Χάρης Παμπούκης: Η µεγάλη αποδιοργάνωση: Η κρίση του κορωνοϊού – Διαπιστώσεις και µατιές στο µέλλον

Η µεγάλη αποδιοργάνωση: Η κρίση του κορωνοϊού – Διαπιστώσεις και µατιές στο µέλλον

1. Αφορµή για τις σκέψεις που ακολουθούν και µοιράζοµαι, στάθηκε η αίσθηση µου, ότι προσπαθώντας να συλλάβεις διανοητικά µία κρίση όντας υπό χωρικό περιορισµό, βοηθάει, δηλαδή κάπως έχεις την (ψευδ-)αίσθηση ότι την τιθασεύεις και κυριαρχείς πάντως στον χρόνο.

Προσπαθώντας να εννοήσεις την ουσία των πραγµάτων, να καταλάβεις, να µοιραστείς. Η ανθρώπινη πρόοδος στηρίχθηκε στην ανθρώπινη περιέργεια.

Παράλληλα η κρίση του κορωνοϊού αναδιέταξε τις προτεραιότητες και τον προσωπικό µας χρόνο. Αποτέλεσµα οι σκέψεις που εδώ εκτίθενται και γράφτηκαν, έχοντας στο µυαλό και τη καρδιά µου την καρδιά της γνώσης, δηλαδή την πανεπιστηµιακή κοινότητα στην οποία ανήκω.

Το κείµενο που ακολουθεί είναι ηθεληµένα σε µεγάλο βαθµό γενικό, all around, κύρια στοχαστικό, όχι σχολαστικό, µε ανάµεικτες διαπιστώσεις, προβλέψεις, προτάσεις και στοχασµούς.

2. Είναι σαφές, ότι η προτεραιότητα σήµερα είναι η αντιµετώπιση της παγκόσµιας αυτής πολλαπλής σοβαρής απειλής. Αλλά είναι ήδη καιρός να οργανώσουµε το αύριο.

Και δεν εννοώ µόνο την απαραίτητη οργάνωση της αντιµετώπισης της κρίσης, που θέτει σοβαρά ζητήµατα, όπως πόσο καιρό θα διαρκέσει η πρώτη φάση σε συνδυασµό µε την αντοχή των πολιτών και κυρίως του συστήµατος υγείας;

Πώς θα υπάρξει σταδιακή χαλάρωση και κυρίως πότε, ώστε να µειωθεί ο χρόνος του δεύτερου κύµατος του ιού;

Πέραν αυτών που αυτονόητα η πολιτεία και η κυβέρνηση ασφαλώς θα φροντίσει.

Με τη λογική του έκτακτου απέναντι σε µία ιδιότυπη µάχη, ο οποίος χρειάζεται τη µιλιταριστική σοφία, όχι νοοτροπία.

Υπάρχει όµως, ήδη, και το πέραν αυτού. Το µετά. Η Οργάνωση του αύριο.

Γιατί η κρίση του κορωνοϊού που µαστίζει, φοβίζει, σκοτώνει, αποδιοργανώνει, είναι συγχρόνως µία ευκαιρία. Όπως κάθε κρίση.

Για αλλαγές προς το καλύτερο. Αυτό το έχουν εντοπίσει Έλληνες και ξένοι διανοούµενοι και συµβαίνει έτσι στη διαλεκτική φύση του κόσµου. (Δεν θα αναφερθώ συστηµατικά, γιατί και είναι βέβαιο ότι θα αδικήσω όσους ξεχάσω και θα επιβαρύνω το κείµενο µε παραποµπές που τελικά δεν είναι η ουσία του. Δεν διεκδικώ πρωτοτυπία, εξάλλου ή γένει περγαµηνές.

Ας µε συγχωρέσουν λοιπόν, γιατί είναι βέβαιο, ότι ανάµεσά τους βρίσκονται άνθρωποι των οποίων η σκέψη µε ενέπνευσε και για τους οποίους τρέφω εκτίµηση.)

3. Φυσικά οι αλλαγές – προς το καλύτερο εννοούµε- δεν είναι νοµοτελειακές. Και βέβαια η φυσική τάση θα είναι ο κόσµος να επιστρέψει κατά βάση στη κανονικότητα της, προ της κρίσεως.

Περίπου στα ίδια. Με κάποιους περιορισµούς και σε άγνωστο διάστηµα.

Η ουσία όµως είναι, ότι η κρίση είναι και ευκαιρία σοβαρών αλλαγών ή έστω διορθώσεων, γιατί ως δύναµη αποδιοργάνωσης έχει αναδείξει διάφορα κενά και τονίσει διάφορες ατέλειες.

Απλώς αυτό δεν θα συµβεί νοµοτελειακά. Αλλά θέλει όραµα, οργάνωση και πολιτική βούληση. Από εµάς εξαρτάται.

Η κρίση είναι εγερτήριο πόνου, προειδοποίηση, η Νέµεσις κατά της ανθρώπινης άλογης Ύβρεως έναντι της οικολογίας (ελληνική σύνθετη λέξη: οίκος και λογική), προειδοποίηση που εν δυνάµει µπορεί να αποδειχθεί λίαν ευεργετική. Εάν έχουµε τη φρόνηση σε αυτό το σταυροδρόµι να ορίσουµε το µέλλον µας αλλάζοντας προς το καλύτερο.

Και είναι ευκαιρία, γιατί η παγκόσµια αλληλεγγύη προέρχεται από το συλλογικό ένστικτο επιβίωσης που έχει ενεργοποιηθεί από τον φόβο, αυτή τη γενεσιουργό δύναµη κοινωνικής οργάνωσης.

Είναι ευκαιρία για µία επανεκκίνηση σε πολλά επίπεδα, αν όχι σε όλα. Και θέλει όραµα, οργάνωση, συνεννόηση, εκτέλεση.

4. Το παρόν δοκίµιο έχει αυτό ως πρώτο µήνυµα: µία πρόσκληση συγκρότησης δοµής µε αντικείµενο να συλλάβουµε, διατυπώσουµε, ορίσουµε και οργανώσουµε την Επανεκκίνηση.

Γιατί θα αλλάξουν πράγµατα. Από τη φύση των πραγµάτων και τη δύναµη της τυχαιότητας (προσκαλώ στην ανάγνωση του βιβλίου Τύχη, εκδόσεις Πατάκη, του στοχαστή Γιώργου Παµπούκη).

Το πραγµατικό δίληµµα είναι: θα µας ορίσουν ή θα επιχειρήσουµε να τα ορίσουµε;

Και βέβαια δεν σηµαίνει διόλου ότι ακόµη και εάν οραµατιστούµε το µέλλον, το ορίσουµε, το οργανώσουµε, ότι τα πράγµατα έτσι θα γίνουν.

Η θεωρία των σύνθετων συστηµάτων, του µαύρου κύκνου [Nassim Nicholas Taleb], της πάλης µε την νοµοτελειακή τυχαιότητα [Prigosin, ο ιδιοφυής Benoit Mandelbrot] είναι σήµερα επίκαιρα, ο τρόπος σκέψης του αύριο, και δείχνουν ότι απλώς θα εισάγουµε στη χαοτική συνθήκη παραµέτρους, υποθέτοντας, ότι στις ανθρώπινες κοινωνίες θα έχουµε τη δυνατότητα µεγαλύτερης επιβολής.

Αυτό που είναι βέβαιο είναι ότι πρέπει να το επιχειρήσουµε. Και αυτό προτείνω εδώ. Είναι η ευκαιρία για την σύλληψη και οργάνωση καλύτερου µέλλοντος και διόρθωσης πολλών λαθών σε συλλογικό, εθνικό και ατοµικό επίπεδο.

Είναι η ευκαιρία µίας νέας σύνθεσης, βιώσιµης και φρόνιµης (από τη φρόνηση).

Η πιο σηµαντική λειτουργία του ιού είναι η αποκάλυψη της ανάγκης για διόρθωση. Η ευκαιρία για διόρθωση. Και για στοχασµό. Γιατί πάντα υπάρχει λόγος πνευµατικός για ό,τι συµβαίνει στο κόσµο.

5. Η πολιτική ηγεσία – και λογικά ως ένα µέτρο- ασχολείται αποκλειστικά και κατά προτεραιότητα µε τη διαχείριση της κρίσης, χωρίς να οργανώνει – κατά το δυνατό – το µετά. Ενώ αυτό πρέπει να γίνει σε όλα τα επίπεδα: παγκόσµιο ή διεθνές, ευρωπαϊκό και εθνικό.

Και αυτό προϋποθέτει πολιτικές ηγεσίες καλλιεργηµένες, µε την έννοια τη φιλοσοφική, και πολιτισµικά εξελιγµένες, ανεξάρτητα του ταλέντου της πολιτικής επικοινωνίας.

Γιατί η δράση προϋποθέτει κατανόηση και η κατανόηση προϋποθέτει υπόβαθρο αντίληψης που δεν υπάρχει πάντα.

Αυτό εξάλλου είχα επιχειρήσει να προτείνω και για την ελληνική κρίση µαζί µε τον Ζακ Αταλί, απόψεις που είχα συνοψίσει στο προ πενταετίας βιβλίο µου , Περί Ελπίδας- Για ένα εθνικό σχέδιο υπέρβασης της κρίσης, (προλ. Ζ. Αταλί), Εκδ. Λιβάνη, 2016. Και υπάρχει και ο φόβος της λήθης. Όπως συνήθως συµβαίνει. Δυστυχώς.

Η επιστροφή της κανονικότητας. Χωρίς µαθήµατα από τα παθήµατα.

6. Η ζωή είναι διαλεκτική, κυκλική. Και µετά από περίοδο δεινών έρχεται περίοδος ευηµερίας. Αυτό είναι το κατά βάση αισιόδοξο µήνυµα.

Αυτόν τον νέο κύκλο πρέπει να οργανώσουµε. Ή ακριβέστερα να επιχειρήσουµε να τον οργανώσουµε εν µέσω του ωκεανού της τυχαιότητας και της εγωιστικής ηγεµονικής στάσης των Κρατών.

Η Κυβέρνηση, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή µε εντολή του Συµβουλίου, ο ΟΗΕ, οι G8 & 20 πρέπει άµεσα να προχωρήσουν στη δηµιουργία think tank σχετικά µε το ζήτηµα αυτό.

Η θεσµική οργάνωση του σχεδιασµού του µέλλοντος είναι ένα δεύτερο µήνυµα του παρόντος δοκιµίου.

7. Σήµερα βρισκόµαστε στη φρενίτιδα της κρίσεως, αντιµέτωποι µε πολλά και δύσκολα προβλήµατα και σοβαρές προκλήσεις. Κυρίως όµως είµαστε αντιµέτωποι µε αβεβαιότητες που στηρίζονται, εν πολλοίς, στη τυχαιότητα. Είναι επίσης γεγονός, ότι µας έπιασε στον “ύπνο”.

Καµία ετοιµασία ή σχεδιασµός. Και είναι ευεξήγητο. Η πολιτική εξουσία λειτουργεί µε το σήµερα κυρίως, µε το εφήµερο.

Η έλλειψη ηγεσίας είναι εµφανής. Και η απουσία ηγεσίας είναι εµφανής.

Ο λόγος είναι ότι έχουµε ηγέτες που δεν έχουν χαλυβδωθεί στα δεινά του πολέµου, όπως παλαιότερα της γενιάς των Ντε Γκολ, Μιτεράν, Σµιτ, Μπραντ, Κολ για παράδειγµα.

Ο εν ευρεία εννοία ηρακλείτειος πόλεµος γεννά ηγεσίες και οράµατα στη προσπάθεια να αποφύγουµε στο µέλλον τα δεινά του.

8. Ο κορωνοϊός µας θέτει δύσκολα προβλήµατα, που για να µειώσουµε τις οδυνηρές ανθρωπιστικές και οικονοµικές συνέπειες, πρέπει µάλιστα να τα αντιµετωπίσουµε γρήγορα, µε πιεστικό χρόνο.

Μερικά από αυτά: Επιστηµονικά καταρχήν. Αποκρυπτογράφηση συµπεριφοράς (µεταλλάξεων και εξέλιξη της νοσηρότητας) και θεραπεία του ιού, καθυπόταξη του επιστηµονικού χρόνου, και του χρόνου γενικότερα, κυρίως τακτικά. Δεν γνωρίζουµε επίσης, επί του παρόντος, εάν µεταλλάσσεται, µε τι ταχύτητα, τι προκαλεί. Δεν γνωρίζουµε εάν και σε ποιο στάδιο αντιδρούν υπάρχοντα φάρµακα.

Καταλαβαίνουµε ότι η επιστήµη µαθαίνει γρήγορα, αλλά έχει πολύ δρόµο.

Δεν ξέρουµε εάν επανέρχεται, και σε ποιους, και γιατί. Δεν ξέρουµε τι κατάλοιπα αφήνει σε πνεύµονες και σε καρδιά, και κυρίως σε ποιους και γιατί. Δεν ξέρουµε εάν θα βρούµε εµβόλιο, πότε κυρίως, εάν και σε ποιο βαθµό θα είναι αποτελεσµατικό και ίσως τι κινδύνους θα κρύβει.

Δεν ξέρουµε καν το σχήµα της πορείας της κρίσης, εάν θα έχει σχήµα V ή U ή W.

Ακόµη ανακαλύπτουµε συµπτώµατα ενός ιού που µεταδίδεται εύκολα και είναι σιωπηρός, γιατί κολλάει και από τους φαινοµενικά “ασυµπτωµατικούς”.

Μεγάλη επιστηµονική πρόκληση υπό το ασφυκτικό βάρος του χρόνου. Μεγάλες αβεβαιότητες, των οποίων η διαχείριση δεν είναι εύκολη. Και απαιτεί δύσκολες αποφάσεις.

Για τους λόγους αυτούς δεν θα είναι εύκολο το τέλος της υγειονοµικής κρίσης. Γιατί η λογική του αποκλεισµού είναι λύση για να κερδίσεις χρόνο χωρίς µόνιµα χαρακτηριστικά. Και από την άλλη ο οικονοµικός χρόνος πιέζει. Η καταστροφή είναι τεράστια. Και οι συνέπειες της ίσως ξεπεράσουν και αυτές της υγειονοµικής κρίσεως.

Η κρίση θα έχει τελικά ξεπεραστεί µόνο µε το εµβόλιο, το οποίο, εάν βρεθεί, θέλει ενάµιση χρόνο, ή µε αποτελεσµατική θεραπεία, κυρίως µε τεστ σε πρόωρο στάδιο (που για ορισµένους ήδη υπάρχει και αναµένεται σοβαρή βελτίωση στο επόµενο διάστηµα).

Έτσι είναι πιθανή µία λύση ανάµεικτη που θα εκθέσει τον πληθυσµό σταδιακά µε τις καλύτερες δυνατές συνθήκες (µε σχετικές προφυλάξεις µάσκες, γάντια, κλπ., και προστασία της τρίτης ηλικίας) και εάν χρειαστεί ως ακορντεόν θα υπάρξει εκ νέου εγκλεισµός του πληθυσµού κλπ.

Όµως ο κόσµος είναι φοβισµένος και η οικονοµική επανεκκίνηση θα είναι πιθανά δειλή χωρίς να επανέλθει στα ίδια επίπεδα που ήταν πιο πριν άµεσα. Και βέβαια, δεν µπορώ να αντισταθώ στην παρατήρηση, ότι περιµένουµε από τους απαξιωµένους (µισθολογικά τουλάχιστον, σε µία κοινωνία µε κυρίαρχη αξία το χρήµα) επιστήµονες, από την ουσία δηλαδή, τη διάσωσή µας, και όχι από τους ακριβοπληρωµένους αστέρες του θεάµατος.

Αυτό έχει σχέση και µε τη ποιότητα της δηµοκρατίας µας. Θα επανέλθω.

Οργανωτικά – Τι µέτρα;

Πώς ταχύρρυθµα ενισχύεται το δηµόσιο σύστηµα υγείας και µε ποια διάρκεια; Πώς εκτελούνται; Τι παραγωγή έχουµε ή πρέπει να αποκτήσουµε; Και, δυστυχώς, έχουµε πολλές µεταβλητές σε αυτά. Ο πρώτος και κύριος είναι ο χρόνος. Δεν ξέρουµε πότε θα έχουµε εµβόλιο.

Δεν ξέρουµε πότε θα έχουµε αποτελεσµατική θεραπεία. Δεν έχουµε τεστ σε αφθονία, ώστε να είναι δυνατός ο µαζικός συνολικός έλεγχος.

Πολιτικά – Πώς οργανώνονται τα µέτρα; Πώς επικοινωνούνται; πως συµπαριστάµεθα στον πολίτη;

Πώς αντιµετωπίζουµε ζητήµατα οικονοµίας που θα βρεθεί σε τραγική κατάσταση;

Η µαζική ψυχολογία της απόγνωσης, κλπ.… Κυρίως στο διεθνές, γιατί είµαστε αλληλοσυνδεδεµένοι, πώς συντονίζουµε ένα σχέδιο, όταν έχεις κράτη µε διαφορετική προσέγγιση, πράγµα που εγκυµονεί τον διπλό κίνδυνο να ανακυκλώνουν τον ιό και να δηµιουργούν ηγεµονικό ανταγωνισµό για το αύριο, αντί να επιχειρήσουν να αντιµετωπίσουν το πρόβληµα µε κοινό σχεδιασµό.

Δείχνει τα όρια του ουτοπικού διεθνισµού. Αλλά αυτό δεν σηµαίνει ότι δεν πρέπει να επιχειρούµε το σωστό µε σύµµαχο την τεχνολογία και τη λαϊκή πίεση.

9. Απέναντι σε αυτά τα προβλήµατα που έθιξα επιλεκτικά κυρίαρχο µέγεθος είναι ο χρόνος.

Και εφόσον η επιστηµονική προσέγγιση απαιτεί χρόνο, που δεν υπάρχει, κατ΄ανάγκη η στρατηγική θα πρέπει να είναι η ταχύτητα (fast track), για να συντοµεύσουµε το χρόνο, και ο εµπειρισµός (what ever it works).

Και στις διάφορες δυνατές στρατηγικές που περιέγραψε µία µελέτη του Imperial στην οποία είχα πρόσβαση, όχι αναντίρρητη, µάλλον ρεαλιστικά προκρίνεται ένα µείγµα έγκαιρο, κατά βάση κυκλικό, µεταξύ της αποµόνωσης, του σταδιακού ελέγχου της επιλεκτικής καραντίνας και της χωρικής στεγανοποίησης.

Μπορεί να έχει δηλαδή πολλά peaks φοβούνται ορισµένοι επιστήµονες. Και είναι βέβαιο (από τις λίγες βεβαιότητες), ότι αυτός ο “κορωνοεφιάλτης” θα λήξει µόνο µε τον καθολικό εµβολιασµό και, ενδιάµεσα, µε τον συστηµατικό έλεγχο όλου του πληθυσµού και την επιλεκτική αποµόνωση.

Όταν υπάρξουν τα µέσα (κατ’οίκον rapid test που να δείχνει εάν έχουµε τον ιό ή έχουµε δηµιουργήσει αντισώµατα, και επίσης κατ’ οίκον νοσηλεία).

Καληµέρα e-ιατρική.

10. Το µεγάλο πρόβληµα προέρχεται από δύο παραµέτρους: πρώτον δεν έχουν πάρει όλες οι χώρες τα ίδια µέτρα, ούτε στον ίδιο χρόνο, µε αποτέλεσµα να µπορεί ο ιός να επανακάµψει και δεύτερον, δεν γνωρίζουµε τον χρόνο που θα απαιτηθεί µέχρι τον εµβολιασµό.

Επιπλέον, δεν γνωρίζουµε την κοινωνική αντοχή ούτε τις παρενέργειες από τον συνδυασµό του περιορισµού, της ανέχειας και της γενικευµένης αίσθησης αδιεξόδου.

Χρόνος, αυτή είναι η κύρια άγνωστη παράµετρος στη σύνθετη εξίσωση.

Όµως, και αυτό δεν πρέπει να παραγνωρισθεί, γι’ αυτό η ανάγκη να αλλάξουµε αδήριτη.

Ο αιώνας µας, εάν δεν αλλάξουµε, θα είναι ο αιώνας και των ιών ως παγκόσµια απειλή κατά του ανθρώπου (µαζί φυσικά µε την καταστροφή του οικοσυστήµατος, τη σχέση δηµογραφίας και τροφής, της πυρηνικής καταστροφής, της τροµοκρατίας και δυστυχώς πάντα των πολέµων για να σταχυολογήσω τα κύρια), όπως διέγνωσε ο Bill Gates στη περίφηµη, πλέον “κασσανδρική”, οµιλία του στο TedEx.

Εάν δεν αλλάξουµε, ίσως η επόµενη φορά να είναι µοιραία για την ανθρωπότητα, η οποία κάποια στιγµή, παρά την τεράστια δύναµη ευφυίας, µπορεί απλά να νικηθεί. Πρέπει να αλλάξουµε.

Και αυτό σηµαίνει παγκόσµιο σύστηµα πρόληψης παγκόσµιων κρίσεων και οργάνωσης αντιµετώπισής τους.

Μία νέα αποστολή προκύπτει ως αδήριτη ανάγκη.

Γιατί οι κρίσεις του χθες, που ήταν χωρικά περιχαρακωµένες, είναι σήµερα παγκόσµιες. Και η παγκοσµιοποίηση της επικοινωνίας, της τεχνολογίας, της γνώσης και της οικονοµίας απαιτούν την ισορροπία της παγκοσµιοποίησης της αλληλεγγύης.

Φυσικά και αυτή η προσπάθεια θα πρέπει να είναι συλλογική.

Έτσι έχω ταξινοµήσει τις σκέψεις κατά τη λογική του πορεία: προηγείται ο αναστοχασµός του χθες και σήµερα (Ι), ακολουθούν τα µαθήµατα από την κρίση (ΙΙ), το µέλλον ως πρόταση (ΙΙΙ) και η οργάνωσή του (ΙV).

Το υπουργείο του μέλλοντος

Και εδώ, στα του οίκου µας, πρέπει άµεσα να θεσπίσουµε ένα “Υπουργείο του Μέλλοντος” (όχι ως ευκαιρία για διορισµούς ηµετέρων, αλλά ως εθνικό think tank αρίστων τεχνοκρατών), ένα τόπο κοινωνικής οργάνωσης της γνώσης για ένα καλύτερο συλλογικό αύριο, ένα σύστηµα που δεν θα διαχειρίζεται την εξουσία αλλά το όραµα, τη δηµόσια πρόληψη των κρίσεων, που δεν θα διατάζει αλλά θα προτείνει, που δεν θα επιβάλλει αλλά θα πείθει. Θα επιµείνω σε αυτό είναι απαραίτητο.

Η θέσπισή του είναι απλή βέβαια, ενώ η σύνθεση και η οργάνωσή του µπορεί να είναι µία ευέλικτη δοµή δύο επιπέδων, ένα συµβούλιο διεύθυνσης που θα χαράζει τα αντικείµενα, στο οποίο θα µετέχουν διακεκριµένοι επιστήµονες, φιλόσοφοι και στοχαστές, και µία δοµή συλλογής πληροφοριών τεκµηρίωσης, πρότασης µε βάση τις κύριες κοινωνικές λειτουργίες: Δηµόσια αγαθά (υγεία παιδεία), Μελλοντολογία, Διεθνείς υποθέσεις, Οικονοµία, Θεσµοί και Δικαιοσύνη.

Αυτή η δοµή, που την ονόµασα παραστατικά “Υπουργείο του Μέλλοντος”, θα είναι το σκεπτόµενο Κράτος, η σκεπτόµενη Πολιτεία.

Διαβάστε την συνέχεια της έρευνας του κ. Χάρη Παμπούκη εδώ