Ο ιστορικός Μαρκ Μαζάουερ
Έλληνας και επισήμως είναι από την περασμένη Παρασκευή ο βρετανός καθηγητής Μαρκ Μαζάουερ, ο ιστορικός που όχι μόνον πέτυχε να γράψει για την Ελληνική Επανάσταση του 1821 με τρόπο μοναδικά διαυγή και ακριβή, αποθεώνοντας το κατόρθωμα των Ελλήνων – χωρίς όμως να κρύβει τα λάθη και τις αδυναμίες τους – αλλά και να την επαναφέρει στο προσκήνιο διεθνώς, έτσι ώστε να γίνεται αντιληπτή η μεγάλη σημασία της.
Κι αυτό, γιατί η δημιουργία ελληνικού κράτους υπήρξε προάγγελος εξελίξεων και στην Ευρώπη. Όπως λέει χαρακτηριστικά στο βιβλίο του «Η Ελληνική Επανάσταση», «αυτό για το οποίο πολέμησαν οι Έλληνες, και νίκησαν, ήταν προάγγελος του μέλλοντος μιας Ευρώπης όπου νέα κράτη, αποσπασμένα από προεθνικές αυτοκρατορίες, θα αναδύονταν ως κυρίαρχα έθνη μέσα σε μια παγκόσμια καπιταλιστική τάξη πραγμάτων. Οιστρηλατημένος από τον πόθο της ελευθερίας, ο ελληνικός αγώνας σήμανε αναπόφευκτα μια αναζήτηση για το νόημα της κρατικής υπόστασης στον νεότερο κόσμο».
Η τελετή της ορκωμοσίας του διεθνώς καταξιωμένου ιστορικού και συγγραφέα και βέβαια τακτικού επισκέπτη της χώρας μας πραγματοποιήθηκε από τον υπουργό Εσωτερικών Μάκη Βορίδη ενώ την ίδια μέρα έγινε στο Πολεμικό Μουσείο, παρουσία της Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου και η επίσημη παρουσίαση του βιβλίου που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Αλεξάνδρεια» ήδη από τα τέλη του προηγούμενου χρόνου. Ο Μαρκ Μαζάουερ εξάλλου ήταν μέλος της Επιτροπής 1821 για τον εορτασμό των 200 χρόνων από την έναρξη της Επανάστασης.
«Το βιβλίο, συμβάλλοντας στην ιστοριογραφία μας, θα αποτελέσει και μία τομή στην επίπονη προσπάθειά μας για εθνική αυτογνωσία», όπως αναφέρθηκε στον χαιρετισμό του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη, που επισήμανε ιδιαίτερα το ζητούμενο για την ελληνική ιστοριογραφία, δηλαδή την «επανατοποθέτηση της Παλιγγενεσίας στο διεθνές της περιβάλλον, από το οποίο επηρεάζεται και στο οποίο επιδρά».
Κάτι στο οποίο, όπως πρόσθεσε ο πρωθυπουργός, ο ιστορικός στέκεται προσεκτικά, αποδίδοντας βαρύτητα «εκτός από τις στρατιωτικές επιχειρήσεις, και στις πολιτικές διεργασίες, στην διπλωματική κινητοποίηση των Επαναστατών, όπως και στη διαρκή τους μέριμνα να οικοδομήσουν βιώσιμους θεσμούς».
Το κατόρθωμα
Βαθύς γνώστης της ιστορίας του 20ού αιώνα, της Ελληνικής αλλά και της Βαλκανικής, με σημαντικά βιβλία στο ενεργητικό του για τη χώρα μας και μιλώντας εξαιρετικά την ελληνική γλώσσα, καθηγητής σήμερα στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκης ο Μαρκ Μαζάουερ σημειώνει σαφώς, πως «Το κατόρθωμα των Ελλήνων ήταν μοναδικό. Η επανάσταση του 1821 πέτυχε επειδή, πέρα από τους ηρωισμούς και την αυτοθυσία, ήταν στη βάση της μια ιστορία κοινωνικής αντοχής απέναντι σε μια συστημική αναστάτωση».
Πώς όμως ο ίδιος, παρ΄ότι ειδικεύεται στη σύγχρονη ιστορία βρέθηκε να μελετά την Ελληνική Επανάσταση;
Η οικονομική κρίση που χτύπησε το ελληνικό κράτος το 2009 και η εφαρμογή ενός προγράμματος διάσωσης επιβεβλημένου από το εξωτερικό ήταν, λέει ο ίδιος, το ερέθισμα για να γυρίσει πίσω στην ιστορία. Θεωρώντας λοιπόν, ότι οι νέες συνθήκες έκρυβαν τον κίνδυνο να πάψει η Ελλάδα να συνιστά ένα εθνικά κυρίαρχο κράτος, με την παραδοσιακή έννοια, θέλησε να ερευνήσει, τι ήταν εκείνο που πίστευαν οι ελληνικοί πληθυσμοί, όταν μάχονταν για την ανεξαρτησία τους από την Οθωμανική αυτοκρατορία.
«Εκείνο τον καιρό φαινόταν ότι το τίμημα για την παραμονή της Ελλάδας στην Ευρωζώνη μπορούσε κάλλιστα να είναι η απώλεια της ανεξαρτησίας της. Ζούσε άραγε η Ευρώπη το τέλος του κυρίαρχου εθνικού κράτους;», σημειώνει στην εισαγωγή του βιβλίου.
«Τι ήταν στ’ αλήθεια η ανεξαρτησία και τι είχε σημάνει για μια χώρα σαν την Ελλάδα; Τέτοια ερωτήματα με ώθησαν να πάω πίσω, στην εποχή όπου τόσο η Ελλάδα όσο και η Ευρώπη άρχιζαν να ενστερνίζονται τη μορφή του έθνους-κράτους. Το 1821 ο πόθος της ελευθερίας ήταν μακραίωνος, αλλά η επιδίωξη να ασκείται η ελευθερία μέσα από μια εθνική κυβέρνηση που θα διοικεί στο όνομα του λαού της ήταν καινούργια. Ήθελα να καταλάβω πώς είχε γεννηθεί αυτή η επιδίωξη, και ιδιαίτερα πώς η εθνική χειραφέτηση βρέθηκε, από την πρώτη κιόλας στιγμή, συνυφασμένη με τον καπιταλισμό υπό τη μορφή ξένων δανείων, διεθνούς χρέους και χρηματιστικής κερδοσκοπίας».
Η αντοχή
Όσο κι αν φαίνεται περίεργο εξάλλου, ακόμη και η πανδημία και η αντιμετώπισή της υπήρξε ένα στοιχείο για τη διαμόρφωση της εικόνας του Μαζάουερ για το 1821. Κι αυτό, γιατί για τον ίδιο, η αντοχή που επέδειξαν οι Έλληνες αγωνιστές, παρά τις τεράστιες κακουχίες, απώλειες και όλα τα άλλα προβλήματα που υποχρεώθηκαν να αντιμετωπίσουν, αποτελεί το κλειδί για την κατανόηση της ιστορικής σημασίας της Ελληνικής Επανάστασης.
«Δεν είναι ότι απλά πυροδοτήθηκε μία επανάσταση, είναι ότι αυτή συνεχίστηκε περισσότερο απ’ ό, τι περίμενε ο οποιοσδήποτε, περισσότερο απ’ ό, τι περίμενε ο σουλτάνος, περισσότερο απ’ ό, τι περίμεναν οι Ευρωπαίοι διπλωμάτες, περισσότερο ακόμη κι απ’ ό, τι περίμεναν πολλοί από τους λεγόμενους ήρωες της επανάστασης», όπως έχει πει.
Για καταλήξει στην αποκάλυψη της αλήθειας: «Άρχισα να αντιλαμβάνομαι, ότι η επανάσταση του 1821 είχε πετύχει επειδή, πέρα από τις επικές και πολυύμνητες στιγμές ατομικής γενναιότητας και αυτοθυσίας, ήταν στη βάση της μια ιστορία κοινωνικής αντοχής απέναντι σε μια συστημική αναστάτωση. Δεν ήταν τόσο οι νίκες που χάρισαν στους Έλληνες την ανεξαρτησία τους όσο η άρνησή τους να αποδεχτούν την ήττα. Και αυτό επειδή εκείνο που αποκαλέσαμε πόλεμο ήταν στην πραγματικότητα μια εξέγερση όπου το μόνο που μπορούσε να κάνει στ’ αλήθεια η αδύναμη πλευρά ήταν να κρατάει γερά και να ελπίζει. Το κατόρθωμά τους ήταν μοναδικό, αφού όχι μόνο ξερίζωσαν την οθωμανική διοίκηση από τα μέρη τους, αλλά και σάρωσαν μια ολόκληρη φιλοσοφία εξουσίας μαζί με τους θεσμούς που την είχαν στηρίξει».
Τα εγκώμια
Με σπουδές κλασικής φιλολογίας και φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και Διεθνών Σχέσεων ς στο Πανεπιστήμιο Τζονς Χόπκινς της Βαλτιμόρης και έχοντας ήδη διατελέσει καθηγητής Ιστορίας στο Πρίνστον, στο Πανεπιστήμιο του Σάσσεξ και στο Πανεπιστήμιο του Μπίρκμπεκ στο Λονδίνο ο Μαρκ Μαζάουερ είναι συγγραφέας επίσης και άλλων σημαντικών βιβλίων για την Ελλάδα, όπως «Η Ελλάδα και η οικονομική κρίση του Μεσοπολέμου» το 1992 για το οποίο τιμήθηκε με τα βραβείο Ράνσιμαν, «Στην Ελλάδα του Χίτλερ: Η Εμπειρία της Κατοχής, 1941 – 44» (Βραβείο Fraenkel και Longman), «Μετά τον πόλεμο», «Θεσσαλονίκη. Πόλη των φαντασμάτων», «Δίκτυα εξουσίας στη νεότερη Ελλάδα», κ.ά.
Σημαντικό προσόν του έργου του εξάλλου, πέρα από την επιστημονική εγκυρότητα και την εξονυχιστική έρευνα, η ιδιαίτερα ρέουσα γλώσσα και η αφηγηματική του ικανότητα, που προσδίδουν αμεσότητα στο κείμενο και ασφαλώς ευχάριστη ανάγνωση.
«Ένας γοητευτικός συνδυασμός ρέουσας αφήγησης και διεισδυτικής ανάλυσης», όπως έγραψαν ειδικά για την «Ελληνική Επανάσταση οι Financial Times.
Ενώ στον Economist σημειώνεται: «Ο Μαζάουερ αναγνωρίζει τα αμαρτήματα κάποιων Ελλήνων πολέμαρχων, αλλά η έμφασή του είναι διαφορετική. […] Αν τέτοιες εγκωμιαστικές απόψεις εκφράζονταν σ’ ένα ελληνικό εγχειρίδιο, μπορεί να απορρίπτονταν ως πατριωτική
πλειοδοσία. Όταν όμως προέρχονται από τον Μαρκ Μαζάουερ, έναν εξέχοντα ιστορικό των Βαλκανίων, εμπνέουν το σεβασμό. Και εμπεριέχουν μια σημαντική αλήθεια, που ισχύει για πολλές εθνικιστικές εξεγέρσεις: ο εξωπραγματικός στόχος του χθες μπορεί να γίνει η επιταγή του σήμερα, μέσα από τις γοργές μεταπτώσεις του κοινού αισθήματος που προκαλούν η αιματοχυσία και ο πόνος».
