«Το θέμα της έμφυλης ισότητας είναι θεμελιώδες θέμα της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Αποτελεί μία από τις βασικές αρχές της και η παρέκκλιση από αυτήν εκθέτει τη δημοκρατία ηθικά και τη θέτει σε κίνδυνο πρακτικά», σημειώνει η κα Σοφία Κουνενάκη Εφραίμογλου, Πρόεδρος του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Αθηνών, συμμετέχοντας στο αφιέρωμα του mononews.gr «Μάχη με τα στερεότυπα».
Όπως υπογραμμίζει, το θέμα της έμφυλης ισότητας «δεν είναι ένα θέμα της στιγμής που τώρα ανακαλύψαμε και βολικά φέρνουμε στην επικαιρότητα, αλλά ένα πολύ πιο ουσιαστικό θέμα ηθικής που αντανακλάται στο σύνολο της κοινωνίας και, εν τέλει, το χαρακτηρίζει. Βαθιά, νομοτελειακά, ανεξίτηλα».
Η κα Σοφία Κουνενάκη Εφραίμογλου είναι Πρόεδρος του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Αθηνών (ΕΒΕΑ), Πρόεδρος του Εθνικού Επιμελητηριακού Δικτύου Ελληνίδων Γυναικών Επιχειρηματιών (ΕΕΔΕΓΕ) και Εκτελεστική Αντιπρόεδρος του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ).
Το φύλο σας ήταν ποτέ λόγος για να αντιμετωπίσετε στερεοτυπικές συμπεριφορές ή κάποια προκατάληψη; Είναι εύκολο να αποδεχθούν τη γυναικεία ηγεσία άντρες υφιστάμενοι;
Οι προσωπικές μου εμπειρίες για λόγους που συνδέονται με την οικογένειά μου, όπως στήριξη που μου παρείχε το επιχειρηματικό περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσα και οι προσωπικές καταβολές μου, δεν θεωρώ ότι είναι αντιπροσωπευτικές. Οπότε τα όποια συμπεράσματα δεν μπορούν να επεκταθούν στο σύνολο του πληθυσμού σε σχέση με τη γυναικεία επιχειρηματικότητα και ηγεσία.
Παρά ταύτα, ακόμη κι εγώ προσωπικά κατά περίπτωση αντιμετώπισα προκατάληψη και επιφύλαξη – οπότε συνειδητοποιείτε πόσο πιο δύσκολα μπορεί να είναι τα πράγματα για άλλες γυναίκες που δεν είχαν το δικό μου, ας πούμε, πλεονέκτημα.
Τα τελευταία χρόνια, βέβαια, όλο και περισσότερες γυναίκες καταλαμβάνουν αξιόλογες θέσεις στην οικονομία, στην πολιτική, στην κοινωνία– θέσεις που τους παρέχουν τη δυνατότητα να συμμετέχουν αποτελεσματικά στον σχεδιασμό πολιτικών και στη λήψη αποφάσεων. Αυτό είναι ενθαρρυντικό, δεν αλλάζει όμως το γεγονός ότι, δυστυχώς τα πιο σημαντικά εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες σήμερα στην επαγγελματική τους εξέλιξη, στηρίζονται σε βαθιά ριζωμένα στερεότυπα και αντιλήψεις που δεν αλλάζουν ούτε εύκολα ούτε γρήγορα.
Τι θα συμβουλεύατε νέες γυναίκες που θέλουν να ανελιχθούν επαγγελματικά; Ποια είναι τα μεγαλύτερα εμπόδια που θα πρέπει να αντιμετωπίσουν;
Θεωρώ ότι τα εμπόδια θα μπορούσαν να ταξινομηθούν σε τρεις κατηγορίες.
Απαραίτητο εφόδιο για την πρόοδο και ανέλιξη είναι η προσωπική πίστη και εμμονή στον στόχο πάντα, όμως, σε συνδυασμό με την αναγκαία γνώση. Ζούμε σε εποχή όπου η γνώση αποτελεί πλέον το πιο σημαντικό κεφάλαιο που μπορεί να αποκτήσει ένα άτομο – και μάλιστα σε μία διαρκή διαδικασία ανανέωσης και αναβάθμισης. Η ταχύτητα αλλαγών στο ευρύτερο πεδίο που ονομάζουμε «γνώση» είναι τόσο μεγάλη που, αν δεν υπάρχει το λεγόμενο upskilling και η δια βίου εκπαίδευση, τότε το άτομο στην αρχή βρίσκεται να κάνει βήμα σημειωτόν και στη συνέχεια να χάνει έδαφος.
Το δεύτερο θέμα άπτεται της οικογένειας και η συμβουλή που θα τολμούσα να δώσω σε μία γυναίκα που θέλει να ακολουθήσει τον δρόμο της καριέρας, είναι να συζητήσει με την οικογένειά της εκτενώς, διεξοδικά και με απόλυτη ειλικρίνεια τις επιπτώσεις και να φροντίσει – στον βαθμό του δυνατού—να έχει τη στήριξή τους.
Το τρίτο αφορά πρωταρχικά τη γυναικεία συμμετοχή στο επιχειρείν, υπογραμμίζοντας πως εδώ υπάρχει απόλυτη ισότητα με τον ανδρικό πληθυσμό ως προς το συγκεκριμένο θέμα της διάθεσης ανάληψης ρίσκου. Επιχειρηματικότητα σημαίνει ανάληψη ρίσκου και στο συγκεκριμένο θέμα της διάθεσης δεν υπάρχουν διακρίσεις.
Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει σημαντικά βήματα με στόχο την αύξηση της συμμετοχής των γυναικών στα διοικητικά συμβούλια. Θεωρείτε ότι είναι απαραίτητο να υπάρχει ποσόστωση; Έχει σημασία για την αξία μιας εταιρείας η παρουσία γυναικών στα διοικητικά συμβούλια;
Η εκπροσώπηση των γυναικών στα Διοικητικά Συμβούλια αποτελεί μια από τις σημαντικότερες αρχές της εταιρικής διακυβέρνησης. Γι’ αυτό, άλλωστε, ως Εθνικό Επιμελητηριακό Δίκτυο Ελληνίδων Γυναικών Επιχειρηματιών εργαστήκαμε συστηματικά, προκειμένου να γίνει νόμος και του Ελληνικού κράτους η υποχρεωτική ποσόστωση φύλου στα Δ.Σ. των εισηγμένων εταιριών σε ποσοστό 25%.
Μέσα στο 2024, μάλιστα, θα κληθούμε να ενσωματώσουμε την νέα Ευρωπαϊκή Οδηγία για ποσόστωση φύλου κατ’ ελάχιστον 33%. Ακριβώς επειδή οι αντιλήψεις αλλάζουν δύσκολα, απαιτείται στην αρχή η υποχρεωτικότητα του νόμου—μέχρι το ζητούμενο να γίνει ευρύτερα αποδεκτό από το κοινωνικό σύνολο.
Αυτό που έχει ιδιαίτερη όμως σημασία πέραν των συνθηκών της ΕΕ για την ισότιμη μεταχείριση και την παροχή ίσων ευκαιριών μεταξύ ανδρών και γυναικών στον χώρο εργασίας είναι ότι από στοιχεία έγκριτων διεθνών ερευνών προκύπτει ως συμπέρασμα ότι μέσω της αυξημένης έμφυλης διαφορετικότητας (diversity) στα ΔΣ ενισχύεται η επιχειρηματική απόδοση και διακυβέρνηση των εταιρειών.
Στο πλαίσιο αυτό το ΕΒΕΑ πρωτοστατεί στον τομέα ενδυνάμωσης και ισότιμης μεταχείρισης των γυναικών στο χώρο εργασίας, μέσω ενεργούς διαβούλευσης και συνεργασίας με όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη (stakeholders) όπως, για παράδειγμα, το μνημόνιο συνεργασίας με την Ελληνική Λέσχη Μη-Εκτελεστικών μελών Διοικητικών Συμβουλίων (το «NED Club») θέτοντας ως κοινό στόχο την προαγωγή της καλής διακυβέρνησης στις οικογενειακές επιχειρήσεις.
Υπάρχει κατά τη γνώμη σας γυάλινη οροφή; Υπάρχει όριο στο πόσο ψηλά στην ιεραρχία μπορεί να φτάσει μια γυναίκα; Αμείβονται το ίδιο άντρες και γυναίκες για την ίδια θέση με την ίδια εμπειρία;
Το φαινόμενο της «γυάλινης οροφής» υπάρχει. Πηγάζει από την αντίληψη για τον ρόλο των γυναικών και εκδηλώνεται με όλα εκείνα τα ορατά ή αόρατα εμπόδια που κλείνουν ή καθυστερούν την εξέλιξη της γυναίκας στέλεχος, της γυναίκας επιχειρηματία.
Αναφέρομαι σε γκάμα εμποδίων που επεκτείνεται από τις μισθολογικές διαφορές μέχρι τα κριτήρια χρηματοδότησης. Ταυτόχρονα αυτή η γυάλινη οροφή επιφέρει παράπλευρες απώλειες — χαμηλή αυτοπεποίθηση, προσωπικό άγχος, εντάσεις μεταξύ οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής.
Παρ’ όλα αυτά, τα τελευταία χρόνια, όλο και περισσότερες γυναίκες καταφέρνουν να γκρεμίζουν «γυάλινες οροφές», αναδεικνύοντας τα πρόσθετα θετικά χαρακτηριστικά, που φέρνουν οι γυναίκες σε ηγετικές θέσεις, όπως η υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη, οι αυξημένες ικανότητες ανάλυσης και επίλυσης προβλημάτων, η διαχείριση αλλαγών κ.ά.
Ορισμένα από τα εμπόδια αυτά -όπως οι μισθολογικές διαφορές- αντιμετωπίζονται με νομοθετικές πράξεις, στη βάση της λογικής που ανέφερα πιο πάνω. Άλλα συνδέονται άμεσα με την κουλτούρα μίας εταιρείας, με το επιχειρηματικό ήθος που έχει υιοθετήσει. Για να είναι ουσιαστική, δηλαδή ορατά αποτελεσματική, η συγκεκριμένη κουλτούρα θα πρέπει να διαπερνά το σύνολο της εταιρείας από την κορυφή της μέχρι τη βάση της.
Αυτό δεν είναι θέμα καμίας κυβέρνησης αλλά συνειδητή απόφαση της επιχειρηματικής ηγεσίας και προϊόν ώριμης συνεργασίας με όλους τους απασχολούμενος, σε μία διαρκή διαδικασία για τη σε βάθος υιοθέτηση των αρχών και αξιών που έχει επιλέξει η επιχείρηση.
Ποια οφέλη μπορεί να έχει η ενθάρρυνση της γυναικείας επιχειρηματικότητας για τις ελληνικές επιχειρήσεις και την κοινωνία;
Το θέμα έχει πλέον συζητηθεί πολύ και τα οφέλη είναι πολλά. Ξεκάθαρα, το πρωταρχικό όφελος είναι θέμα ηθικής και συνέπειας προς τις αρχές του Διαφωτισμού και της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Αυτά είναι οφέλη που αφορούν το κοινωνικό σύνολο, τις αρχές που διέπει τη συμπεριφορά του, τη συνέπειά του μεταξύ αρχής και πράξης. Η διάκριση σε πολίτες Α και Β κατηγορίας ποτέ δεν συνέβαλε στην κοινωνική συνοχή, πάντα δημιούργησε κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα.
Σε δεύτερο επίπεδο τα οφέλη είναι οικονομικά. Τούτη τη στιγμή, το 2024, η χώρα μας αντιμετωπίζει έλλειμμα 200.000 εργατικών χειρών και είναι σαφές ότι μεγάλο μέρος του μπορεί να καλυφθεί με την αυξημένη συμμετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναμικό. Το παράδειγμα χωρών που έχουν κινητοποιηθεί με επιτυχία σε θέματα ισότητας -όπως η Αυστραλία, ο Καναδάς και η Ολλανδία- επιβεβαιώνει ότι τα οφέλη μπορούν να είναι σημαντικά, τόσο σε οικονομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο.
Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει σημαντικά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση με θετικές παρεμβάσεις από την πλευρά της Πολιτείας, καθώς και με κινητοποίηση θεσμικών φορέων της αγοράς, όπως είναι το ΕΒΕΑ και το Εθνικό Επιμελητηριακό Δίκτυο Γυναικών Επιχειρηματιών. Ενδεικτικά, αξίζει να αναφέρουμε ότι στη Θερμοκοιτίδα Νεοφυών Επιχειρήσεων του ΕΒΕΑ, εντάσσουμε καινοτόμες γυναικείες startups, στις οποίες προσφέρουμε πληθώρα υπηρεσιών, από χώρο γραφείου, εξοπλισμό, παροχή συμβουλών, εκπαίδευση, συμμετοχή σε διεθνείς εκθέσεις και δικτύωση με επενδυτικά κεφάλαια, προκειμένου να υλοποιήσουν τους στόχους τους.
Επιπλέον στο ΕΒΕΑ στοχεύοντας στη χαρτογράφηση και αποτύπωση της αντίληψης των γυναικών για τη θέση τους στην αγορά εργασίας και στην ανάδειξη βασικών ζητημάτων που επηρεάζουν τη συμμετοχή τους σε αυτή, διενεργούμε, αυτή την εποχή, μια μεγάλη έρευνα κοινής γνώμης σε συνεργασία με την εταιρία Microsoft, που αφορά προβλήματα στον εργασιακό χώρο και από τον επόμενο μήνα θα υλοποιήσουμε την πρωτοβουλία Empowering Unemployed Women 45 και άνω», ένα πιλοτικό πρόγραμμα που στοχεύει να παρέχει σε γυναίκες 45 και άνω τις απαραίτητες γνώσεις, δεξιότητες και ικανότητες για μια επιτυχημένη αναζήτηση εργασίας και καριέρας.
Στο σημείο αυτό θα ήθελα να προσθέσω ότι το θέμα της έμφυλης ισότητας είναι θεμελιώδες θέμα της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Αποτελεί μία από τις βασικές αρχές της και η παρέκκλιση από αυτήν εκθέτει τη δημοκρατία ηθικά και τη θέτει σε κίνδυνο πρακτικά.
Πολύ απλά, δεν είναι ένα θέμα της στιγμής που τώρα ανακαλύψαμε και βολικά φέρνουμε στην επικαιρότητα, αλλά ένα πολύ πιο ουσιαστικό θέμα ηθικής που αντανακλάται στο σύνολο της κοινωνίας και, εν τέλει, το χαρακτηρίζει. Βαθιά, νομοτελειακά, ανεξίτηλα.