Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας: Έτσι θα προλάβετε τον καρκίνο

Σύμφωνα με την Αμερικανική Αντικαρκινική Εταιρεία ο καρκίνος θα προσβάλει το ήμισυ όλων των ανδρών και το ένα τρίτο όλων των γυναικών κάποια στιγμή στη διάρκεια της ζωής τους. Αποτελεί μια από τις πρώτες αιτίες θανάτου, παγκοσμίως και ευθύνεται για την απώλεια 8,2 εκατ. ζωών  κάθε χρόνο.

Εντούτοις, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) ένα ποσοστό που κυμαίνεται μεταξύ 30 και 50% των καρκίνων μπορεί να προληφθεί, με τη αποφυγή των παραγόντων κινδύνου.

Κάπνισμα

Η χρήση καπνού αποτελεί τον σημαντικότερο αποτρέψιμο παράγοντα κινδύνου για θνησιμότητα από καρκίνο σε όλο τον κόσμο, προκαλώντας κατ’ εκτίμηση το 22% των θανάτων από καρκίνο ετησίως.

Ευθύνεται για πολλούς τύπους καρκίνου, όπως του πνεύμονα, του οισοφάγου, του λάρυγγα (φωνητικών χορδών), του στόματος, του φάρυγγα, του νεφρού, της ουροδόχου κύστης, του παγκρέατος, του στομάχου και του τραχήλου της μήτρας. Περίπου το 70% της επιβάρυνσης του καρκίνου του πνεύμονα μπορεί να αποδοθεί στο κάπνισμα και μόνο.

Το παθητικό κάπνισμα, έχει, επίσης, αποδειχθεί ότι προκαλεί καρκίνο του πνεύμονα σε μη καπνιστές ενήλικες, ενώ ο καπνός χωρίς καύση (π.χ. μασώμενος ή εισπνεόμενος) προκαλεί, επίσης, καρκίνο του στόματος, του οισοφάγου και του παγκρέατος.

Καθιστική ζωή, κακή διατροφή και αυξημένο βάρος

Υπάρχει μια σχέση μεταξύ της υπερβαρότητας και της παχυσαρκίας με πολλούς τύπους καρκίνου, όπως του οισοφάγου, του παχέος εντέρου, του μαστού, του ενδομητρίου και του νεφρού.

Οι πλούσιες σε φρούτα και λαχανικά δίαιτες μπορεί να έχουν μια προστατευτική δράση ενάντια σε πολλές μορφές καρκίνου. Αντίθετα, η υπερβολική κατανάλωση κόκκινου και επεξεργασμένου κρέατος μπορεί να σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο καρκίνου του παχέος εντέρου.

Η τακτική σωματική δραστηριότητα και η διατήρηση ενός υγιούς σωματικού βάρους, σε συνδυασμό με μια υγιεινή διατροφή, μπορούν να μειώσουν σημαντικά τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου.

Λοιμώξεις

Οι μολυσματικοί παράγοντες ευθύνονται για το σχεδόν 22% των θανάτων από καρκίνο στον αναπτυσσόμενο κόσμο και το 6% στις βιομηχανικές χώρες. Οι ιογενείς ηπατίτιδες Β και C προκαλούν καρκίνο του ήπατος, η  μόλυνση από τον ιό των ανθρωπίνων θηλωμάτων (HPV) προκαλεί καρκίνο του τραχήλου της μήτρας,  το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού (Helicobacter pylori) αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνο του στομάχου. Σε ορισμένες χώρες, η παρασιτική λοίμωξη σχιστοσωμίαση αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνου της ουροδόχου κύστης και σε άλλες χώρες το σχιστόσωμα ήπατος αυξάνει τον κίνδυνο χολαγγειοκαρκινώματος των αγωγών χολής. Τα προληπτικά μέτρα περιλαμβάνουν τον εμβολιασμό και την πρόληψη της μόλυνσης.

Αλκοόλ

Η κατανάλωση αλκοόλ αποτελεί παράγοντα κινδύνου για πολλούς τύπους καρκίνου, όπως της στοματικής κοιλότητας, του φάρυγγα, του λάρυγγα, του οισοφάγου, του ήπατος, του παχέος εντέρου και του μαστού. Ο κίνδυνος καρκίνου αυξάνεται με την αύξηση της ποσότητας του αλκοόλ που καταναλώνεται, ενώ ο κίνδυνος από την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ για διάφορους τύπους καρκίνου (π.χ. στοματικής κοιλότητας, του φάρυγγα, του λάρυγγα και του οισοφάγου) αυξάνεται σημαντικά αν το άτομο είναι, επίσης, βαρύς καπνιστής.

Οι αναλογίες  μεταξύ ανδρών και γυναικών για ορισμένους τύπους καρκίνου που σχετίζονται με το αλκοόλ, ποικίλλουν, κυρίως λόγω των διαφορών στο μέσο επίπεδο κατανάλωσης. Για παράδειγμα, το 22% των καρκίνων του στόματος και του στοματοφάρυγγα στους άνδρες οφείλονται στο αλκοόλ, ενώ στις γυναίκες το ανάλογο ποσοστό πέφτει στο 9%. Μια παρόμοια διαφορά μεταξύ των δύο φύλων υπάρχει και για τους καρκίνους του οισοφάγου και του ήπατος.

Μόλυνση του περιβάλλοντος

Η ρύπανση του αέρα, των υδάτων και του εδάφους με καρκινογόνες χημικές ουσίες προκαλεί το 1-4% όλων των καρκίνων (IARC / WHO, 2003). Η έκθεση σε καρκινογόνες χημικές ουσίες στο περιβάλλον μπορεί να συμβεί μέσω του πόσιμου νερού ή της ρύπανσης των εσωτερικών χώρων και του ατμοσφαιρικού αέρα.

Η έκθεση σε καρκινογόνα συμβαίνει, επίσης, μέσω της μόλυνσης των τροφίμων από χημικές ουσίες, όπως οι αφλατοξίνες ή οι διοξίνες. Η ρύπανση του αέρα στους εσωτερικούς χώρους από τη χρήση άνθρακα για το μαγείρεμα ή τη θέρμανση διπλασιάζει τον κίνδυνο καρκίνου του πνεύμονα, ιδιαίτερα μεταξύ των μη καπνιστριών γυναικών (Smith, Mehta & Feuz, 2004). Σε παγκόσμιο επίπεδο, η ρύπανση του αέρα των εσωτερικών χώρων από τη χρήση άνθρακα είναι υπεύθυνη για το περίπου 1,5% του συνόλου των θανάτων από καρκίνο του πνεύμονα.

Καρκινογόνες ουσίες στο χώρο εργασίας

Περισσότεροι από 40 παράγοντες, μείγματα και συνθήκες έκθεσης στο εργασιακό περιβάλλον είναι καρκινογόνα για τον άνθρωπο και έχουν ταξινομηθεί ως «επαγγελματικά καρκινογόνα» (Siemiatycki et al., 2004). Η αιτιολογική συσχέτιση αυτών των καρκινογόνων με τον καρκίνο του πνεύμονα, της ουροδόχου κύστης, του λάρυγγα και του δέρματος, του ρινοφάρυγγα και της λευχαιμίας είναι καλά τεκμηριωμένη. Το μεσοθηλίωμα (καρκίνος του υπεζωκότα, της μεμβράνης που επενδύει τον πνεύμονα και το θωρακικό τοίχωμα) προκαλείται σε μεγάλο βαθμό από έκθεση σε αμίαντο, που σχετίζεται με την εργασία.

Οι επαγγελματικοί καρκίνοι επικεντρώνονται σε συγκεκριμένες ομάδες του πληθυσμού, για τις οποίες ο κίνδυνος της ανάπτυξης μιας συγκεκριμένης μορφής καρκίνου μπορεί να είναι πολύ υψηλότερος από ό, τι για τον γενικό πληθυσμό. Περίπου το 20-30% του ανδρικού και το 5-20% του γυναικείου πληθυσμού σε ηλικία εργασίας (15-64 ετών) μπορεί να έχουν εκτεθεί σε παράγοντες που προκαλούν καρκίνο του πνεύμονα, κατά τη διάρκεια του εργασιακού τους βίου, αντιπροσωπεύοντας περίπου το 10% των καρκίνων του πνεύμονα σε όλο τον κόσμο. Τέλος, το περίπου 2% των περιπτώσεων λευχαιμίας σε όλο τον κόσμο μπορούν να αποδοθούν σε έκθεση κατά την εργασία.

Ακτινοβολία

Η γνώση σχετικά με τον κίνδυνο της ακτινοβολίας έχει αποκτηθεί κυρίως από επιδημιολογικές μελέτες που διεξήχθησαν σε επιζώντες από την βομβιστική επίθεση στη Ιαπωνία, καθώς και από μελέτες σχετικά με την έκθεση σε ακτινοβολία για ιατρικούς ή επαγγελματικούς λόγους. Η ιονίζουσα ακτινοβολία μπορεί να προκαλέσει λευχαιμία και έναν αριθμό στερεών όγκων, με όσους εκτέθηκαν σε νεαρή ηλικία να διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο.

Η έκθεση σε ακτινοβολία από ραδόνιο μέσα στο σπίτι, από το χώμα και τα δομικά υλικά, εκτιμάται ότι θα προκαλέσει το 3%-14% όλων των καρκίνων του πνεύμονα, γεγονός που την καθιστά τη δεύτερη αιτία καρκίνου του πνεύμονα μετά τον καπνό του τσιγάρου. Τα επίπεδα του ραδονίου στα σπίτια μπορούν να μειωθούν με τη βελτίωση του εξαερισμού και την σφράγιση δαπέδων και τοίχων.

Η ιονίζουσα ακτινοβολία είναι ένα ουσιαστικό διαγνωστικό και θεραπευτικό εργαλείο. Ωστόσο, για να εξασφαλιστεί ότι τα οφέλη υπερβαίνουν τους δυνητικούς κινδύνους της, οι ακτινολογικές ιατρικές διαδικασίες θα πρέπει να είναι κατάλληλα συνταγογραφημένες και να εκτελούνται σωστά, ώστε να αποφευχθούν οι περιττές δόσεις ακτινοβολίας, ιδιαίτερα στα παιδιά.

Η υπεριώδης (UV) ακτινοβολία και ειδικότερα η ηλιακή ακτινοβολία, είναι καρκινογόνος για τον άνθρωπο, προκαλώντας όλες τις σημαντικές μορφές καρκίνου του δέρματος, όπως το βασικοκυτταρικό καρκίνωμα (BCC), το πλακώδες καρκίνωμα (SCC) και το μελάνωμα. Η αποφυγή της υπερβολικής έκθεσης στον ήλιο, η χρήση αντηλιακών και η προστατευτική ενδυμασία είναι αποτελεσματικά προληπτικά μέτρα. Οι συσκευές τεχνητού μαυρίσματος που εκπέμπουν UV ακτινοβολία (σολάριουμ) ταξινομούνται, επίσης, ως καρκινογόνες για τον άνθρωπο.