Χριστιανικές τοιχογραφίες με ελληνικές επιγραφές στο Σουδάν

Μια απροσδόκητη ανακάλυψη, ένας θάλαμος γεμάτος με χριστιανικές τοιχογραφίες, που ανακαλύφθηκε στο βόρειο Σουδάν έχει εντυπωσιάσει τους αρχαιολόγους, που πραγματοποιούν ανασκαφές στην περιοχή.

Πρόκειται συγκεκριμένα για την αρχαία πόλη της Νουβίας, την Ντόγκολα, όπου ήρθαν στο φως εικαστικές σκηνές, μοναδικές στη χριστιανική τέχνη. Και παράλληλα με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους Έλληνες, καθώς εκτός από έναν Νούβιο βασιλιά απεικονίζουν την Παναγία, τον Χριστό και τον Αρχάγγελο Μιχαήλ, αναφέροντας τα ονόματά τους στην ελληνική γλώσσα.

Η ανακάλυψη έγινε κατά τη διάρκεια της έρευνας σε οικίες που χρονολογούνται από τον 16ο-19ο  μ.Χ. αιώνα. Προς μεγάλη έκπληξη όμως των ερευνητών κάτω από το δάπεδο ενός από τα σπίτια εντοπίσθηκε ένα άνοιγμα, που οδηγούσε σε έναν μικρό θάλαμο με τους τοίχους του, διακοσμημένους με θρησκευτικές  παραστάσεις. Σε μία από αυτές εικονίζεται ο Νούβιος βασιλιάς να υποκλίνεται στον Χριστό, καθώς λαμβάνει ευλογία, ενώ τη συνάντησή τους παρακολουθεί ο Αρχάγγελος Μιχαήλ, του οποίου τα φτερά προστατεύουν και τις δύο φιγούρες.

Μια τέτοια σκηνή δεν βρίσκει όμως παραλληλισμούς στη νουβική ζωγραφική. Επιπλέον ο  δυναμισμός και η οικειότητα της παράστασης έρχονται σε αντίθεση με την ιερατική φύση των μορφών, που εικονίζονται στους πλαϊνούς τοίχους. Ούτε και η μορφή της Παναγίας στον βόρειο τοίχο του θαλάμου ανήκει στο τυπικό ρεπερτόριο των απεικονίσεων της Θεοτόκου στη νουβική τέχνη. Η Μητέρα του Θεού, που παρουσιάζεται σε μια αξιοπρεπή στάση, είναι ντυμένη με σκούρα άμφια. Στα χέρια της κρατά ένα σταυρό και ένα βιβλίο. Στον απέναντι τοίχο εικονίζεται ο Χριστός. Το δεξί του χέρι φαίνεται σε χειρονομία ευλογίας και στο αριστερό κρατά ένα βιβλίο, το οποίο σώζεται αποσπασματικά.

Κείμενα Θείας Λειτουργίας

Η έρευνα πραγματοποιείται από το Πολωνικό Κέντρο Μεσογειακής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου της Βαρσοβίας και όπως αναφέρει ο αρχαιολόγος δρ Άρτουρ Ομπλούσκι  «Αυτές οι τοιχογραφίες αναιρούν την προκατάληψη, ότι οι Αφρικανοί προσπάθησαν να αντιγράψουν αδέξια την τέχνη από τον Βορρά». Αντίθετα, όπως επισημαίνει «Ήταν δημιουργικοί και δεν υιοθετούσαν μόνον αλλά προσάρμοζαν τις παγκόσμιες τάσεις στις ανάγκες τους».

Όσον αφορά τις ελληνικές επιγραφές η δρ Αγκάτα Ντεπτούα προχωρώντας την προκαταρτική ανάγνωσή τους προσδιόρισε, ότι πρόκειται για κείμενα της Θείας Λειτουργίας των Προηγιασμένων Δώρων. Μια επιγραφή  ωστόσο στα παλιά Νουβικά, που συνοδεύει την κύρια σκηνή ήταν εξαιρετικά δύσκολο να αποκρυπτογραφηθεί, αλλά χάρις σε μια προκαταρκτική ανάγνωση από τον ειδικό σ΄αυτή τη γλώσσα δρ. Βίνσεντ βαν Γκερβέν Οέι, οι ερευνητές έμαθαν, ότι περιέχει πολλές αναφορές για έναν βασιλιά που ονομαζόταν Δαβίδ και για μία παράκληση στον Θεό για προστασία της πόλης.

Η πόλη που αναφέρεται στην επιγραφή είναι πιθανώς η Ντόγκολα και ο βασιλιάς Δαβίδ είναι πιθανότατα η βασιλική φιγούρα που απεικονίζεται στη σκηνή. Ο Δαβίδ ήταν ένας από τους τελευταίους ηγεμόνες του χριστιανικού κράτους Μακουρία και η βασιλεία του σηματοδότησε την αρχή του τέλους του βασιλείου. Για άγνωστους λόγους είχε επιτεθεί στην Αίγυπτο, η οποία ανταπέδωσε, εισβάλλοντας στη Νουβία και ως αποτέλεσμα, η Ντόγκολα λεηλατήθηκε για πρώτη φορά στην ιστορία της. Θεωρείται λοιπόν, ότι είναι πιθανόν οι χριστιανικές σκηνές να δημιουργήθηκαν, καθώς ο στρατός των Μαμελούκων πλησίαζε την πόλη ή την πολιορκούσε ήδη…

Περισσότερα βέβαια θα γίνουν γνωστά με την συνέχιση των ανασκαφών.

Το Βυζάντιο στη Νουβία

Και οι Έλληνες; Γεγονός είναι, ότι η πρώτη μεθοδική προσπάθεια για τον εκχριστιανισμό της Νουβίας έγινε επί Ιουστινιανού, όταν περί το 540 εστάλη μία αποστολή για να προσελκύσει στην πίστη τα μικρά βασίλεια της Νουβίας. Εκεί «συγκρούσθηκε» με άλλη αποστολή Μονοφυσιτών, οι οποίοι μάλλον επικράτησαν, σε μια γενιά ωστόσο είχε εκχριστιανιστεί όλη  η Νουβία. Ο Ιουστινιανός ενίσχυσε ποικιλοτρόπως τους βυζαντινούς ιεραποστόλους, πέραν των άλλων, γιατί ευελπιστούσε σε μια βελτίωση της συνοριακής κατάστασης στον Νότο.

Σήμερα, τα ερείπια εξήντα ναών, τα οποία υπάρχουν στο Σουδάν και εκτείνονται από τα σύνορα της Αίγυπτου μέχρι το Χαρτούμ, αλλά και το πλήθος των χριστιανικών επιγραφών –στα ελληνικά βεβαίως- που ανακαλύφθηκαν σε διάφορα σημεία της Νουβίας από τον 7ο και 8ο αιώνα, αποδεικνύουν την ακμή του Χριστιανισμού στη χώρα. Μια μεγάλη πολωνική αποστολή εξάλλου, που εργαζόταν για τη διάσωση αρχαίων θησαυρών στην περιοχή, η οποία επρόκειτο να κατακλυσθεί από τα νερά, λόγω του φράγματος του Ασσουάν, ανακάλυψε  το 1963 στην περιφέρεια των Φαρών και μέσα στην άμμο της ερήμου της Νουβίας, μια εξαιρετική  βυζαντινή Εκκλησία του 8ου -10ου αιώνα, με εκατό, άθικτες σχεδόν τοιχογραφίες.

Η τεχνοτροπία και οι χρωματισμοί σ΄αυτές τις τοιχογραφίες έχουν σαφή τη σφραγίδα της βυζαντινής επαρχιακής τέχνης. Ενώ τα μελαψά πρόσωπα ορισμένων από τους εικονιζόμενους επισκόπους αποδεικνύουν και την ανάπτυξη τοπικής ιεραρχίας. Σύμφωνα μάλιστα με πληροφορία του πατριάρχη Ευτυχίου (933-940), αλλά και χρονογράφων του 14ου αιώνα, η Εκκλησία της Νουβίας είχε ως επίσημη λειτουργική της γλώσσα την Ελληνική. Η χριστιανική πίστη εξάλλου, διατηρήθηκε σε διάφορες περιοχές της Νουβίας ως τον 18ο αιώνα.