Παλεύοντας με την Παγκοσμιοποίηση 4.0

Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η διεθνής κοινότητα συνεργάστηκε για να δημιουργήσει ένα κοινό μέλλον. Τώρα, πρέπει να το κάνει ξανά.

Λόγω της αργής και ανομοιογενούς ανάκαμψης τη δεκαετία μετά την παγκόσμια οικονομική κρίση, ένα σημαντικό κομμάτι της κοινωνίας έχει απογοητευτεί και αγανακτήσει όχι μόνο με την πολιτική και τους πολιτικούς, αλλά και με την παγκοσμιοποίηση και ολόκληρο το οικονομικό σύστημα που υποστηρίζει. Σε μια εποχή εκτεταμένης ανασφάλειας και απογοήτευσης, ο λαϊκισμός έχει γίνει όλο και πιο ελκυστικός ως εναλλακτική λύση έναντι του status quo.

Αλλά ο λαϊκιστικός λόγος παραλείπει – και συχνά συγχέει – τις ουσιαστικές διαφορές μεταξύ δύο εννοιών: παγκοσμιοποίηση και διεθνισμός. Η παγκοσμιοποίηση είναι ένα φαινόμενο που καθοδηγείται από την τεχνολογία και τη διακίνηση ιδεών, ανθρώπων και αγαθών. Ο διεθνισμός είναι μια ιδεολογία που δίνει προτεραιότητα στη νεοφιλελεύθερη παγκόσμια τάξη έναντι των εθνικών συμφερόντων. Κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί ότι ζούμε σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο. Αλλά το αν όλες οι πολιτικές μας πρέπει να είναι «διεθνιστικές» είναι ιδιαίτερα αμφισβητήσιμο.

Εξάλλου, αυτή η στιγμή της κρίσης έθεσε σημαντικά ερωτήματα σχετικά με την αρχιτεκτονική της παγκόσμιας διακυβέρνησης. Με όλο και περισσότερους ψηφοφόρους που ζητούν να «πάρουν πίσω τον έλεγχο» από τις «παγκόσμιες δυνάμεις», η πρόκληση είναι να αποκατασταθεί η εθνική κυριαρχία σε έναν κόσμο που απαιτεί συνεργασία. Αντί να αποκλείουμε τις οικονομίες μέσω προστατευτισμού και εθνικιστικής πολιτικής, πρέπει να δημιουργήσουμε ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο μεταξύ των πολιτών και των ηγετών τους, ώστε όλοι να αισθάνονται αρκετά ασφαλείς στη χώρα τους, προκειμένου να παραμείνουν ανοιχτοί στον κόσμο γενικότερα. Σε αντίθετη περίπτωση, η συνεχιζόμενη αποσύνθεση του κοινωνικού μας ιστού θα μπορούσε τελικά να οδηγήσει στην κατάρρευση της δημοκρατίας.

Επιπλέον, οι προκλήσεις που συνδέονται με την Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση συμπίπτουν με την ταχεία εμφάνιση οικολογικών περιορισμών, την εμφάνιση μιας όλο και πιο πολυπολικής διεθνούς τάξης και την αύξηση των ανισοτήτων. Αυτές οι εξελίξεις οδηγούν σε μια νέα εποχή της παγκοσμιοποίησης. Το αν θα βελτιωθεί η ανθρώπινη κατάσταση εξαρτάται από το εάν η εταιρική, τοπική, εθνική και διεθνής διακυβέρνηση μπορεί να προσαρμοστεί εγκαίρως.

Εν τω μεταξύ, διαμορφώνεται ένα νέο πλαίσιο για παγκόσμια συνεργασία δημόσιου-ιδιωτικού τομέα. Η συνεργασία δημόσιου και ιδιωτικού τομέα αφορά στην αξιοποίηση του ιδιωτικού τομέα και των ανοιχτών αγορών για την τόνωση της οικονομικής ανάπτυξης προς το δημόσιο συμφέρον, έχοντας πάντοτε υπόψη την περιβαλλοντική βιωσιμότητα και την κοινωνική ένταξη όλων. Αλλά για να προσδιορίσουμε το δημόσιο συμφέρον, πρέπει πρώτα να προσδιορίσουμε τις βαθύτερες αιτίες της ανισότητας.

Για παράδειγμα, ενώ οι ανοιχτές αγορές και ο αυξημένος ανταγωνισμός δημιουργούν σίγουρα νικητές και ηττημένους στη διεθνή σκηνή, μπορεί να έχουν ακόμη πιο έντονο αντίκτυπο στην ανισότητα σε εθνικό επίπεδο. Επιπλέον, το αυξανόμενο χάσμα μεταξύ των λιγότερο προνομιούχων και των προνομιούχων ενισχύεται από τα επιχειρηματικά μοντέλα της Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης, τα οποία συχνά αποκομίζουν ενοίκια από την ιδιοκτησία κεφαλαίου ή πνευματικής ιδιοκτησίας.

Το κλείσιμο αυτού του χάσματος απαιτεί να αναγνωρίσουμε ότι ζούμε σε ένα νέο τύπο οικονομίας που βασίζεται στην καινοτομία και ότι απαιτούνται νέοι παγκόσμιοι κανόνες, πρότυπα, πολιτικές και συμβάσεις για τη διασφάλιση της εμπιστοσύνης του κοινού. Η νέα οικονομία έχει ήδη διαταράξει και ανασυνδυάσει αμέτρητες βιομηχανίες και έχει εκτοπίσει εκατομμύρια εργαζομένους. Αποϋλοποιεί την παραγωγή, αυξάνοντας την ένταση της γνώσης της δημιουργίας αξίας. Αυξάνει τον ανταγωνισμό στις εγχώριες αγορές προϊόντων, κεφαλαίου και εργασίας, καθώς και μεταξύ χωρών που υιοθετούν διαφορετικές εμπορικές και επενδυτικές στρατηγικές. Και τροφοδοτεί τη δυσπιστία, ιδίως προς τις εταιρείες τεχνολογίας και την τήρηση των δεδομένων μας από αυτές.

Ο πρωτοφανής ρυθμός των τεχνολογικών αλλαγών σημαίνει ότι τα συστήματα υγείας, μεταφοράς, επικοινωνίας, παραγωγής, διανομής και ενέργειας – για να αναφέρουμε μόνο λίγα – θα μεταμορφωθούν εντελώς. Η διαχείριση αυτής της αλλαγής θα απαιτήσει όχι μόνο νέα πλαίσια για εθνική και πολυεθνική συνεργασία, αλλά και ένα νέο μοντέλο εκπαίδευσης, σε συνδυασμό με στοχοθετημένα προγράμματα για εκμάθηση νέων δεξιοτήτων σε εργαζομένους. Με την πρόοδο της ρομποτικής και της τεχνητής νοημοσύνης σε ένα περιβάλλον κοινωνιών που γερνούν, θα πρέπει να προχωρήσουμε από ένα αφήγημα παραγωγής και κατανάλωσης προς ένα αφήγημα διαμοιρασμού και φροντίδας.

Η Παγκοσμιοποίηση 4.0 έχει μόλις αρχίσει, αλλά είμαστε ήδη πάρα πολύ ανεπαρκώς προετοιμασμένοι γι ‘αυτό. Η προσκόλληση σε μια ξεπερασμένη νοοτροπία και τα πειράματα με τις υπάρχουσες διαδικασίες και θεσμούς μας δε λειτουργεί. Αντίθετα, πρέπει να τους ξανασχεδιάσουμε από την αρχή, ώστε να μπορέσουμε να επωφεληθούμε από τις νέες ευκαιρίες που μας περιμένουν, αποφεύγοντας ταυτόχρονα το είδος των διαταραχών που παρατηρούμε σήμερα.

Καθώς αναπτύσσουμε μια νέα προσέγγιση απέναντι στη νέα οικονομία, πρέπει να θυμόμαστε ότι δεν παίζουμε παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος. Δεν πρόκειται για ζήτημα ελεύθερου εμπορίου ή προστατευτισμού, τεχνολογίας ή θέσεων εργασίας, μετανάστευσης ή προστασίας των πολιτών και ανάπτυξης ή ισότητας. Αυτά είναι όλα ψευδοδιλήμματα, τα οποία μπορούμε να αποφύγουμε, αναπτύσσοντας πολιτικές που ευνοούν το “και” έναντι του “ή”, επιτρέποντας την παράλληλη επιδίωξη όλων των ειδών συμφερόντων.

Βεβαίως, οι απαισιόδοξοι θα ισχυριστούν ότι οι πολιτικές συνθήκες παρεμποδίζουν έναν παραγωγικό παγκόσμιο διάλογο για την Παγκοσμιοποίηση 4.0 και τη νέα οικονομία. Αλλά οι ρεαλιστές θα αξιοποιήσουν την τρέχουσα στιγμή για να διερευνήσουν τα κενά στο παρόν σύστημα και να προσδιορίσουν τις απαιτήσεις για μια μελλοντική προσέγγιση. Και οι αισιόδοξοι θα διατηρήσουν την ελπίδα ότι οι άνθρωποι με το βλέμμα στο μέλλον θα δημιουργήσουν μια κοινότητα κοινού ενδιαφέροντος και, τελικά, κοινού σκοπού.

Οι αλλαγές που βρίσκονται σε εξέλιξη σήμερα δεν περιορίζονται σε μια συγκεκριμένη χώρα, βιομηχανία ή ζήτημα. Είναι καθολικές και, συνεπώς, απαιτούν μια παγκόσμια απάντηση. Η μη υιοθέτηση μιας νέας προσέγγισης συνεργασίας θα ήταν μια τραγωδία για την ανθρωπότητα. Για να καταστρώσουμε ένα σχέδιο για μια κοινή αρχιτεκτονική παγκόσμιας διακυβέρνησης, πρέπει να αποφύγουμε να βρεθούμε μπλεγμένοι στην τρέχουσα στιγμή της διαχείρισης κρίσεων.

Ειδικότερα, αυτό το καθήκον θα απαιτήσει δύο πράγματα από τη διεθνή κοινότητα: ευρύτερη εμπλοκή και αυξημένη φαντασία. Η δέσμευση όλων των εμπλεκόμενων φορέων σε διαρκή διάλογο θα είναι καθοριστικής σημασίας, όπως και η φαντασία να σκεφτούν συστημικά και πέρα από τα βραχυπρόθεσμα θεσμικά και εθνικά συμφέροντα του καθενός.

Αυτές θα είναι οι δύο οργανωτικές αρχές της επικείμενης ετήσιας συνάντησης του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ στο Davos-Klosters, η οποία θα συγκληθεί με θέμα «Παγκοσμιοποίηση 4.0: Η διαμόρφωση μιας νέας αρχιτεκτονικής στην εποχή της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης». Είτε είμαστε έτοιμοι ή όχι, ένας νέος κόσμος έρχεται.

Το κείμενο δημοσιεύθηκε στο world economic forum.org και συγγραφέας είναι ο Klaus Schwab, ιδρυτής και εκτελεστικός πρόεδρος του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ