Επιστροφή – Η αρχαία επιτύμβια στήλη που γλίτωσε από δημοπρασία

Μια περιπέτεια, οι πτυχές της οποίας είναι άγνωστες αλλά το αποτέλεσμά της αίσιο είναι αυτή, που συνοδεύει την μαρμάρινη επιτύμβια στήλη του 4^ου π.Χ. αιώνα, η οποία αφού είχε εντοπισθεί σε κατάλογο δημοπρασίας ξένου οίκου στο Ηνωμένο Βασίλειο επέστρεψε τελικώς στην Ελλάδα. Απαιτήθηκαν συντονισμένες ενέργειες του υπουργείου Πολιτικού και της αρμόδιας Διεύθυνσης Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών, οι οποίες διήρκεσαν ένα χρόνο σχεδόν, ώσπου να επαναπατρισθεί το αρχαίο, που παρουσιάστηκε Επιγραφικό Μουσείο. Όπως είπε άλλωστε  η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη κατά την παρουσίαση της στήλης  «Το υπουργείο Πολιτισμού, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, δίνει μεγάλη σημασία στον επαναπατρισμό κάθε πολιτιστικού αγαθού που συνδέεται αναπόσπαστα με την πατρίδα μας. Πρόκειται για μια πολιτική την οποία η Αρχαιολογική Υπηρεσία ακολουθεί σταθερά και συστηματικά, με προσήλωση στον επαναπατρισμό αρχαιοτήτων, η οποία έχει αποδώσει πολύ σημαντικά αποτελέσματα.

Η στήλη είχε εμφανιστεί στον κατάλογο δημοπρασίας του οίκου Christie’s και η πώλησή της είχε προγραμματιστεί για τις 8 Δεκεμβρίου 2021. Κατά την διάρκεια ελέγχου της συγκεκριμένης δημοπρασίας όμως, από το αρμόδιο Τμήμα της Διεύθυνσης του ΥΠΠΟΑ χαρακτηρίστηκε ως ύποπτη, έτσι άρχισε η έρευνα.

Ο εντοπισμός

«Επειτα από έλεγχο διαπιστώθηκε, ότι η επιτύμβια στήλη της δημοπρασίας ήταν προϊόν παράνομης διακίνησης από την Ελληνική Επικράτεια, καθώς ταυτίζεται με αντικείμενο που εμφανίζεται σε τρεις φωτογραφίες άμεσα συνδεόμενες με αρχαιοκαπηλική δράση, από κατασχεθέν φωτογραφικό αρχείο (αρχείο Μπεκίνα) που είναι στην κατοχή της Υπηρεσίας από το 2006», όπως ανέφερε η προϊσταμένη της Διεύθυνσης Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών Βάσω Παπαγεωργίου.  Προσθέτοντας ότι το σημαντικότερο στοιχείο, που ήταν και καθοριστικό για την διεκδίκησή της με αξιώσεις ήταν το γεγονός, ότι η ενεπίγραφη επιτύμβια στήλη περιλαμβάνεται στον κατάλογο των  κινητών μνημείων για τα οποία με βάση Απόφαση του 2017 του Δ΄ Πενταμελούς Εφετείου Αθηνών, που  κατέστη αμετάκλητη το 2020, ο έμπορος αρχαιοτήτων G.Β (Τζιανφράνκο Μπεκίνα) έχει κηρυχθεί ένοχος, διότι τα ιδιοποιήθηκε παράνομα.

Κατόπιν πολύμηνων συζητήσεων λοιπόν, μεταξύ των εκπροσώπων του οίκου δημοπρασιών, που είχαν οριστεί και ως εκπρόσωποι των φερόμενων κατόχων και της ελληνικής πλευράς που εκπροσωπήθηκε από την Αστυνομικό Σύνδεσμο της Ελληνικής Πρεσβείας στο Λονδίνο, κυρία Ελισάβετ Τούφα, και με τη συνδρομή της Artand Antiques Unit της Μητροπολιτικής Αστυνομίας και βεβαίως τις οδηγίες του ΥΠΠΟΑ δια της ΔΤΠΠΑ, οι κάτοχοι της στήλης δέχτηκαν να την παραδώσουν στο Ελληνικό Δημόσιο οικειοθελώς.

Η επιστροφή

Δεν υπάρχει καθολικός κανόνας άλλωστε, ο οποίος να ακολουθείται για όλες τις περιπτώσεις επαναπατρισμού, όπως επισήμανε η υπουργός Πολιτισμού. «Κάθε περίπτωση επιστροφής και επαναπατρισμού πολιτιστικού αγαθού είναι ξεχωριστή» είπε «και αντιμετωπίζεται adhoc. Κάθε αρχαίο έργο τέχνης, το οποίο βρίσκεται παρανόμως εκτός της Ελληνικής Επικράτειας πρέπει να εξετάζεται με τα εκάστοτε δεδομένα, τα οποία διαθέτει η Υπηρεσία. Στη συγκεκριμένη περίπτωση της επιτύμβιας στήλης, υπήρχε το τεκμηριωτικό υλικό και η στήλη επέστρεψε ακριβώς σε έναν χρόνο».

Η κυρία Μενδώνη ωστόσο σημείωσε και το γεγονός, ότι άλλες διεκδικήσεις, συχνά δεν έχουν αίσιο πέρας, ακριβώς γιατί δεν υπάρχουν τα απαραίτητα στοιχεία τα οποία τεκμηριώνουν την προέλευση και την παράνομη πράξη αυτή καθεαυτή. «Κάθε περίπτωση προϋποθέτει ξεχωριστή αντιμετώπιση», όπως είπε.

Ο νεαρός Επικράτης

Να σημειωθεί ότι η  αετωματική επιτύμβια στήλη είναι  έργο αττικού εργαστηρίου από λευκό, λεπτόκοκκο πεντελικό μάρμαρο. Έχει ύψος 88 εκ. πλάτος 37-35 εκατοστά  και πάχος 10 εκατοστά. Επιστέφεται από ελεύθερο τριγωνικό αέτωμα που έφερε κάποτε ζωγραφιστή φυτική διακόσμηση. Οριζόντια γραπτή ταινία οριοθετούσε και τον κανόνα του αετώματος στη βάση της επίστεψης. Η μετάβαση από την επίστεψη στον κορμό της στήλης επιτυγχάνεται με ιωνικό κυμάτιο, που ήταν επίσης ζωγραφιστό.

Στον κορμό της δεσπόζει εντός ορθογώνιου διάχωρου ανάγλυφη λουτροφόρος-αμφορέας, οι λαβές της οποίας ολοκληρώνονται έξω από το διάχωρο της παράστασης. Οι λεπτομέρειες των λαβών θα αποδίδονταν επίσης με χρώμα. Πάνω από το αγγείο, στο ανώτερο μέρος του κορμού της στήλης και στο μέσο του πλάτους της, είναι χαραγμένο το όνομα του νεκρού: Επικράτης.  Ανάμεσα από τα γράμματα μάλιστα υπάρχουν ίχνη γραμμάτων και παλαιότερης επιγραφής, που αποξέστηκε για να εξυπηρετήσει τη επαναχρησιμοποίηση του μνημείου.

Στην κοιλιά του αγγείου απεικονίζονται σε χαμηλό ανάγλυφο δύο μορφές στην τυπική για την ταφική εικονογραφία χειρονομία της δεξίωσης. Πατούν και οι δύο σε ρηχά λαξευμένη γραμμή εδάφους. Η γυναίκα που κάθεται σε κλισμό αριστερά της παράστασης δίνει το χέρι σε νεαρό αγένειο ιματιοφόρο άνδρα που στέκεται όρθιος μπροστά της. Είναι ο άνδρας που σύμφωνα με την επιγραφή ταυτίζεται  με τον νεκρό Επικράτη.

Διαβάστε επίσης

Βυζαντινό Μουσείο – Η ιστορία της Σμύρνης γραμμένη αλλιώς

Φόρος τιμής στην ελληνική ενδυμασία. Λαμπρά εγκαίνια στο Μουσείο Ακρόπολης