Η Αθηνά της Βαρβακείου και γιατί το ΚΑΣ απέρριψε δύο φορές τον δανεισμό της σε ξένο μουσείο

Είναι ένα σπουδαίο έργο, που έστω και ως αντίγραφο -αρχαίο πάντα- δίνει την αίσθηση του μεγαλείου της καλλιτεχνικής ιδιοφυίας του Φειδία, το μοναδικό που διασώζει την εικόνα του αριστουργήματος που ήταν το χρυσελεφάντινο άγαλμα της θεάς Αθηνάς στον Παρθενώνα. Πρόκειται για την Αθηνά της Βαρβακείου, όπως ονομάζεται το εξαιρετικής τέχνης γλυπτό, που φυλάσσεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Πλην όμως είναι και ιδιαίτερα εύθραυστο, κάτι που καθιστά αδύνατη τη μετακίνησή του, καθώς κινδυνεύει να καταστραφεί.

Δεν είναι περίεργο, επομένως, που το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, γνωρίζοντας καλά, φυσικά, τόσο την μοναδικότητα του αρχαίου όσο και τους κινδύνους που διατρέχει, απέρριψε σε συνεδρίασή του, τον περασμένο Οκτώβριο, το αίτημα για τον δανεισμό του στην Ιταλία, όπου θα παρουσιαζόταν σε έκθεση για τον Φειδία.

Το περίεργο βρίσκεται αλλού. Ότι το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο δια της διευθύντριάς του Άννας Καραπαναγιώτου επέμεινε στην αποστολή του γλυπτού, επαναφέροντας το ζήτημα με «Αίτηση θεραπείας» κατά της απόφασης  του Συμβουλίου. Γεγονός που το ανάγκασε να συζητήσει εκ νέου το θέμα, την περασμένη Τρίτη. Για να λάβει, όμως, και πάλι αρνητική απόφαση.

Η επαναφορά του αιτήματος μάλιστα, προκάλεσε απορίες μεταξύ των μελών, καθώς πρώτοι οι αρχαιολόγοι είναι εκείνοι, που κατ΄εξοχήν αρνούνται την μετακίνηση και εξαγωγή αρχαιοτήτων και όχι το αντίθετο.

Η αίτηση

Στην προκειμένη περίπτωση, προφανώς έχοντας διαφορετική γνώμη, η κυρία Καραπαναγιώτου, συνοδευόμενη από συντηρήτρια του μουσείου κατέθεσε στο Συμβούλιο φάκελο υποστήριξης του αιτήματός της, ο οποίος όμως, δεν έπεισε τα μέλη του. Όπως διευκρινίστηκε εξάλλου, το αίτημα δεν είχε προέλθει εκ νέου από ιταλικής πλευράς αλλά επρόκειτο για  πρωτοβουλία της ίδιας.

Πριν φθάσει στο ΚΑΣ πάντως, ο δανεισμός της Αθηνάς Βαρβακείου είχε απασχολήσει το Διοικητικό Συμβούλιο του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, ως όφειλε, καθώς μετά την μετατροπή του σε Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου είναι πλέον το ανώτατο όργανό του. Στη συνεδρίασή του και με την θετική εισήγηση της κυρίας Καραπαναγιώτου, το ΔΣ είχε κάνει δεκτό το αίτημα κατά πλειοψηφία. Μειοψήφησε μόνον η αντιπρόεδρος του ΔΣ κυρία Μαρία Λαγογιάννη, πρώην διευθύντρια του ΕΑΜ από το οποίο αποχώρησε, λόγω συνταξιοδότησης.

Είναι άγνωστο ωστόσο, αν στη συνέχεια και μετά την αρνητική απόφαση του ΚΑΣ, η «Αίτηση θεραπείας » έγινε με την σύμφωνη γνώμη του ΔΣ.

Οι δανεισμοί αρχαιοτήτων

Δεν είναι η πρώτη φορά και ασφαλώς ούτε η τελευταία, που το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο αρνείται τον δανεισμό ενός αρχαίου έργου –ενίοτε μάλιστα και εντός Ελλάδος – εξετάζοντας διάφορες παραμέτρους, προκειμένου να τεκμηριώσει την απόφασή του. Το συγκεκριμένο αίτημα έφθασε από την Αρχή Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ρώμης για τον δανεισμό αρχαιοτήτων, προκειμένου να παρουσιαστούν στην έκθεση με τίτλο «Φειδίας» στη Βίλα Καφαρέλι των Μουσείων Καπιτολίνι από τις 22 Νοεμβρίου  έως τις 5 Μαΐου του 2024. Η Αθηνά της Βαρβακείου ήταν ένα από αυτά.

Οι δανεισμοί -ανταλλαγές μεταξύ μουσείων είναι συνήθης πρακτική, αυτή τη στιγμή μάλιστα η Ελλάδα συμμετέχει μ΄αυτόν τον τρόπο σε διάφορες εκθέσεις μεγάλων μουσείων του κόσμου. Σε κάθε περίπτωση όμως, η εξέταση των αιτημάτων είναι ιδιαίτερα σχολαστική ενώ και οι όροι που τίθενται, είναι εξαιρετικά αυστηροί. Πολλά είναι άλλωστε, τα εύθραυστα έργα, που κινδυνεύουν σε κάθε μετακίνησή τους –πόσο μάλλον, και παρά τις προφυλάξεις όταν πρόκειται να ταξιδέψουν στο εξωτερικό- ενώ η σημασία ενός αρχαίου για τον πολιτισμό την τέχνη, την ιστορία και η μοναδικότητά του, το κατατάσσει σε μια ειδική κατηγορία αμετακίνητων. Για παράδειγμα ο Ερμής του Πραξιτέλη.

Η μοναδική Αθηνά

Στην αίθουσα 20 του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου εκτίθεται σήμερα η Αθηνά της Βαρβακείου. Μια ταινία μπροστά της αποτρέπει τους επισκέπτες να την πλησιάζουν πολύ, καθώς ορισμένα τμήματά της, που είναι συγκολλημένα,  είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα.  αλαιότερα άλλωστε ήταν τοποθετημένη σε γυάλινο κώδωνα, που όταν κάποια στιγμή έσπασε, δεν αντικαταστάθηκε.

Το έργο είχε βρεθεί στις 18 Δεκεμβρίου του 1880 κοντά στην Βαρβάκειο Σχολή, που ήταν τότε στην οδό Αθηνάς, έτσι πήρε και την ονομασία του. Έχει ύψος ενός μέτρου και ήταν σκεπασμένο με κεραμίδια, προσεκτικά τοποθετημένα από ανθρώπινο χέρι, που προφανώς ήθελε να το κρύψει αλλά και να το προστατέψει. Αν σκεφθεί κανείς μάλιστα, τη χρονολόγησή του στον 3^ο μ.Χ. αιώνα μπορεί να φανταστεί και τις συνθήκες απόκρυψης, καθώς ήταν η περίοδος που είχαν αρχίσει οι διώξεις των εθνικών από τους χριστιανούς.

Η θεά, σμιλεμένη σε πεντελικό μάρμαρο είναι όρθια πάνω σε βάθρο, έχοντας δίπλα της τον πολεμικό εξοπλισμό της. Φοράει μακρύ πέπλο με πολλές πτυχώσεις και με ζώνη στη μέση, που καταλήγει σε κόμπο. Στην αιγίδα της, που καλύπτει τον θώρακα απεικονίζεται κεφαλή Μέδουσας και φίδια ενώ στην εντυπωσιακή περικεφαλαία της ολόγλυφα άλογα προσδίδουν μοναδική μεγαλοπρέπεια. Στο δεξί της χέρι εξάλλου, στέκεται η Νίκη και το αριστερό της ακουμπά στην ασπίδα της. Όπως αποκαλύπτει και το αγέρωχο αλλά και ήρεμο πρόσωπό της, η υπεροχή της είναι αδιαμφισβήτητη.

Να θυμίσουμε, ότι σύμφωνα με τις πηγές σε ύψος 12 μέτρων έφθανε το πρωτότυπο έργο του Φειδία, το λατρευτικό άγαλμα της Αθηνάς στον Παρθενώνα, καλυμμένο με χρυσό και ελεφαντόδοντο.

Διαβάστε επίσης:

Προστατεύονται: Η ελληνική γλώσσα, το τραγούδι και η άυλη πολιτιστική κληρονομιά

Δάσκαλοι και Επίγονοι: Συνάντηση σπουδαίων ελλήνων ζωγράφων σε μία έκθεση

Ερωτικά γράμματα, σφραγισμένα για 265 χρόνια ανοίγουν για πρώτη φορά