Ζώντας στη νέα εποχή των πανδημιών

Η ανατροπή που έφερε στην ζωή μας η πανδημία ήρθε πολύ γρήγορα και πολύ απότομα – κάτι όπως η νέα τεχνολογία της ψηφιοποίησης και της τεχνητής νοημοσύνης – οπότε δεν μπορέσαμε (και εξακολουθούμε να μην μπορούμε) να προσαρμοστούμε.

Ο Alvin Toffler το προείδε το 1970! Μόνιμα, λοιπόν, προσβλέπουμε στην μετά-covid εποχή, που την φανταζόμαστε ως μία επιστροφή στην κανονικότητα, διότι αυτή είναι η φυσική αντίδραση μας στην επέλαση της «μηχανής» – όπως παρατήρησε το 1966 ο Lewis Mumford.

Φοβάμαι πως για την επιστροφή ονειροβατούμε.

Ο κορωνοϊός άλλαξε ένα καθεστώς που τελούσε ήδη από αλλαγή. Χωρίς να το έχουμε συνειδητοποιήσει – ιδιαίτερα εμείς στην Ελλάδα, όπως και σε αρκετά άλλα κράτη – ο τρόπος ζωής μας είχε αρχίσει να αλλάζει ριζικά πριν ξεσπάσει η πανδημία. Ο SARS – covid 2, επιτάχυνε τις αλλαγές και μας βαδίζει ήδη με βήμα ταχύ σ’ ένα πολύ διαφορετικό περιβάλλον.

Θα φέρω ένα παράδειγμα. Φίλος που κλήθηκε από την κυβέρνηση να εργαστεί στην Σαουδική Αραβία, περιέγραψε την εξής εικόνα. Φτάνοντας η φωτογραφία και τα στοιχεία του διαβατηρίου του μεταφέρθηκαν στο κινητό του και μαζί μία εφαρμογή που τον πληροφορούσε κάθε στιγμή που βρισκόταν κι αν η περιοχή ήταν κόκκινη (πολύ επικίνδυνη), πορτοκαλί (μέτρια επικινδυνότητα) ή πράσινη (ακίνδυνη) ως προς τον κορωνοϊό.  Με την ίδια εφαρμογή-ταυτότητα είχε πρόσβαση στα επίσημα κτίρια, στο ξενοδοχείο που διέμενε και  γενικά όπου ήθελε να πάει. Είχε προηγηθεί μικρή περίοδος καραντίνας 48 ωρών μέχρι να βγει το αποτέλεσμα του τεστ που ήταν υποχρεωμένος να κάνει.

Όλα αυτά τα μέσα προϋπήρχαν του κορωνοϊού. Ήδη άλλαζαν το περιβάλλον. Τώρα η επιτάχυνση της αλλαγής δύσκολα κατανοείται από τον κοινό ανθρώπινο νου.  Ο Μεγάλος Αδελφός είναι εδώ.

Το τζίνι της τεχνολογίας ξέφυγε από το μπουκάλι. Μέσα δεν μπαίνει ξανά. Το μόνο ερώτημα που απομένει είναι αν θα έχουμε την ωριμότητα, την διορατικότητα, την βούληση να το ελέγξουμε ώστε να μην χρησιμοποιηθεί ως μέσο για τον περιορισμό των προσωπικών ελευθεριών και της δημοκρατίας. Διότι το αντίθετο συμβαίνει ήδη.

Είναι η ίδια ιστορία με το τζίνι των πανδημιών. Διότι, οι κορωνοϊοί έρχονται και επανέρχονται σε τακτικά πλέον διαστήματα. Ο δε νέος είναι κάθε φορά πιο επικίνδυνος από τον παλιό. Φίλοι μου απαντάνε ότι θα γίνει ότι έγινε και με την γρίπη. Η κοινωνία θα προσαρμοστεί. Θέλουμε με κάθε θυσία να πιστέψουμε στην θαλπωρή της μήτρας.

Στους σύγχρονους καιρούς μας, όμως, η ανθρωπότητα δεν είχε ποτέ γνωρίσει έναν ιό τόσο γρήγορα και εύκολα μεταδιδόμενο, τόσο ταχεία μεταλλασσόμενο. Φανταστείτε ένα σύστημα υγείας όπου 6,5 δις. άνθρωποι θα πρέπει υποχρεωτικά να εμβολιάζονται μία ή δύο φορές τον χρόνο. Ή, ακόμη χειρότερα, μία υφήλιο όπου ο καθολικός εμβολιασμός ρεαλιστικά δεν είναι εφικτός, οπότε οι μη εμβολιασμένοι αποτελούν το πλέον εύφορο έδαφος για την μετάλλαξη του ιού.

Η κλιματική αλλαγή είναι πανδημία –διότι αποτελεί ένα αναμφισβήτητο γεγονός που αφορά όλους μας. Ποιος πιστεύει ότι ο κόσμος θα είναι ο ίδιος σε δέκα χρόνια από σήμερα, όταν –άσχετα με τα αίτια – η κλιματική κρίση ήδη αλλάζει τις τεχνικές υποδομές, την έννοια της πολιτικής προστασίας, τον ρόλο της κεντρικής εξουσίας;

Όπως ο κορωνοϊός, η κλιματική αλλαγή ενισχύει την μετανάστευση. Η μετανάστευση μαζί με την τεχνολογία ανατρέπει τις ομοιογενείς και κλειστές κοινωνίες που επικράτησαν για εκατοντάδες χρόνια, απαιτεί την πολυτικοσμικότητα και υποχρεώνει την ριζική αλλαγή στην μορφή και στο ήθος της εργασίας. Ο κοινωνιολόγος Richard  Sennett το είχε προβλέψει ήδη από το 1998.

Το 1990 νομίσαμε ότι το φιλελεύθερο πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό πρότυπο της Δύσης είχε κερδίσει τον πόλεμο. Μόλις 30 χρόνια μετά η νέα γεωπολιτική πραγματικότητα είναι αυτή της διαμάχης των ΗΠΑ με την Κίνα, για την παγκόσμια επικράτηση – με τον κόσμος σταδιακά να χωρίζεται σε δύο μεγάλα στρατόπεδα: του φιλελεύθερου και του αυταρχικού καπιταλισμού.

Οι μεγάλοι παίκτες έχουν εμφανιστεί: Η Κίνα, η Ρωσία, το Ιράν, η Τουρκία απέναντι στις ΗΠΑ, την Ιαπωνία, την Αυστραλία και Νέα Ζηλανδία, την Ευρώπη και τα Βαλκάνια. Ο κίνδυνος να γίνει ο νέος Ψυχρός Πόλεμος Θερμός είναι τώρα πολύ μεγαλύτερος απ’ ότι στα χρόνια 1945-1990. Τότε, δύο αντίπαλοι ήταν κόντρα, μύτη με μύτη, στην Ευρώπη. Τώρα, πως θα αντιδράσει η Δύση, δεκάδες χιλιόμετρα μακριά, αν η Κίνα αποφασίσει να ξεκαθαρίσει το θέμα της Ταϊβάν, που βρίσκεται στην πίσω αυλή της;

Ο κόσμος άλλαζε και ο κορωνοϊός τον άλλαξε ακόμη περισσότερο. Η παγκοσμιοποίηση υποχρεωτικά θα επιβραδυνθεί –διότι λόγοι εθνικής ασφάλειας υποχρεώνουν την στροφή στην εγχώρια παραγωγή. Άλλωστε, ποιος ότι είναι μεταξύ άλλων ο στόχος του προγράμματος των $2,2 τρις. του Biden;

Ας σταματήσουμε να είμαστε αιθεροβάμονες. Ο 20^ος αιώνας έληξε το 2020. Μπορεί να ξεκίνησε αργά, το 1914 όπως έχει υποστηρίξει ο Eric Hobsbawm, αλλά τελικά δεν έληξε το 1990. Κράτησε κι αυτός 100 χρόνια. Το 1990 ήταν απλά μία υπερεκτιμημένη χρονιά—επηρεασμένη από την βραχύχρονη και απόλυτα συγκινησιακή ανθρώπινη ματιά.

Η νέα σκληρή πραγματικότητα είναι αυτή που ζούμε τώρα. Είναι η ανατολή μίας νέας εποχής που ήρθε για να μείνει. Ο άνθρωπος την έφερε, ο άνθρωπος οφείλει τώρα να την διαχειριστεί χωρίς να αυτοκαταστραφεί και χωρίς να χάσει την ανθρωπιά του—δηλαδή την συμπόνοια για τον συνάνθρωπο του.