδό του από το Ψυχιατρείο της Κέρκυρας και την τρίτη περίοδο, που ταυτίζεται με την εποχή που έζησε και δημιούργησε στην Αθήνα, δηλαδή από το 1930 ως το 1938.

Τα κατάστιχα

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν τα κατάστιχα του Χαλεπά, που παρουσιάζονται όλα μαζί για πρώτη φορά στο κοινό με αναφορές και συνδέσεις μάλιστα -όπου υπάρχουν- με έργα της έκθεσης και όχι μόνο.

Αναφέρονται στο εργαστήριο του πατέρα του και τη συνεργασία του με άλλους γλύπτες (Δημήτριος Φιλιππότης-Θεριστής σε μάρμαρο, επίσης στη συλλογή του Ιδρύματος Ωνάση), σε επιτύμβια στο Βουκουρέστι της πρώτης περιόδου κ.ά.

Από τις σελίδες τους προέρχεται και ο τίτλος ΔΟΥΝΑΙ-ΛΑΒΕΙΝ, που συνδέεται με την παραγωγική διαδικασία στη γλυπτική του Χαλεπά όσον αφορά τα πρότυπα, τις επιρροές και τις νέες δημιουργίες.

Το ΔΟΥΝΑΙ και ΛΑΒΕΙΝ στις σελίδες των κατάστιχων εξάλλου, εκφράζει απόλυτα το πάρε-δώσε μορφών, θεμάτων, παραγγελιών και τις συνέπειές τους μέσα στο έργο του Χαλεπά, αλλά και του εργαστηρίου του πατέρα του: ανταλλαγές (δάνεια, αναφορές) με γλύπτες, σύγχρονούς του ή παλαιότερων εποχών, που επηρεάζουν τις επιλογές, το έργο του, την καλλιτεχνική του δημιουργία.

Όπως έλεγε άλλωστε και ο Δημήτρης Μαρωνίτης «Όποιος παίρνει δίνει και όποιος δίνει παίρνει», εκφράζοντας «την παραγωγική αξία που έχει στον καλλιτεχνικό τομέα η μέθοδος της αμοιβαιότητας».

Να σημειωθεί τέλος, όπως ανακοίνωσε η υπουργός Πολιτισμού, ότι το ΥΠΠΟ σε συνεργασία με τον Δήμο Τήνου και με χρηματοδότηση από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας ανέλαβε την αποκατάσταση και επανέκθεση της οικίας Χαλεπά στην Τήνο, όπως και την κτιριακή επέκταση και την συνολική αναβάθμιση της Σχολής Μαρμαρογλυπτικής στον Πάνορμο Τήνου.

Η έκθεση είναι μία συμπαραγωγή με το Onassis Culture και θα διαρκέσει ως τις 5 Ιουνίου.

Διαβάστε επίσης:

Ιππόδρομος Φαλήρου: Από τις κούρσες αλόγων στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος

Τάξη στο χάος: Ένα νέο πλάνο για την καστροπολιτεία της Μονεμβασίας

Κωνσταντίνος και Νάσια Ευρυπίδη: Χορηγοί στην έκθεση του Μαδένη στην Εθνική Βιβλιοθήκη για την ψυχική νόσο