Η ναυτιλιακή κοινότητα της Ανατολικής Μεσογείου αναγνωρίζει όλο και περισσότερο την ανάγκη μείωσης των εκπομπών και κάνει βήματα προς την απανθρακοποίηση. Αν και η πρόοδος είναι ανομοιόμορφη, οι απαντήσεις από ναυτιλιακές εταιρείες, λιμάνια, προμηθευτές και την κοινωνία των πολιτών δείχνουν αυξανόμενη ευαισθητοποίηση και ετοιμότητα για δράση, ιδιαίτερα σε σχέση με τις δεξιότητες, την ασφάλεια, τις υποδομές και τα εναλλακτικά καύσιμα.

Αξιοσημείωτο είναι ότι οι πολίτες θεωρούν πως οι εκπομπές της ναυτιλίας είναι μεταξύ 50–70% των συνολικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (GHG), ενώ στην πραγματικότητα είναι περίπου 3%.

1

Αυτά είναι τα ευρήματα του 1ου κύκλου της διεθνούς έρευνας METAVASEA, που διεξήχθη μεταξύ Ιουνίου και Νοεμβρίου 2024, πριν από την υιοθέτηση του Πλαισίου Καθαρών Μηδενικών Εκπομπών (Net Zero Framework) από τον Διεθνή Ναυτιλιακό Οργανισμό (ΙΜΟ/ MEPC 83), τον Απρίλιο 2025.

Συνολικά συλλέχθηκαν 898 απαντήσεις από όλο το φάσμα της ναυτιλιακής κοινότητας, συμπεριλαμβανομένων ναυτιλιακών εταιρειών, ναυτικών, λιμανιών, προμηθευτών και της κοινωνίας των πολιτών.

Βασικά ευρήματα από ναυτιλιακές εταιρείες και ναυτικούς

Η στρατηγική ευθυγράμμιση με τους κανονισμούς του ΙΜΟ για το κλίμα προχωρά αν και με ανομοιόμορφο ρυθμό, με το 74% των ερωτηθέντων να δηλώνει ότι οι εταιρείες τους έχουν ήδη ευθυγραμμιστεί ή έχουν προγραμματίσει να ευθυγραμμιστούν με τους στόχους μηδενικών εκπομπών του ΙΜΟ.

Η επίγνωση της ανάγκης για ουσιαστική διαχείριση εκπομπών αυξάνεται μεταξύ των ναυτιλιακών εταιρειών, με έμφαση κυρίως στις άμεσες εκπομπές 73% (Scope 1), ενώ 9% και 4% παρακολουθούν αντίστοιχα τις έμμεσες εκπομπές ενέργειας (Scope 2) και τις εκπομπές της εφοδιαστικής αλυσίδας (Scope 3).

Τα βιοκαύσιμα ηγούνται της μετάβασης, αν και η αβεβαιότητα παραμένει. Πρόκειται για το πιο διαδεδομένο ή σχεδιαζόμενο εναλλακτικό καύσιμο (62%), ενώ το πράσινο υδρογόνο (25%) και η αμμωνία (19%) κερδίζουν έδαφος. Ωστόσο, το 42% των ερωτηθέντων εκφράζει ανησυχίες για τη συμβατότητα καυσίμων και τα κενά στις υποδομές.

Η τεχνολογική ανωριμότητα, το υψηλό κόστος, η συμβατότητα με τα πλοία και η κανονιστική πολυπλοκότητα αποτελούν τα βασικά εμπόδια για την ευρύτερη υιοθέτηση τεχνολογικών αναβαθμίσεων. Νέες τεχνολογίες, όπως η δέσμευση άνθρακα επί του πλοίου, η αιολική και ηλιακή ενέργεια και τα συστήματα αερολίπανσης (air lubrication), αντιμετωπίζονται με σκεπτικισμό λόγω αβέβαιης απόδοσης και θεμάτων ασφάλειας.

Η μεγαλύτερη ανησυχία των ναυτικών είναι η κόπωση πληρωμάτων. Η κόπωση, που οφείλεται σε κανονιστικές πιέσεις και αυξημένο φόρτο εργασίας, αναδείχθηκε ως το σημαντικότερο ζήτημα ασφάλειας από το 70% των ερωτηθέντων ναυτικών. Ακολουθούν η ανεπαρκής εκπαίδευση (27%) και η έλλειψη εξοικείωσης με νέα καύσιμα (26%). Η ανησυχία είναι εντονότερη σε αξιωματικούς μηχανής και τα λιγότερο έμπειρα πληρώματα.

Σημαντικά κενά στην εκπαίδευση. Το 64% των ναυτικών δεν έλαβε καμία εκπαίδευση σχετική με την απανθρακοποίηση τα τελευταία δύο χρόνια. Από όσους εκπαιδεύτηκαν, μόνο ένα μικρό ποσοστό εκτέθηκε σε θεματολογία για εναλλακτικά καύσιμα, παρακολούθηση εκπομπών ή νέα ψηφιακά συστήματα.

Η ενδοεταιρική εκπαίδευση επικρατεί, με τους εξωτερικούς παρόχους να έχουν ρόλο. Το 61% της εκπαίδευσης παρέχεται ενδοεταιρικά. Ωστόσο, στο 39% που καταρτίστηκε μέσω εξωτερικών παρόχων, τα ποσοστά ικανοποίησης ήταν σημαντικά υψηλότερα, ειδικά για νέα καύσιμα και τεχνολογία.

Παράλληλη εξέλιξη τεχνικών και ήπιων δεξιοτήτων. Τόσο οι ναυτικοί όσο και τα ναυτιλιακά στελέχη δίνουν έμφαση σε δεξιότητες ασφάλειας, όπως αξιολόγηση και διαχείριση κινδύνου, κατανόηση τεχνολογιών απανθρακοποίησης και διαχείριση ενέργειας, οργανωτικές δεξιότητες όπως σχεδιασμός και ιεράρχηση προτεραιοτήτων καθώς και ήπιες δεξιότητες όπως ηγεσία, ομαδικότητα και κριτική σκέψη, υπογραμμίζοντας την ανάγκη ολιστικής προσέγγισης στην προετοιμασία για την ασφαλή και ομαλή μετάβαση στην απανθρακόποιηση.

Το μέγεθος του στόλου επηρεάζει την ετοιμότητα για βιωσιμότητα. Μεγάλοι στόλοι (>50 πλοία) είναι πιο προχωρημένοι στην παρακολούθηση εκπομπών (άνω του 80%), την εφαρμογή στρατηγικών ESG και την υιοθέτηση νέων τεχνολογιών. Μικρότεροι στόλοι (<10 πλοία) επικεντρώνονται κυρίως στη συμμόρφωση και τη βασική ενημέρωση, συχνά λόγω περιορισμένων πόρων.

Σημαντική η υποστήριξη για στοχευμένη αναβάθμιση δεξιοτήτων. Οι ανάγκες εξειδικευμένης κατάρτισης διαφέρουν ανά τύπο πλοίου και θέση. Τα πλοία μεταφοράς υγροποιημένου αερίου (LNG) και τα δεξαμενόπλοια εστιάζουν στον χειρισμό των καυσίμων και την ασφάλεια, τα επιβατηγά στην περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση και την αξιολόγηση κύκλου ζωήςτων λειτουργιών τους, ενώ τα στελέχη γραφείων χρειάζονται δεξιότητες στη χάραξη στρατηγικής και τη συμμόρφωση με τις νέες απαιτήσεις απανθρακοποίησης.

Βασικά ευρήματα από λιμάνια, προμηθευτές και κοινωνία πολιτών:
Εσφαλμένη αντίληψη της κοινωνίας των πολιτών για τις πραγματικές εκπομπές της ναυτιλίας, καθώς το 41% εκτιμά ότι η συμβολή της ναυτιλίας είναι μεταξύ 50–70% των συνολικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (GHG), ενώ στην πραγματικότητα ανέρχεται περίπου στο 3%.

Περιορισμένες οι υποδομές καυσίμων χαμηλού άνθρακα, ενώ μόνο 20% των λιμανιών παρέχει ανεφοδιασμό καυσίμων πολύ χαμηλής περιεκτικότητας σε θείο (VLSFO), παρότι η Μεσόγειος αποτελεί πλέον Περιοχή Ελέγχου Εκπομπών Οξειδίων του Θείου – SOx Emission Control Area (Μάιος 2025).

Η εγκατάσταση συστημάτων για την παροχή ηλεκτρικής ενέργειας στα πλοία από τη στεριά (OPS) εξετάζεται από το 40% των λιμανιών που συμμετείχαν, ενώ ένα άλλο 40% δεν προγραμματίζει καμία παρέμβαση.

Προτεραιότητες για την απανθρακοποίηση των λιμανιών αποτελούν οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (70%), η παροχή ηλεκτρικής ενέργειας στα πλοία (40%) και οι σταθμοί εναλλακτικών καυσίμων (30%). Οι προμηθευτές επίσης θεωρούν τις ΑΠΕ (47%) την πιο αποδοτική επένδυση.

Η συμμόρφωση με τους κανονισμούς για την παρακολούθηση των εκπομπών πλοίων παραμένει πρόκληση για τα λιμάνια με 60% να μην διαθέτει συστήματα παρακολούθησης.

Η υιοθέτηση Συστημάτων Περιβαλλοντικής Διαχείρισης (EMS) παραμένει περιορισμένη σε πολλά λιμάνια, με το ISO 14001 (70%) και το ISO 9001 (60%) να είναι τα πιο συχνά εφαρμοζόμενα πρότυπα. Αντίθετα, 56% των προμηθευτών εφαρμόζει EMS, κυρίως ISO 14001.

Τα μεταβατικά καύσιμα παρουσιάζουν διαφορετικά επίπεδα εξοικείωσης και προτίμησης. Το υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG) είναι το πιο οικείο εναλλακτικό καύσιμο (59%) για την κοινωνία των πολιτών και τις λιμενικές κοινότητες, με τη μείωση των εκπομπών CO₂ να αναφέρεται ως το βασικό του πλεονέκτημα (76%). Είναι επίσης το πιο προτιμώμενο από τους προμηθευτές (41%).

Ωστόσο, το 39% των πολιτών δηλώνει αβεβαιότητα για το ποιο εναλλακτικό καύσιμο είναι το πιο υποσχόμενο για τη μείωση των εκπομπών άνθρακα.

Η έλλειψη εκπαιδευμένου προσωπικού στον χειρισμό LNG αναγνωρίζεται ως βασικό εμπόδιο (58%) για την υιοθέτηση εναλλακτικών/μεταβατικών καυσίμων.

H Διεθνής Σύμβαση MARPOL και η ευαισθητοποίηση για το θαλάσσιο περιβάλλον αποτελούν εκπαιδευτικές προτεραιότητες για τους εργαζόμενους στα λιμάνια. Άλλες δεξιότητες που απαιτούνται αφορούν την κατανόηση των στρατηγικών και των τεχνολογιών απανθρακοποίησης, την αξιολόγηση κινδύνου, τον χειρισμό επικίνδυνων υλικών, τον σχεδιασμό και την ιεράρχηση προτεραιοτήτων για την απανθρακοποίηση, την ομαδικότητα και την κριτική σκέψη.

Υψηλή ευαισθητοποίηση για το κλίμα: 67% των συμμετεχόντων από την κοινωνία των πολιτών δηλώνει πολύ ή εξαιρετικά εξοικειωμένο με τα αίτια και τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, ενώ 97% ανησυχεί για τις συνέπειες στο τοπικό περιβάλλον. Η συντριπτική πλειοψηφία (86%) συμφωνεί ότι οι εκπομπές είναι η κύρια αιτία της υπερθέρμανσης.
78% των πολιτών θεωρεί την απανθρακοποίηση της ναυτιλίας πολύ σημαντική για τη βιωσιμότητα του θαλάσσιου περιβάλλοντος στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η έρευνα πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του έργου METAVASEA, που υιοθετεί μια ανθρωποκεντρική προσέγγιση για την απανθρακοποίηση της ναυτιλίας στην Ανατολική Μεσόγειο, μια περιοχή στρατηγικής σημασίας λόγω της πυκνής ναυτιλιακής κίνησης και των λιμενικών δραστηριοτήτων, με σκοπό την χαρτογράφηση υποδομών και δεξιοτήτων που απαιτούνται για την πράσινη μετάβαση. Το METAVASEA (2023-2027) συντονίζεται από τη HELMEPA και υποστηρίζεται από το βρετανικό κοινωφελές ίδρυμα Lloyd’s Register Foundation. Συμμετέχουν έξι εταίροι, δώδεκα συνεργαζόμενοι φορείς και ένα συνεχώς διευρυνόμενο δίκτυο από 60+ ναυτιλιακές και άλλες εταιρείες, μη-κερδοσκοπικούς οργανισμούς και εκπαιδευτικά ιδρύματα.

Η έρευνα θα συνεχιστεί καθ’ όλη τη διάρκεια του έργου, επιτρέποντας τη συνεχή ανάλυση και επικαιροποίηση των τάσεων, προκλήσεων και αναγκών ανάπτυξης δεξιοτήτων στην περιοχή.

Διαβάστε επίσης:

Ντομίνγκεζ: Οι παγκόσμιοι κανόνες που συμφωνούνται στον ΙΜΟ μπορούν να οδηγήσουν σε πιο ασφαλή και πράσινη ναυτιλία παγκοσμίως

Θεοδωράτος (ΣΕΕΝ): «Η Θάλασσα μας Ενώνει – Η Ευθύνη μας Καθοδηγεί»

Άρχισε και συνεχίζεται με επιτυχία η 24ωρη απεργία της ΠΕΝΕΝ στα ακτοπλοϊκά πλοία στο λιμάνι του Πειραιά