Δέσμευση και αποθήκευση άνθρακα: Σε διαβούλευση ο νόμος που θα ενεργοποιήσει επενδύσεις άνω των 3 δισ.

Μέχρι τις 19 Νοεμβρίου θα είναι σε διαβούλευση ο νέος νόμος για τη δέσμευση και αποθήκευση άνθρακα, ο οποίος θεσπίζει ένα  συνεκτικό πλαίσιο κανόνων για την περιβαλλοντικώς ασφαλή δέσμευση, χρήση, μεταφορά και αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα (εφεξής «CO₂») σε γεωλογικούς σχηματισμούς. Η βασική λογική είναι η συμβολή στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, αλλά και η διασφάλιση της ομαλής λειτουργίας της αγοράς στο σχετικό τομέα, στην οποία ετοιμάζονται

Ο νόμος αυτός φέρνει ένα βήμα πιο κοντά στην υλοποίηση των μεγάλων επενδύσεων για τη δέσμευση άνθρακα που έχουν εξαγγείλει Energean, ΔΕΣΦΑ, ΤΙΤΑΝ, ΑΓΕΤ και Motor Oil  συνολικού προϋπολογισμού άνω των 3 δισ. για τη δημιουργία όλους τους κρίκους της αλυσίδας, του νέου οικοσυστήματος στο οποίο θα στμμετέχει η αποθήκη του Πρίνου, η μεταφορά του διοξειδίου και οι βιομηχανίες και τα διυλιστήρια  αλλά και οι ναυτιλιακές που θα μεταφέρουν το CO2 στους χώρους εναπόθεσης.

Η τσιμεντοβιομηχανία ΗΡΑΚΛΗΣ έχει ήδη ανακοινώσει επένδυση σε δέσμευση CO2   ύψους 380 εκατ. ευρώ.  Επίκεινται κινήσεις για τη λήψη της σχετικής επενδυτικής απόφασης για δύο αντίστοιχες επενδύσεις από βιομηχανίες που εκπέμπουν μεγάλες ποσότητες, του Τιτάνα στο Καμάρι Βοιωτίας (584 εκατ. ευρώ) και της Motor Oil στους Αγ. Θεοδώρους (300-400 εκατ. ευρώ).

Η EnEarth, θυγατρική της Energean   «τρέχει» το project του Πρίνου, το «Prinos CO2», και σύντομα θα φέρει το γεωτρύπανο για να ξεκινήσει τις πρώτες γεωτρήσεις για τη δημιουργία αποθήκης στο εξαντλημένο υπόγειο κοίτασμα φυσικού αερίου, δυναμικότητας  3 εκατ. τόνων.

Στις επενδύσεις του οικοσυστήματος περιλαμβάνεται και το έργο Apollo CO2 του ΔΕΣΦΑ, το οποίο έλαβε τη Δευτέρα χρηματοδότηση ύψους 169,3 εκατ. ευρώ στο πλαίσιο της 5ης Πρόσκλησης Μεγάλων Έργων του EU Innovation Fund. Πρόκειται για έναν αγωγό που θα μεταφέρει διοξείδιο του άνθρακα από τις ενεργοβόρες βιομηχανίες της χώρας στη νέα μονάδα της Ρεβυθούσας, όπου και θα υγροποιείται, προκειμένου εν συνεχεία να μεταφέρεται με πλοία στο χώρο εναπόθεσης του Πρίνου.

Το μεγάλο ερώτημα ωστόσο, για το πώς θα μοιραστεί η χωρητικότητα αυτή στου βιομηχανικούς ομίλους και τα διυλιστήρια που χρειάζονται πολύ περισσότερο χώρο για να καλύψουν τις ανάγκες τους, δεν το απαντάει ο σε διαβούλευση νόμος. Για το θέμα αυτό παραπέμπει στη ΡΑΑΕΥ και στον Κώδικα Κατανομής Χωρητικότητας .

Τι θα καθορίσει η ΡΑΑΕΥ

Ο νόμος προβλέπει ότι με απόφαση της Ρ.Α.Α.Ε.Υ., κατόπιν εισήγησης της αρμόδιας αρχής CCS και πρότασης του φορέα εκμετάλλευσης, εκδίδεται ο Κώδικας Κατανομής Χωρητικότητας κάθε τόπου αποθήκευσης της παρ. 2 του άρθρου 27, ο οποίος ρυθμίζει:

βα) την αρχικά εκτιμώμενη αποθηκευτική ικανότητα, τα κριτήρια επιλεξιμότητας, το ακριβές ύψος της τιμής αναφοράς, το περιεχόμενο και τον τύπο της χρηματικής εγγύησης, τα κριτήρια κατάρτισης των ετήσιων οριστικών προγραμμάτων έκχυσης, το ελάχιστο περιεχόμενο των βραχυχρόνιων και των συμβάσεων δευτερογενούς μεταβίβασης, καθώς και των αντίστοιχων χρηματικών εγγυήσεων, και κάθε άλλη σχετική και αναγκαία λεπτομέρεια.

Επίσης με απόφαση της Ρ.Α.Α.Ε.Υ., κατόπιν εισήγησης της αρμόδιας αρχής CCS και πρότασης του φορέα εκμετάλλευσης, εκδίδεται ο Κανονισμός Τιμολόγησης κάθε τόπου αποθήκευσης της παρ. 2 του άρθρου 27, ο οποίος καθορίζει τη μεθοδολογία διαμόρφωσης και αναπροσαρμογής του τιμολογίου εισπίεσης και αποθήκευσης CO₂ ανά τόνο δεσμευμένης δυναμικότητας εισπίεσης CO₂ και όλα τα ζητήματα που σχετίζονται με την τιμολόγηση της υποδομής, καθώς και κάθε άλλη σχετική και αναγκαία λεπτομέρεια.

Και με απόφαση της Ρ.Α.Α.Ε.Υ., κατόπιν εισήγησης της αρμόδιας αρχής CCS και πρότασης του φορέα εκμετάλλευσης, εκδίδεται ο Κώδικας Διαχείρισης ενός τόπου αποθήκευσης, ο οποίος ρυθμίζει ζητήματα, όπως η ποιότητα, η φυσική πρόσβαση στην υποδομή και ο σχετικός προγραμματισμός, καθώς και θέματα μετρήσεων και ασφαλείας, κατά την παρ. 5 του άρθρου 27.

Υπουργικές αποφάσεις θα καθορίσουν τις ενισχύσεις

Όσον αφορά τις ενισχύσεις, ορίζεται ότι με κοινή απόφαση των Υπουργών Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών και Περιβάλλοντος και Ενέργειας, μετά από εισήγηση της αρμόδιας αρχής CCS (της ΕΔΕΥΕΠ), δύναται να ορίζονται, στο πλαίσιο του καθεστώτος κρατικών ενισχύσεων της παρ. 1 του άρθρου 37:

Δηλαδή, το περιεχόμενο των συμβολαίων επί της διαφοράς και η σταθερή τιμή, οι οροφές και τα κατώφλια ενεργοποίησης του μηχανισμού των ανωτέρω συμβολαίων, καθώς οι λοιπές παράμετροι υπολογισμού της ενίσχυσης, οι όροι των ανταγωνιστικών διαδικασιών για τη χορήγηση της ενίσχυσης, τα ζητήματα που σχετίζονται με τις επιστροφές θετικής διαφοράς των παραγωγών εκπομπών CO₂,  η διάρκεια των συμβολαίων επί της διαφοράς, η διαδικασία παρακολούθησής τους, οι συνέπειες ενδεχόμενων παραβάσεων των συμβατικών όρων τους και η περιοδική εκκαθάρισή τους, η διαδικασία μεταφοράς πόρων στον ειδικό λογαριασμό του άρθρου 39 για τη χρηματοδότηση της ενίσχυσης, κάθε άλλο θέμα σχετικό με τον χρηματοοικονομικό μηχανισμό συμβολαίων επί της διαφοράς άνθρακα.

Επίσης, με κοινή απόφαση των Υπουργών Περιβάλλοντος και Ενέργειας και Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών, μετά από εισήγηση της αρμόδιας αρχής CCS, στο πλαίσιο του καθεστώτος κρατικών ενισχύσεων του άρθρου 38, ορίζονται: η μέθοδος προσδιορισμού του επενδυτικού κόστους των υποδομών και ο μαθηματικός τύπος υπολογισμού του υπερκέρδους, τα όρια ενεργοποίησης της επιστροφής,  τα κριτήρια επιλογής χορήγησης των ενισχύσεων, τα ζητήματα που σχετίζονται με τους περιοδικούς ελέγχους,  η μέγιστη διάρκεια των ενισχύσεων, και κάθε άλλο θέμα σχετικό με το καθεστώς των ενισχύσεων προς τους φορείς εκμετάλλευσης δικτύων μεταφοράς και εγκαταστάσεων αποθήκευσης CO₂.

Ειδικός λογαριασμός CCS

Ο νέος νόμος προβλέπει ότι στο Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας συστήνεται Ειδικός Λογαριασμός Έργων Μεταφοράς και Αποθήκευσης CO₂, με την ονομασία «Ειδικός Λογαριασμός CCS», με διαχειριστή το Δημόσιο και σκοπό τη διάθεση και διαχείριση των κονδυλίων σχετικά με τα έργα δέσμευσης, μεταφοράς και αποθήκευσης CΟ₂. Στον λογαριασμό αυτόν: α) κατατίθενται τα ποσά που ανακτώνται μέσω του μηχανισμού «clawback» του άρθρου 38, καθώς και αυτά που προέρχονται από την καταβολή παραβόλων, σύμφωνα με το άρθρο 24, ή την καταβολή προστίμων, σύμφωνα με το άρθρο 34, και κάθε άλλο έσοδο που προβλέπεται στον παρόντα, και β) μεταφέρονται οι πόροι που είναι αναγκαίοι για την ενίσχυση των χρηστών δικτύου μεταφοράς και εγκαταστάσεων αποθήκευσης CO₂, σύμφωνα με το άρθρο 37, καθώς και για την ενίσχυση των φορέων εκμετάλλευσης δικτύου μεταφοράς και εγκαταστάσεων αποθήκευσης CO₂, σύμφωνα με το άρθρο 38.

Με αποφάσεις του Υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας τα έσοδα του Ειδικού Λογαριασμού CCS από την εφαρμογή του μηχανισμού clawback ή από άλλη πηγή που προβλέπεται στον παρόντα δύνανται να διατίθενται για τη στήριξη της ανάπτυξης έργων μεταφοράς και αποθήκευσης CO₂ του παρόντος νόμου, την κάλυψη των λειτουργικών αναγκών της αρμόδιας αρχής CCS, καθώς και για δαπάνες αποκατάστασης του περιβάλλοντος.

Χωροθέτηση και αδειοδότηση

Το πεδίο εφαρμογής (άρθρο 2) καλύπτει τη δέσμευση CO₂ είτε από βιομηχανικές εγκαταστάσεις είτε απευθείας από την ατμόσφαιρα (Direct Air Capture – DAC), τη χρήση του, τη μεταφορά του προς τόπους αποθήκευσης και την έγχυσή του σε κατάλληλους υπόγειους γεωλογικούς σχηματισμούς.

Περιλαμβάνει χερσαίες, υπολίμνιες και υποθαλάσσιες περιοχές της Ελληνικής Δημοκρατίας, εντός των οποίων η χώρα ασκεί κυριαρχία ή κυριαρχικά δικαιώματα. Ο νόμος εξαιρεί — για ερευνητικούς/πιλοτικούς σκοπούς — έργα με προβλεπόμενη αποθηκευτική δυναμικότητα κάτω των 100 χιλιάδων τόνων. Επιπλέον, απαγορεύεται η αποθήκευση CO₂ σε “στήλη ύδατος”.

Στο άρθρο 3 ορίζονται οι βασικοί ορισμοί, όπως άδεια αποθήκευσης, άδεια εξερεύνησης, άδεια μεταφοράς, άδεια χρήσης, δίκτυο μεταφοράς, τόπος αποθήκευσης, σύγκροτημα αποθήκευσης, φορέας εκμετάλλευσης, φορέας εξερεύνησης, κ.ά  Το άρθρο 4 ορίζει ως αρμόδια αρχή για την εφαρμογή του νόμου τη Ελληνική Διαχειριστική Εταιρεία Υδρογονανθράκων και Ενεργειακών Πόρων Α.Ε. (Ε.Δ.Ε.Υ.Ε.Π.) που συνεργάζεται με τις αρμόδιες υπηρεσίες του Υπουργείου.

Στο Κεφάλαιο Β (άρθρα 5-7) ρυθμίζονται η δέσμευση (άρθρο 5), η χρήση (άρθρο 6) και η μεταφορά (άρθρο 7) του CO₂. Συγκεκριμένα:

• Η δέσμευση CO₂ επιτρέπεται σε φυσικά ή νομικά πρόσωπα με εγκαταστάσεις δέσμευσης που διαθέτουν σχετική άδεια λειτουργίας.

• Η χρήση του CO₂ που προέρχεται από δέσμευση επιτρέπεται κατόπιν άδειας χρήσης και υπό τεχνικούς όρους που ορίζει η άδεια (πρόληψη απρόθεσμης απελευθέρωσης κ.ά.).

• Η μεταφορά CO₂ εκτός της περιμέτρου των εγκαταστάσεων δέσμευσης επιτρέπεται σε φυσικά ή νομικά πρόσωπα με άδεια μεταφοράς. Κατά τη μεταφορά, απαιτείται έκδοση «πιστοποιητικού μεταφοράς», που περιέχει στοιχεία προέλευσης, ποσότητας και ποιότητας του ρεύματος CO₂.

Στο Κεφάλαιο Γ (άρθρα 8 και επόμενα) ρυθμίζεται η εξερεύνηση και η αποθήκευση CO₂. Το κράτος έχει την αποκλειστική αρμοδιότητα για το ζήτημα της εξερεύνησης και αποθήκευσης σε γεωλογικούς σχηματισμούς.  Η αποθήκευση αποσκοπεί στη μόνιμη απομόνωση του CO₂ με τρόπο που προλαμβάνει ή, όταν δεν είναι δυνατόν, εξαλείφει τις αρνητικές συνέπειες για το περιβάλλον και την υγεία.

Για τη χωροθέτηση δυνητικών τόπων αποθήκευσης (άρθρο 9): απαιτείται αξιολόγηση και τεχνική μελέτη, ώστε να διασφαλίζεται ότι δεν υπάρχει σημαντικός κίνδυνος διαρροής ή για το περιβάλλον ή την υγεία ή την εθνική ασφάλεια. Στο άρθρο 10 ρυθμίζονται οι άδειες εξερεύνησης: η αίτηση υποβάλλεται στην Ε.Δ.Ε.Υ.Ε.Π., προβλέπεται διεθνής ανοικτή διαγωνιστική διαδικασία (όπου απαιτείται), και η διάρκεια της άδειας δεν μπορεί να υπερβαίνει τα 5 έτη.

Στο άρθρο 12 αναφέρεται ότι η άδεια αποθήκευσης χορηγείται σε φυσικά ή νομικά πρόσωπα, κατόπιν εισήγησης της Ε.Δ.Ε.Υ.Ε.Π., και ότι ο φορέας εξερεύνησης έχει προτεραιότητα λήψης της άδειας αποθήκευσης εφόσον πληρούνται ορισμένοι όροι (ολοκλήρωση εξερεύνησης, υποβολή των στοιχείων κ.ά.). Επίσης, προβλέπεται ειδικό τέλος αποθήκευσης: 2 €/τόνο CO₂ που αποθηκεύεται, το οποίο αποδίδεται στην τοπική κοινωνία.

Η διάρκεια και η ανάκληση της άδειας αποθήκευσης ρυθμίζεται στο άρθρο 16: η άδεια δεν μπορεί να είναι μεγαλύτερη από 25 έτη, ούτε μικρότερη από 20 έτη. Καταγράφονται οι λόγοι ανάκλησης (π.χ. διαπιστωθείσες διαρροές, μη συμμόρφωση).

Ο νόμος προβλέπει επίσης λεπτομερείς διατάξεις για παρακολούθηση, έλεγχο, περιβαλλοντικές μελέτες, ασφάλεια του συστήματος, μεταβιβάσεις αδειών, εταιρικές αλλαγές, εταιρική σύνθεση, ενημέρωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κ.ά. (άρθρα 14, 15 κ.ά.).

Μια βασική παράμετρος είναι ότι η αποθήκευση CO₂ δεν αντιμετωπίζεται ως απόβλητο αλλά ως προϊόν προς ειδική χρήση στο πλαίσιο της πολιτικής καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής. Ταυτόχρονα, ο νόμος εξασφαλίζει ότι η ανάπτυξη των αντίστοιχων υποδομών (εξερεύνηση, μεταφορά, χρήση, αποθήκευση) γίνεται με αυστηρούς όρους ασφαλείας, περιβαλλοντικής προστασίας και διαφάνειας (άδειες, δημοσιεύσεις, συμμετοχή της Ε.Ε., ειδικά τέλη για τις τοπικές κοινωνίες).

Με άλλα λόγια, προβλέπεται ένα «ολοκληρωμένο σύστημα» για το λεγόμενο CCS (Carbon Capture and Storage): από τη δέσμευση του CO₂, τη χρήση / επανεκμετάλλευσή του, τη μεταφορά του σε κατάλληλες υποδομές, μέχρι τη μόνιμη αποθήκευσή του σε γεωλογικούς σχηματισμούς — υπό καθεστώς αδειοδοτήσεων, τεχνικών και περιβαλλοντικών απαιτήσεων.