Η Ώρα Έξι Μεγάλων Ανατροπών

Ας μην πάει το μυαλό του αναγνώστη σε κομματικές-πολιτικές ανατροπές, ούτε στις περιβόητες ριζικές μεταρρυθμίσεις, για τις οποίες μιλάει η Ελλάδα εδώ και 30 χρόνια. Η ανατροπή έχει άμεση σχέση με το πώς βλέπουμε τα πράγματα – όπου πράγματα είναι οι σχέσεις λειτουργίας και συνεργασίας μεταξύ των βασικών παικτών της οικονομίας και κοινωνίας.

Το συγκεκριμένο αντικείμενο είναι πλατύ –με την έννοια των πολλαπλών προεκτάσεων του σε όλους τους τομείς της κοινωνίας.

Ταυτόχρονα έχει μεγάλο βάθος – με την έννοια της πολυπλοκότητας των σχέσεων που καλύπτει. Αντίστοιχα πολλά και – κατά περίπτωση – πολύπλοκα είναι τα σχετικά κείμενα που έχουν δημοσιευτεί από ακαδημαϊκούς, πολιτικούς, τεχνοκράτες και όχι μόνο.

Στόχος της στήλης σήμερα είναι απλά να επισημάνει μερικές βασικές κατευθύνσεις που φαίνεται πως αρχίζουν να συγκεντρώνουν τώρα πια τη στήριξη πολλών σκεπτόμενων και αρκετών με επιρροή στην κοινωνία ατόμων.

Είναι κατευθύνσεις που ανατρέπουν γενικά παραδεκτές σήμερα πολιτικές που βασίζονται σε γενικά παραδεκτές εκτιμήσεις, χωρίς όμως, να είναι υποχρεωτικά έτσι. Ο κατάλογος που ακολουθεί δεν είναι με κανένα τρόπο πλήρης.

Μπορεί, όμως, να χρησιμεύσει επιτέλους για να αρχίσει μία συζήτηση, μήπως και να περάσουμε ως κοινωνία (η αναφορά δεν περιορίζεται στην ελληνική) από την αόριστη συζήτηση και τη μερικώς αμφισβητούμενη διάγνωση στην πράξη.

Κατεύθυνση πρώτη: η παντοδυναμία της νομισματικής πολιτικής και του επιτοκίου ως τα μοναδικά, αποτελεσματικά και αναγκαία όπλα της οικονομικής πολιτικής με την δημοσιονομική σε πάντα «ουδέτερη» θέση, ξεπερνιέται υπέρ του σχεδιασμού μίας νέας οικονομικής πολιτικής όπου και η νομισματική και η δημοσιονομική πολιτική θα χρησιμοποιούνται με ευελιξία και χωρίς προκαθορισμένα κριτήρια (π.χ. το κλειδωμένο στο 2% του ΑΕΠ μέγεθος του πρωτογενούς πλεονάσματος) προκειμένου να εξομαλύνονται οι κύκλοι οικονομικής συγκυρίας.

Κατεύθυνση δεύτερη: οι κεντρικές τράπεζες αποκτούν ξανά την ανεξαρτησία τους από τα υπουργεία οικονομικών και έχουν ως στόχο τόσο την ανάπτυξη όσο και τον έλεγχο του πληθωρισμού, χωρίς προκαθορισμένη προτεραιότητα.

Κατεύθυνση τρίτη: ο ιδιωτικός και ο δημόσιος τομέας δεν είναι ανταγωνιστές αλλά συναγωνιστές. Σήμερα, πλέον, καμία αλλαγή δεν μπορεί να γίνει και να «πιάσει» χωρίς την συνεργασία των δύο, οπότε προωθείται αυτή η ανατροπή στη νοοτροπία ώστε να αποκτήσει η αναγκαία συνεργασία σάρκα και οστά – βάθος και αποτελεσματικότητα.

Κατεύθυνση τέταρτη: καμία αλλαγή δεν μπορεί να αποκτήσει θεμέλια στην κοινωνία αν γίνεται μόνο ιεραρχικά, από τον κορυφή της πυραμίδας προς τον λαό υπό την καθοδήγηση των ειδικών. Σε όλα τα στάδια απαιτείται να λαμβάνεται υπόψη η γνώμη των πολιτών που είναι οι άμεσα θιγόμενοι και ενδιαφερόμενοι. ‘Τα εργαλεία της λεγόμενης «διαβουλευτικής δημοκρατίας» (deliberative democracy) ενισχυμένα μάλιστα με το όπλο της τεχνητής νοημοσύνης χρησιμοποιούνται ήδη όλο και περισσότερο, με εντυπωσιακή αποτελεσματικότητα.

Κατεύθυνση πέμπτη: ο τρόπος λειτουργίας της επιχειρηματικής κοινότητας θίγει τη φιλελεύθερη δημοκρατία και πρέπει να αλλάξει, εγκαταλείποντας τον στόχο της μεγιστοποίησης των άμεσων κερδών, υπέρ της μακροπρόθεσμης επένδυσης και της δημιουργίας έτσι αξίας. Η κατάργηση της δημοσίευσης των τριμηνιαίων αποτελεσμάτων για τις εισηγμένες και η πλήρης αποδέσμευση των αμοιβών των μάνατζερ από τα αποτελέσματα αυτά, είναι δύο βήματα που υποστηρίζονται πλέον από πολλούς ακαδημαϊκούς, συμβούλους επιχειρήσεων ακόμη και επιχειρηματιών.

Κατεύθυνση έκτη: η πρωτοκαθεδρία του χρηματοπιστωτικού τομέα – που αποδίδεται με τον γενικό όρο της financialization of the economy—πρέπει να σταματήσει. Ακόμη και κορυφαίοι καθηγητές του Harvard Business School, το υποστηρίζουν, παρατηρώντας ότι σήμερα μέσω του φαύλου κύκλου των συνεχών εξαγορών, συγχωνεύσεων απλά δημιουργείται εικονική αξία για τους μετόχους και την κοινωνία, πραγματική αξία που συσσωρεύεται στα χέρια των ολίγων μεσαζόντων, μονοπωλιακές και ολιγοπωλιακές καταστάσεις με υψηλές αποδόσεις (rents) για τους κυρίαρχους παίκτες, χαμηλή παραγωγικότητα, εξαιρετικά υψηλή μόχλευση με προέκταση την οικονομική αστάθεια, τεράστιες ανισότητες με προέκταση υψηλούς πολιτικούς κινδύνους.

Οι αλλεπάλληλες χρηματοπιστωτικές κρίσεις, η πίεση της κλιματικής αλλαγής, οι νέες πανδημίες που θα ενσκήψουν, οι υβριδικοί πόλεμοι, η γεωπολιτική ανταγωνιστικότητα θα επιταχύνουν τις ανατροπές – που είναι ανατροπές μυαλού, αυτό που η McCloskey αποκάλεσε «habits of the mind».

Παραφράζοντας τον de Tocqueville θα υποστήριζα ότι «αν δεν έχουμε την ικανότητα να διορθώνουμε τα λάθη μας, τότε ως ανθρώπινη κοινωνία και ως δημοκρατικό πολίτευμα έχουμε χάσει κάθε πρόσχημα μεγαλείου.»

Διαβάστε επίσης:

Η Αγγλία αναδεικνύει την τρέλα της οικονομικής πολιτικής