Ένας Ρωμαίος αυτοκράτορας στην Κρήτη: Άγαλμα του Αδριανού βρέθηκε στην αρχαία Λύττο

Το βουλευτήριο της αρχαίας Λύττου

Άγαλμα του αυτοκράτορα Αδριανού έφεραν στο φως στην Κρήτη οι ανασκαφές, που γίνονται στην αρχαία Λύττο από τον Άγγελο Χανιώτη, καθηγητή Αρχαίας Ιστορίας και Κλασικών Σπουδών στο Ινστιτούτο Προηγμένων Σπουδών στο Πρίνστον. Το άγαλμα χρονολογείται φυσικά στη Ρωμαϊκή εποχή, κατά την οποία η πόλη είχε σημειώσει τη μεγαλύτερη άνθηση μετά την ίδρυσή της.

Επίσημη ανακοίνωση για το εύρημα δεν υπάρχει, όπως θα αναμενόταν. Ο κ. Χανιώτης ωστόσο παρουσίασε πριν από δύο ημέρες στους κατοίκους της περιοχής τα ευρήματα της ανασκαφής, κατά την ξενάγηση που έγινε με το πέρας της φετινής ερευνητικής περιόδου. Σημειωτέον, πρόκειται για ένα πενταετές ανασκαφικό πρόγραμμα, που άρχισε φέτος στην αρχαία πόλη σε συνεργασία του Ινστιτούτου Προηγμένων Μελετών του Πρίνστον, του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης και της αρμόδιας Εφορείας Αρχαιοτήτων Ηρακλείου. Εκτός από το συγκεκριμένο άγαλμα εξάλλου, εντοπίσθηκαν πολλές βάσεις άλλων αγαλμάτων ρωμαίων αυτοκρατόρων ενώ εντύπωση έχει προκαλέσει η ύψους 2,5 μέτρων ήδη -δεν έχει αποκαλυφθεί ολόκληρη- πρόσοψη του Βουλευτηρίου της αρχαίας πόλης ενώ γενικότερα τα ευρήματα επιβεβαιώνουν, σύμφωνα με τα λεχθέντα από τον υπεύθυνο της ανασκαφής, ότι η Λύττος ήταν μία σπουδαία αρχαία πόλη.

Ανασκαφές συστηματικές όμως στην αρχαία Λύττο (ή Λύκτο) δεν έχουν γίνει ως σήμερα, πέρα από το δημόσιο κτήριο (βουλευτήριο), που είχε ανασκάψει στις αρχές της δεκαετίας του ’80 ο αρχαιολόγος Γιώργος Ρεθεμιωτάκης. Στο πρόγραμμα του κ. Χανιώτη τώρα, εκτός το βουλευτήριο είναι επίσης ένα κτήριο της Αρχαϊκής ή Κλασικής εποχής και μία βυζαντινή βασιλική. Όπως έχει πει άλλωστε ο ίδιος, στόχος της ανασκαφής είναι να εστιάσει στις αντίστοιχες περιόδους: Την Αρχαϊκή – Κλασική κατά την οποία, σύμφωνα με τον Πλούταρχο και τον Πολύβιο η Λύττος ήταν η σημαντικότερη πόλη της Κρήτης, την Ρωμαϊκή που παραμένει αρκετά άγνωστη γενικότερα για την Κρήτη, και την Πρωτοβυζαντινή, στοιχεία για την οποία υπάρχουν κυρίως από την Γόρτυνα και την Ελεύθερνα. Επί του παρόντος πάντως, η ανασκαφή περιορίσθηκε σε ένα στρέμμα από τα 1000 – 1500 του αρχαιολογικού χώρου.

Η αρχαία Λύττος βρίσκεται μεταξύ των σημερινών οικισμών Ξιδάς και Ασκοί κοντά στο Καστέλλι και σύμφωνα με τον Πολύβιο ήταν η αρχαιότερη αποικία των Λακεδαιμονίων στην Κρήτη. Στην πόλη λατρευόταν ο Κάρνειος Απόλλωνας ενώ σύμφωνα με τον μύθο είχε κτισθεί στο σημείο όπου οι γονείς της Ρέας την είχαν στείλει για να γεννήσει τον Δία. Εξάλλου, όπως αναφέρεται στην Ιλιάδα είχε πάρει μέρος στον Τρωικό Πόλεμο, όπου ένας πολεμιστής από της, ο Κοίρανος σκοτώθηκε από το ακόντιο του Έκτορα, που προοριζόταν για τον Ιδομενέα.

Στην Ελληνιστική εποχή η πόλη είχε μεγάλη άνθηση με λιμάνι στη Χερσόνησο αλλά και με διαρκή εχθρό την Κνωσό, με την οποία ήταν μονίμως σε πόλεμο. Στον τελευταίο από αυτούς, τον λεγόμενο Πρώτο Κρητικό Πόλεμο, στα τέλη του 3ου π.Χ. αιώνα, είχαν συμμαχήσει όλες οι κρητικές πόλεις εναντίον της Κνωσού ώστε να κατορθώσουν να την αντιμετωπίσουν. Κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο, παρ΄ότι είχε αντισταθεί σθεναρά στον ρωμαίο στρατηγό Μέτελλο, κατελήφθη τελικά, για να ακολουθήσει όμως μετά, η μεγάλη ακμή της. Κάτι, που αποδεικνύεται από το πλήθος των αρχιτεκτονικών καταλοίπων -κάποια είναι εντοιχισμένα στον βυζαντινό ναό του Αγίου Γεωργίου- τις πολυάριθμες επιγραφές, αφού όπως λέει ο κ. Χανιώτης η Λύττος διαθέτει το μεγαλύτερο αριθμό επιγραφών στην Κρήτη μετά από την Γόρτυνα φυσικά, όπως δύο ψηφίσματα της πόλης γραμμένα βουστροφηδόν και από τα αγάλματα που έχουν αποκαλυφθεί, όπως του Μάρκου Αυρηλίου και του Τραϊανού, τα οποία βρίσκονται στο Μουσείο Ηρακλείου.

Την ίδια περίοδο η πόλη είχε αποκτήσει υδραγωγείο, κατάλοιπα του οποίου είναι και σήμερα ορατά, διέθετε θέατρο, το οποίο αναζητείται και βουλευτήριο, ενώ φαίνεται ότι είχε μεγάλη παραγωγή οίνου, κάνοντας εξαγωγές στη Μεσόγειο, όπως δείχνει ο μεγάλος αριθμός αμφορέων από την Λύττο που βρέθηκαν στην Πομπηία. Τα νομίσματά της έφεραν απεικόνιση αετού με ανοιχτά φτερά, καθώς όμως επίσης και κεφαλή αγριογούρουνου με την λέξη «ΛΥΤΤΙΩΝ». Η κατοίκηση της πόλης συνεχίσθηκε σαφώς και στα πρώτα βυζαντινά χρόνια, τουλάχιστον ως τον 7ο αιώνα, όπως δείχνουν τα ευρήματα. Πολύ αργότερα, οι μαρτυρίες από τον 16ο αιώνα λένε, ότι σωζόταν το θέατρο και τα αγάλματα ρωμαίων αυτοκρατόρων στην αγορά της πόλης.

Πρόκειται δηλαδή για έναν πολύ ενδιαφέροντα αρχαιολογικό τόπο, που μένει να φέρει στο φως σπουδαία ευρήματα. Σε καμία περίπτωση όμως, δεν θα μπορούσε ποτέ να πάρει τα σκήπτρα, ούτε κατ΄ελάχιστον, από τη σημασία και τη φήμη της Κνωσού, όπως αφέθηκε να εννοηθεί κατά την έναρξη της ανασκαφής από τον κ. Χανιώτη, έστω και ως αστεϊσμός.

Στην ανασκαφή, ας σημειωθεί μετέχουν ως συνδιευθυντές ο καθηγητής Αντώνης Κοτσώνας από το Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης και η έφορος Αρχαιοτήτων Ηρακλείου Βάσω Συθιακάκη.

Ένας συνάδελφος, ο Αντώνης Κοτσώνης, είχε βρει από τη μελέτη της αλληλογραφίας και των εγγράφων του Έβανς ότι όταν είχε ζητήσει από τις οθωμανικές αρχές να κάνει ανασκαφές στην Κρήτη, είχε προτείνει ως πρώτη την Κνωσό και ως δεύτερη τη Λύττο.

Είχα πει χαριτολογώντας σε ένα συνέδριο που είχε οργανώσει το 2007 η κ. Πόπη Γκαλανάκη στη Λύττο ότι αν ο Έβανς δεν είχε πάρει την άδεια για να κάνει ανασκαφές στην Κνωσό, σήμερα μπορεί να μη μιλούσαμε για τη μινωική Κρήτη, αλλά για τη ρωμαϊκή Κρήτη.

Μία πόλη που για πολλούς αρχαιολόγους θα μπορούσε στο μέλλον να πάρει τα σκήπτρα από την Κνωσό.

Ο ίδιος ο Έβανς ήθελε να προχωρήσει σε ανασκαφές στην περιοχή, κάτι που δεν έγινε ποτέ, ενώ η τελευταία φορά που έγιναν συστηματικές ανασκαφές ήταν στις αρχές της δεκαετίας του ’80.

Ο κ. Χανιώτης, ο οποίος μαζί με την έφορο Αρχαιοτήτων Ηρακλείου Βάσω Συθιακάκη και τον καθηγητής Αντώνη Κοτσώνα από το Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης έχει την ευθύνη της ανασκαφής, υπογράμμισε την αξία η Κρήτη να «κοιτάξει» το παρελθόν της ευρύτερα και όχι μόνο αυτό που σχετίζεται με τη μινωική αρχαιολογία.

Στον χώρο της Λύττου με τις δύο ακροπόλεις και το νεκροταφείο στις πλαγιές, “αναζητείται” και ένα θέατρο είπε ο καθηγητής, για το οποίο υπάρχουν υποψίες βασισμένες σε μαρτυρίες προηγούμενων ετών.