Grids Package: Ποιος θα πληρώσει το κόστος 1,2 τρισ των δικτύων και ο χρησμός για τo GSI

Προτεραιότητα είναι για την Κομισιόν η προώθηση των επενδύσεων στα δίκτυα ώστε να λειτουργήσει η ενοποιημένη αγορά ενέργειας και να μειωθεί το ενεργειακό κόστος. Ωστόσο, οι μεγάλες επενδύσεις για την ανάπτυξη των δικτύων μπορεί στο μεταξύ…. να αυξήσουν το ενεργειακό κόστος, με αύξηση των χρεώσεων στα τιμολόγια, προειδοποιεί η Κομισιόν, εξαγγέλλοντας χθες το μεγάλο σχέδιο για τα δίκτυα ύψος 1,2 τρισ. μέχρι το 2040.

Στο “Grids Package” που ανακοινώθηκε χθες τονίζεται ότι αν δεν δράσουμε εγκαίρως, έως το 2030 σχεδόν το 45% των αναγκών σε διασυνοριακή ηλεκτρική ικανότητα – περίπου 41 GW – θα παραμείνει ακάλυπτο, ενώ η μη χρησιμοποιούμενη ανανεώσιμη ενέργεια μπορεί να φτάσει έως 310 TWh το 2040, σχεδόν το μισό της ηλεκτρικής κατανάλωσης της ΕΕ το 2023.

Αντίθετα, τα οφέλη από την έγκαιρη δράση είναι σημαντικά: η ενίσχυση της διασύνδεσης των αγορών ηλεκτρισμού θα μπορούσε να εξοικονομήσει ετησίως 40 δισ. ευρώ, ενώ η αύξηση κατά 50% του διασυνοριακού εμπορίου ηλεκτρισμού θα μπορούσε να αυξήσει το ΑΕΠ της ΕΕ κατά περίπου 18 δισ. ευρώ ετησίως έως το 2030 (0,1%).

Μέχρι το 2030, υπάρχει έλλειμμα 88 GW διασυνοριακής ηλεκτρικής μεταφοράς. Μια επένδυση 5 δισ. ευρώ θα μείωνε το κόστος του συστήματος κατά 8 δισ. ευρώ, δημιουργώντας καθαρό οικονομικό όφελος 3 δισ. ευρώ, αποδεικνύοντας ότι η ανάπτυξη των δικτύων μπορεί να προσφέρει πραγματική προστιθέμενη αξία και εξοικονόμηση κόστους για τους Ευρωπαίους πολίτες.

Πώς θα χρηματοδοτηθούν τα δίκτυα χωρίς να επιβαρυνθούν οι καταναλωτές;

Ωστόσο, κυρίαρχη ανησυχία στο σχέδιο για την ανάπτυξη ηλεκτρικών δικτύων στην Ευρώπη που ανακοινώθηκε χθες, το “Grids Package”  είναι το μεγάλο κόστος του, ύψους, 1,2 τρισ., και πώς αυτό θα καλυφθεί χωρίς  να επιβαρύνει τους καταναλωτές αυξάνοντας το κόστος ενέργειας…..πριν το μειώσει.

Σημειώνεται ότι οι διαχειριστές που αναπτύσσουν τα δίκτυα ηλεκτρισμού, χρηματοδοτούν τις επενδύσεις αυτές από τις ταρίφες, δηλαδή τα ρυθμιστικά έσοδα που λαμβάνουν από τους λογαριασμούς. Σύμφωνα με το σχεδιασμό της Κομισιόν, οι  απαιτούμενες επενδύσεις μέχρι το 2040 είναι τεράστιες:  εκτιμάται ότι θα απαιτηθούν περίπου 1,2 τρισ. ευρώ, εκ των οποίων 730 δισ. για τα δίκτυα διανομής και 240 δισ. για τις υποδομές υδρογόνου. Και η Κομισιόν, επισημαίνει ότι το μέγεθος αυτής της πρόκλησης αναδεικνύει την ανάγκη η χρηματοδότηση να μην βασίζεται αποκλειστικά στα τιμολόγια των καταναλωτών, καθώς κάτι τέτοιο θα οδηγούσε σε σημαντική αύξηση του ενεργειακού κόστους και ενδεχομένως σε κοινωνικές αντιδράσεις.

Για να αντιμετωπιστεί αυτό, η ΕΕ προτείνει μια συνδυαστική στρατηγική, που περιλαμβάνει την εισαγωγή νέων τρόπων χρέωσης, την κινητοποίηση ιδιωτικών κεφαλαίων αλλά και την αξιοποίηση δημόσιων πόρων. Η βασική φιλοσοφία είναι ότι το κόστος των δικτύων πρέπει να διαμοιράζεται δίκαια και με διαφάνεια, ώστε οι τοπικοί καταναλωτές να μη σηκώνουν δυσανάλογο βάρος, ιδιαίτερα σε έργα με διασυνοριακό χαρακτήρα.

Το νέο Grids Package της Κομισιόν, βάζει τα δίκτυα στο επίκεντρο του ευρωπαϊκού ενεργειακού σχεδιασμού, εισάγοντας σαφείς κανόνες για την αξιολόγηση, την κατανομή κόστους και την αποτελεσματική χρήση των υποδομών. Το πακέτο δίνει έμφαση στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, αναγνωρίζοντας ότι πολλές διασυνδέσεις σε αυτή την περιοχή είναι στρατηγικής σημασίας για ολόκληρο το ευρωπαϊκό σύστημα.

Χρηματοδότηση και κοινοτικοί πόροι

Η Κομισιόν προβλέπει ότι για την ανάπτυξη των δικτύων θα διατεθούν περίπου 30 δισ. ευρώ μέσω του ενισχυμένου Connecting Europe Facility (CEF-Energy), στο πλαίσιο του πολυετούς ευρωπαϊκού προϋπολογισμού 2028-2034. Πρόκειται για πενταπλασιασμό των σημερινών πόρων, οι οποίοι υποστηρίζουν ήδη διασυνοριακά ενεργειακά έργα με 5,8 δισ. ευρώ. Παράλληλα, τα έργα εγχώριων δικτύων θα μπορούν να εντάσσονται στα Εθνικά και Περιφερειακά Προγράμματα Εταιρικών Σχεδίων, καθώς και στο Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανταγωνιστικότητας, αυξάνοντας τις δυνατότητες στήριξης κρίσιμων υποδομών σε όλα τα κράτη-μέλη.

Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων διαδραματίζει επίσης κεντρικό ρόλο, θέτοντας σε εφαρμογή αντεγγύηση ύψους 1,5 δισ. ευρώ για να επιταχυνθεί η παραγωγή ευρωπαϊκού εξοπλισμού δικτύων. Ταυτόχρονα, η ΕΕ ετοιμάζει τη Στρατηγική Καθαρών Επενδύσεων, με στόχο να απελευθερώσει ιδιωτικά κεφάλαια και να ξεπεράσει τα εμπόδια που εμποδίζουν την προσέλκυση επενδύσεων για έργα στρατηγικής σημασίας.

Με αυτόν τον τρόπο, ένα σημαντικό μέρος του κόστους μεταφέρεται από τους καταναλωτές στους κοινοτικούς πόρους, διασφαλίζοντας ότι η κοινωνική αποδοχή και η οικονομική ισορροπία δεν διακυβεύονται κατά την ανάπτυξη των υποδομών.

Επίσης, προτείνει  τη δυνατότητα ομαδοποίησης έργων PCI και PMI με στόχο να διευκολυνθούν οι συζητήσεις για επιμερισμό δαπανών. Η ομαδοποίηση δίνει επίσης περισσότερη ευελιξία στη χρηματοδότηση, επιτρέποντας για παράδειγμα τη δημιουργία ειδικών εταιρικών σχημάτων που μπορούν να προσελκύσουν πρόσθετους επενδυτές και να κάνουν πιο εύκολη την υλοποίηση των αναγκαίων υποδομών.

Νέες χρεώσεις και οικονομικά κίνητρα

Μια από τις πιο σημαντικές καινοτομίες του Grids Package είναι η πρόταση για διαφοροποίηση των χρεώσεων δικτύου ανάλογα με τον χρόνο και τον τόπο χρήσης. Με αυτόν τον τρόπο, οι χρήστες ενθαρρύνονται να μετακινούν την κατανάλωσή τους σε ώρες χαμηλής ζήτησης, μειώνοντας τα φορτία αιχμής και αποδεσμεύοντας μέρος της δεσμευμένης ισχύος σύνδεσης.

Παράλληλα, εισάγονται χωροταξικά διαφοροποιημένες χρεώσεις σύνδεσης. Σε περιοχές όπου το δίκτυο είναι ήδη επαρκές ή πρόκειται να αναβαθμιστεί σύντομα, εφαρμόζονται χαμηλότερες χρεώσεις («shallow charges») που διευκολύνουν την ανάπτυξη νέων εγκαταστάσεων. Σε περιοχές που απαιτούνται ενισχύσεις στο υπάρχον δίκτυο, προτείνεται να εφαρμόζονται υψηλότερες χρεώσεις («deep connection charges»), ώστε να καλύπτεται μέρος του κόστους αναβάθμισης. Με αυτόν τον τρόπο, η χρέωση γίνεται πιο δίκαιη και οικονομικά αποδοτική, αντανακλώντας την πραγματική κατάσταση του δικτύου.

Το πακέτο προβλέπει επίσης την αξιοποίηση λύσεων ευελιξίας, ψηφιακών εργαλείων και τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης για την παρακολούθηση και ενίσχυση της ικανότητας των δικτύων. Η αναλυτική επανεξέταση των υφιστάμενων συμβάσεων σύνδεσης διασφαλίζει ότι η δεσμευμένη χωρητικότητα που δεν χρησιμοποιείται μπορεί να ανακατανέμεται, δημιουργώντας δίκαιη και αποτελεσματική χρήση του συστήματος.

Το Grids Package θέτει επίσης σαφείς κανόνες για τη συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας στην ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Όλα τα έργα ανανεώσιμης ενέργειας άνω των 10 MW υποχρεούνται να αναδιανέμουν οφέλη στην τοπική κοινωνία, πέρα από τις ενεργειακές κοινότητες. Παράλληλα, δίνεται η δυνατότητα αξιοποίησης ανεξάρτητων διαμεσολαβητών, οι οποίοι υποστηρίζουν τον πρώιμο διάλογο και τη μεσολάβηση, μειώνοντας τον κίνδυνο δικαστικών προσφυγών και προωθώντας τη συνεργατική ανάπτυξη.

Για την ενίσχυση της κοινωνικής αποδοχής, η Επιτροπή θα διαθέσει το πρώτο τρίμηνο του 2026 ένα πρακτικό toolbox για τη δημόσια συμμετοχή, διευκολύνοντας την ανταλλαγή καλών πρακτικών, την ενδυνάμωση των πολιτών και των τοπικών αρχών και προωθώντας τη διαμοίραση των οφελών των έργων ΑΠΕ.

Κεντρικός σχεδιασμός και κάλυψη κενών

Παρά τις βελτιώσεις που έφερε ο κανονισμός TEN-E, το υφιστάμενο πλαίσιο αφήνει κενά στην κάλυψη των διασυνοριακών αναγκών. Σύμφωνα με την ENTSO-E, σχεδόν το 50% των αναγκών για νέα διασυνοριακή ηλεκτρική ικανότητα έως το 2030 – περίπου 41 GW – παραμένει ακάλυπτο.

Για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος, το European Grids Package εισάγει τη διαδικασία «gap filling». Όταν εντοπίζονται ανάγκες που δεν καλύπτονται από υπάρχουσες προτάσεις, οι διαχειριστές συστημάτων και οι πιθανοί φορείς υλοποίησης καλούνται να καταθέσουν έργα που μπορούν να καλύψουν τα κενά. Οι προτάσεις αξιολογούνται σε περιφερειακό επίπεδο και εντάσσονται στο Δεκαετές Πλάνο Ανάπτυξης Δικτύων (TYNDP). Εάν δεν βρεθεί κατάλληλο έργο, η Κομισιόν μπορεί να προκηρύξει ανοιχτή πρόσκληση προς οποιονδήποτε ενδιαφερόμενο φορέα, διασφαλίζοντας ότι οι κρίσιμες ανάγκες θα καλυφθούν.

Δίκαιη κατανομή κόστους και αποζημίωση κρατών

Το Grids Package εισάγει επίσης μηχανισμούς για τη δίκαιη κατανομή κόστους και οφελών των διασυνοριακών έργων. Οι χώρες που φιλοξενούν υποδομές στρατηγικής σημασίας θα αποζημιώνονται για το βάρος που αναλαμβάνουν, ενώ οι χώρες που εξυπηρετούνται συμμετέχουν στο κόστος. Η ομαδοποίηση έργων PCI και PMI διευκολύνει τη χρηματοδότηση, επιτρέποντας τη δημιουργία ειδικών εταιρικών σχημάτων για την προσέλκυση επενδυτών και την ταχύτερη υλοποίηση υποδομών.

Ενεργειακοί Λεωφόροι και ο χρησμός για το GSI

Mέρος του Grids Package αποτελεί και η ανάπτυξη των «Ενεργειακών Λεωφόρων», δηλαδή στρατηγικών έργων που ενισχύουν τη διασυνοριακή σύνδεση, την ασφάλεια εφοδιασμού και τη σταθερότητα των τιμών.

Μεταξύ των έργων αυτών είναι και το Great Sea Interconnector, και το κείμενο της Κομισιόν περιγράφοντας το έργο, αναφέρει ότι η πρόοδος του έργου έχει επηρεαστεί από σύνθετο γεωπολιτικό πλαίσιο, με πιθανές επιπτώσεις σε χρονοδιαγράμματα και κόστος και καταλήγει ότι αναλαμβάνει πρόσθετη δέσμευση για την αντιμετώπιση των γεωπολιτικών ζητημάτων. Ειδικότερα αναφέρει:

“Η Κύπρος παραμένει το τελευταίο κράτος-μέλος της ΕΕ που δεν είναι συνδεδεμένο με το ευρωπαϊκό ηλεκτρικό δίκτυο, γεγονός που περιορίζει την ενσωμάτωσή της στην εσωτερική αγορά ενέργειας και εμποδίζει τις δυνατότητες αξιοποίησης ανανεώσιμων πηγών. Το Great Sea Interconnector, που θα συνδέει την Ελλάδα με την Κύπρο, θα καλύψει αυτό το κενό, τερματίζοντας την ηλεκτρική απομόνωση του νησιού, ενισχύοντας τη σταδιακή απολιγνιτοποίηση και τη συνολική ανθεκτικότητα του ευρωπαϊκού ενεργειακού συστήματος. Παράλληλα, θα διευκολύνει τη μεγαλύτερη ενσωμάτωση ανανεώσιμης ενέργειας στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου.

Το έργο, που επιβεβαιώνεται και στη σημερινή λίστα PCI/PMI, θα αποτελέσει το μεγαλύτερο υποθαλάσσιο καλώδιο στον κόσμο, με μήκος περίπου 900 χλμ. Η χρηματοδότηση έχει ήδη στηριχθεί από επιχορηγήσεις του CEF, με 2,3 εκατ. ευρώ για μελέτες σκοπιμότητας και 658 εκατ. ευρώ για την κατασκευή του τμήματος Ελλάδας–Κύπρου. Τον Μάιο του 2025 ολοκληρώθηκε το υποθαλάσσιο καλώδιο που συνδέει την ελληνική ηπειρωτική χώρα με την Κρήτη, ένα κρίσιμο βήμα για την ολοκλήρωση της πλήρους διασύνδεσης.

Η πρόοδος του έργου έχει επηρεαστεί από σύνθετο γεωπολιτικό πλαίσιο, με πιθανές επιπτώσεις σε χρονοδιαγράμματα και κόστος. Η στρατηγική σημασία αυτής της διασύνδεσης υπογραμμίζει την ανάγκη ισχυρού συντονισμού μεταξύ των κρατών-μελών, ώστε να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις και να διασφαλιστεί η ολοκλήρωση του έργου. Σε βραχυπρόθεσμο επίπεδο, η Επιτροπή θα συνεχίσει να παρέχει ισχυρή πολιτική και τεχνική υποστήριξη, σε στενή συνεργασία με την επερχόμενη Προεδρία του Συμβουλίου της Κύπρου το 2026, μέσω αφιερωμένων εκδηλώσεων και υψηλού επιπέδου συζητήσεων, καθώς και με πρόσθετη δέσμευση για την αντιμετώπιση γεωπολιτικών ζητημάτων.”

Οι Ενεργειακές Λεωφόροι είναι:

1. Pyrenean Crossing 1 & 2 – καλύτερη σύνδεση της Ιβηρικής Χερσονήσου με διασυνδέσεις προς τη Γαλλία.

2. Great Sea Interconnector – σύνδεση της Κύπρου με την ηπειρωτική Ευρώπη, τερματίζοντας την ηλεκτρική απομόνωσή της.

3. Harmony Link – ενίσχυση των συνδέσεων με τις χώρες της Βαλτικής.

4. TransBalkan Pipeline (TBP) reverse flow – βελτίωση της ενεργειακής τροφοδοσίας στη Βαλκανική και τις γειτονικές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.

5. Bornholm Energy Island – μετατροπή της Βαλτικής σε κόμβο υπεράκτιων διασυνδέσεων.

6. Έργα για τη σταθερότητα των τιμών και την ενεργειακή ασφάλεια στη Νοτιοανατολική Ευρώπη.

7. SoutH2 Corridor – Νότιος διάδρομος υδρογόνου.

8. Southwest hydrogen corridor – διάδρομος υδρογόνου από την Πορτογαλία προς τη Γερμανία.

Αυτές οι λεωφόροι εντάσσονται στη στρατηγική της ΕΕ για ένα πιο ολοκληρωμένο, διασυνοριακό και ανθεκτικό ενεργειακό σύστημα, συμβάλλοντας ταυτόχρονα στην επίτευξη των στόχων για την κλιματική ουδετερότητα.