Ποιος… σκότωσε τον γιο του Αριστοτέλη Ωνάση;

Ο θάνατος που ράγισε την πιο ισχυρή αυτοκρατορία του 20ού αιώνα

Στις 23 Ιανουαρίου του 1973, το αεροδρόμιο του Ελληνικού βυθίστηκε σε σιωπή. Το μικρό, ασημί αμφίβιο αεροσκάφος τύπου Piaggio P.136, ιδιοκτησίας της Olympic Airways, είχε μόλις απογειωθεί όταν ξαφνικά άρχισε να ταλαντεύεται ανεξέλεγκτα. Μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα, κατέπεσε βίαια, σπάζοντας το ατσάλινο κέλυφος της μοίρας. Στα συντρίμμια βρισκόταν ο Αλέξανδρος Ωνάσης, ο 25χρονος γιος του Αριστοτέλη, ο μοναδικός κληρονόμος μιας αυτοκρατορίας που είχε χτιστεί με ιδρώτα, διορατικότητα και εξουσία.

Η είδηση έκανε τον γύρο του κόσμου. Ο πλουσιότερος άνθρωπος του πλανήτη έχανε το παιδί του μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα — κι όμως, η απώλεια εκείνη δεν έμοιαζε με απλό αεροπορικό δυστύχημα. Από την πρώτη κιόλας στιγμή, το ερώτημα αιωρήθηκε σαν σκιά πάνω από την Ιστορία:

Ήταν ατύχημα ή δολοφονία;

Ο γιος του Imperium

Ο Αλέξανδρος ήταν ο διάδοχος που ο πατέρας του ονειρεύτηκε. Ψύχραιμος, έξυπνος, με ευγένεια και διοικητική σκέψη. Είχε σπουδάσει στην Ελβετία, γνώριζε ξένες γλώσσες, και από πολύ νωρίς έδειξε ότι δεν ήθελε να ζήσει απλώς στη σκιά του Ωνάση, αλλά να αφήσει το δικό του αποτύπωμα. Ήταν το παιδί που μεγάλωσε ανάμεσα σε ουρανοξύστες και θαλασσινά πλοία, στο Μόντε Κάρλο και στη Νέα Υόρκη, αλλά είχε κρατήσει κάτι από τη μετρημένη αξιοπρέπεια της Σμύρνης, εκεί όπου ξεκίνησε ο πατέρας του.

Ο Αριστοτέλης Ωνάσης, άνθρωπος με σύνθετο χαρακτήρα, έβλεπε στον γιο του όχι μόνο τη συνέχειά του, αλλά και μια προέκταση του ίδιου του θριάμβου του. Ήθελε να του παραδώσει τον στόλο, τις εταιρείες, τα τραστ, τις offshore που συντηρούσαν τον τεράστιο μηχανισμό της αυτοκρατορίας του. Κι όμως, πίσω από την επιφάνεια, η σχέση πατέρα-γιου δεν ήταν ποτέ απλή.

Ο Αλέξανδρος ήταν νέος, επαναστατικός, με ένα πνεύμα πιο ελεύθερο, πιο ρομαντικό. Δεν άντεχε τη σκιά του πατέρα του και συχνά τον αμφισβητούσε. Οι συγκρούσεις τους ήταν έντονες — για την πορεία της Ολυμπιακής, για τα καράβια, ακόμη και για τη σχέση του νεαρού με την Fiona Campbell-Walter, την πρώην σύζυγο του βαρόνου Θίσσεν. Για τον Αριστοτέλη Ωνάση, μια τέτοια σχέση ήταν σκάνδαλο· για τον Αλέξανδρο, ήταν απλώς έρωτας.

Όμως τίποτα από αυτά δεν θα είχε σημασία αν δεν υπήρχε εκείνη η μοιραία πτήση.

Η πτήση που δεν έπρεπε να γίνει

Εκείνο το πρωί, ο Αλέξανδρος βρισκόταν στο αεροδρόμιο του Ελληνικού για να πραγματοποιήσει μια δοκιμαστική πτήση με ένα Piaggio P.136. Ήταν έμπειρος πιλότος και είχε μεγάλο πάθος με την αεροπορία. Οι τεχνικοί είχαν κάνει τον καθιερωμένο έλεγχο. Τίποτα δεν προμήνυε το κακό.

Μόλις το αεροσκάφος απογειώθηκε, άρχισε να γέρνει επικίνδυνα. Οι μάρτυρες περιέγραψαν ότι το αεροπλάνο στρεφόταν ανεξέλεγκτα, σαν να είχε χάσει κάθε έλεγχο. Σε λίγα δευτερόλεπτα συνετρίβη στο έδαφος. Ο Αλέξανδρος τραυματίστηκε σοβαρά στο κεφάλι και μεταφέρθηκε στο ΚΑΤ.

Όταν ο Αριστοτέλης Ωνάσης έφτασε στην κλινική, οι γιατροί τον ενημέρωσαν ότι ο γιος του ήταν ήδη εγκεφαλικά νεκρός. Η είδηση τον κατακερμάτισε· η καρδιά του χτυπούσε σαν να ήθελε να φύγει από το στήθος του. Δύο μέρες αργότερα, επέστρεψε στην εντατική, σιωπηλός, σχεδόν αδύναμος να σταθεί. Στάθηκε πάνω από το κρεβάτι του παιδιού του και, χωρίς λόγια, ζήτησε να αποσυνδεθούν τα μηχανήματα που το κρατούσαν στη ζωή.

Η σιωπή που ακολούθησε ήταν πιο δυνατή από κάθε κραυγή. Κάθε στιγμή φαινόταν να διαρκεί αιώνες. Ο Αλέξανδρος δεν ήταν πια εκεί· είχε χαθεί, αφήνοντας πίσω του ένα κενό που κανένας πλούτος ή δύναμη δεν θα μπορούσε να γεμίσει.

Το ατύχημα ή το έγκλημα;

Η επίσημη έκθεση μίλησε για τεχνικό λάθος: τα πηδάλια του αεροσκάφους είχαν τοποθετηθεί ανάποδα — ένα ανθρώπινο σφάλμα που έκανε το αεροπλάνο να αντιδρά αντίθετα από τις εντολές του πιλότου.

Για τους τεχνικούς της Olympic Airways, ήταν μια τραγική αλλά εξηγήσιμη αστοχία. Για τον Αριστοτέλη Ωνάση, όμως, ήταν αδιανόητο. Ο άνθρωπος που ήλεγχε κάθε λεπτομέρεια της αυτοκρατορίας του δεν μπορούσε να πιστέψει ότι ο θάνατος του γιου του οφειλόταν σε «ένα απλό λάθος μηχανικού».

Μέσα σε λίγες μέρες, ο Ωνάσης ζήτησε διεθνή έρευνα. Επικοινώνησε με Αμερικανούς εμπειρογνώμονες, προσέλαβε δικηγόρους, και πρόσφερε αμοιβή ενός εκατομμυρίου δολαρίων σε όποιον αποκάλυπτε αποδείξεις δολιοφθοράς. Είχε πει στον κύκλο του:

«Δεν θα ησυχάσω αν δεν μάθω ποιος το έκανε. Κάποιος το έκανε.»

Από εκείνη τη στιγμή, το δυστύχημα μετατράπηκε σε μυστήριο.

Οι πρώτοι ύποπτοι

Οι φήμες άρχισαν να φουντώνουν. Κάποιοι έδειξαν την CIA, άλλοι τη χούντα των συνταγματαρχών, και μερικοί — ακόμη πιο ψιθυριστά — τον Σταύρο Νιάρχο, τον διαχρονικό αντίπαλο του Ωνάση.

Η θεωρία για τη CIA βασίστηκε στις σχέσεις του Ωνάση με την Τζάκι Κένεντι και στις πιέσεις που φέρεται να δεχόταν για τα διεθνή του συμβόλαια στα πετρέλαια. Σύμφωνα με αυτή την εκδοχή, κάποιοι δεν ήθελαν ο Αλέξανδρος να συνεχίσει τον ρόλο του πατέρα του στην παγκόσμια ενεργειακή σκακιέρα.

Η υπόθεση Νιάρχου είχε περισσότερο προσωπικό χαρακτήρα. Ο Νιάρχος, παντρεμένος τότε με την αδελφή της πρώτης συζύγου του Ωνάση, Τίνα, ήταν ο μεγάλος του ανταγωνιστής στη ναυτιλία, στην κοινωνική προβολή, ακόμα και στα οικογενειακά δράματα. Ο Αριστοτέλης ποτέ δεν τον εμπιστεύτηκε· πίστευε πως οι σκιές του έφταναν παντού.

Όμως καμία από αυτές τις θεωρίες δεν τεκμηριώθηκε ποτέ. Το 1977, δικαστήριο της Αθήνας αθώωσε τους έξι τεχνικούς της Olympic, κρίνοντας πως δεν υπήρχαν αποδείξεις δόλου. Το πόρισμα μιλούσε ξεκάθαρα για τραγικό ανθρώπινο λάθος.

Αλλά ο Ωνάσης δεν το δέχτηκε ποτέ.

Το imperium της σιωπής

Όσοι έζησαν κοντά του εκείνη την εποχή, περιγράφουν έναν άνδρα που κατέρρεε μέρα με τη μέρα. Ο κάποτε πανίσχυρος εφοπλιστής, που είχε κάνει τους κανόνες να μοιάζουν διαπραγματεύσιμοι, έμοιαζε πλέον σπασμένος.

Κλείστηκε στο σπίτι του στο Παρίσι, βλέποντας ξανά και ξανά τα σχέδια του αεροπλάνου. Καλούσε μηχανικούς, δικηγόρους, ιδιωτικούς ερευνητές. Ήταν πεπεισμένος ότι κάποιος είχε πειράξει το αεροσκάφος — ότι ο γιος του είχε δολοφονηθεί.

«Αν ήταν ατύχημα, θα μπορούσα να το δεχτώ. Αν όμως ήταν έγκλημα, δεν υπάρχει Θεός να το συγχωρέσει», έλεγε σε φίλους του.

Το δίκτυο των συμβούλων του — εκείνοι οι «άνθρωποι της σιωπής» που κρατούσαν την οικονομική του αυτοκρατορία όρθια — προσπαθούσαν να τον συγκρατήσουν. Ο δικηγόρος Στέλιος Παπαδημητρίου και ο στενός συνεργάτης του Πολ Ιωαννίδης έβλεπαν έναν άνθρωπο που δεν μπορούσε να λειτουργήσει. Το πάθος του για εξουσία είχε δώσει τη θέση του σε μια αβάσταχτη εμμονή με την αλήθεια.

Οι εκδοχές των βιογράφων

Οι βιογράφοι του Ωνάση χωρίζονται σε δύο σχολές σκέψης. Οι ρεαλιστές, όπως ο Peter Evans και ο Frank Brady, θεωρούν ότι ο θάνατος του Αλέξανδρου ήταν καθαρό τεχνικό ατύχημα. Ο Evans γράφει πως «η τραγωδία ήταν προϊόν ανθρώπινης αβλεψίας, όχι συνωμοσίας».

Από την άλλη, υπάρχουν οι “ψυχολογικοί ερμηνευτές” — όπως ο Stuart Speiser — που πιστεύουν ότι ο Ωνάσης, φορτωμένος από τις προσωπικές του αντιφάσεις και την καταστροφική του ανάγκη για έλεγχο, ίσως να είχε μερίδιο ευθύνης έμμεσα, μέσα από το κλίμα πίεσης που ο ίδιος δημιούργησε.

Ο Speiser υποστηρίζει ότι η εμμονή του εφοπλιστή με την τελειότητα και την υπακοή, σε συνδυασμό με τις εντάσεις μέσα στην Ολυμπιακή, δημιούργησαν ένα περιβάλλον φόβου και βιασύνης — ένα περιβάλλον όπου ένα λάθος μπορούσε να κοστίσει μια ζωή.

Η άποψη αυτή είναι ακραία, σχεδόν βλάσφημη, αλλά θέτει ένα βαθύτερο ερώτημα:

Μπορεί ένας πατέρας να «σκοτώσει» άθελά του τον γιο του, μέσα από τον κόσμο που έχτισε;

Η σιωπή μετά την πτώση

Μετά τον θάνατο του Αλέξανδρου, τίποτα δεν ήταν ίδιο. Ο Ωνάσης σταμάτησε να εργάζεται ενεργά. Τα βράδια περιπλανιόταν μόνος στο Παρίσι ή έμενε στο Σκορπιό, κοιτάζοντας τη θάλασσα που άλλοτε του ανήκε.

Έλεγε στους λίγους ανθρώπους που του είχαν απομείνει:

«Πλήρωσα για την αλαζονεία μου. Είχα τα πάντα και τώρα δεν έχω τίποτα.»

Η σχέση του με την Τζάκι Κένεντι είχε πια διαλυθεί, τα επιχειρηματικά του σχέδια είχαν παγώσει, και η υγεία του χειροτέρευε μέρα με τη μέρα. Μερικοί φίλοι του λένε πως ο θάνατος του γιου του «τον έλιωσε σαν κερί».

Όταν πέθανε το 1975, δύο χρόνια μετά τον Αλέξανδρο, οι εφημερίδες έγραψαν:

«Ο Ωνάσης δεν νικήθηκε από τον χρόνο — αλλά από την απώλεια.»

Το τέλος του μύθου και η αρχή του Ιδρύματος

Η διαθήκη του προέβλεπε τη δημιουργία του Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης — ενός θεσμού που θα συνέχιζε το όραμά του συνδυάζοντας τον πλούτο με την παιδεία, την τέχνη και τη φιλανθρωπία. Οι τέσσερις εκτελεστές της διαθήκης — Παπαδημητρίου, Ζαβέλας, Γαβριηλίδης και Ιωαννίδης — έγιναν οι θεματοφύλακες της παρακαταθήκης του.

Το Ίδρυμα, με έδρα τη Γενεύη και παρουσία σε Αθήνα και Νέα Υόρκη, κρατά ζωντανό το όνομα Ωνάση μέχρι σήμερα. Και κάθε φορά που το κοινό βλέπει τη μαρμάρινη προτομή του νεαρού Αλέξανδρου στην είσοδό του, το ερώτημα επιστρέφει:

Ποιος τον σκότωσε;

Η αιώνια σκιά

Η υπόθεση του Αλέξανδρου Ωνάση δεν έκλεισε ποτέ, γιατί δεν ήταν μόνο μια υπόθεση μηχανικής. Ήταν το σύμβολο μιας εποχής — ενός κόσμου όπου ο πλούτος, η εξουσία και οι προσωπικές εμμονές διαπλέκονταν με τρόπο που ούτε οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές του μπορούσαν να ελέγξουν.

Ίσως να μην υπάρξει ποτέ απάντηση στο ερώτημα ποιος σκότωσε τον γιο του Ωνάση. Ίσως, τελικά, να ήταν ένα τραγικό λάθος, ίσως ένα έγκλημα, ίσως η ίδια η αλαζονεία του πλούτου που σκοτώνει ό,τι δεν μπορεί να αγαπήσει.

Όμως εκεί, ανάμεσα στα συντρίμμια του μικρού αεροπλάνου, γεννήθηκε και κάτι άλλο: η πιο σιωπηλή, ανθρώπινη πλευρά ενός άνδρα που πίστευε ότι μπορεί να ελέγξει τα πάντα — ώσπου η ζωή του απέδειξε το αντίθετο.

Ο Αλέξανδρος Ωνάσης έγινε ο καθρέφτης του πατέρα του: ονειροπόλος, ανήσυχος, με καρδιά γεμάτη φωτιά και νου μαθημένο στη λογική της ισχύος. Ο θάνατός του διέλυσε όχι μόνο μια οικογένεια, αλλά και έναν μύθο που μέχρι τότε έμοιαζε άφθαρτος.

Και αν κάτι απέμεινε από αυτή την ιστορία, δεν είναι η απάντηση στο «ποιος τον σκότωσε», αλλά η βεβαιότητα ότι ακόμα και οι πιο ισχυροί άνθρωποι μπορούν να γίνουν ανίσχυροι μπροστά στο μόνο που δεν αγοράζεται: τη μοίρα.

Διαβάστε επίσης :

Το imperium του Ωνάση: O άνθρωπος που δίδαξε στον κόσμο πώς να χτίζει αυτοκρατορίες στη θάλασσα
Όταν ο Ζαμπέτας είπε στον Ωνάση: «Γεια σου Τέλη μπατίρη» και ο Έλληνας κροίσος τον αποκάλεσε «Προλετάριο»

Το άγνωστο παιδί της Μαρίας Κάλλας και του Αριστοτέλη Ωνάση