Ένα νέο είδος εταιρειών φέρνει επανάσταση στην Αφρική

Για περισσότερα από 30 χρόνια, κυβερνήσεις και διεθνείς αναπτυξιακοί οργανισμοί ακολούθησαν την ίδια συνταγή για την επισημοποίηση της ανεπίσημης οικονομίας ανά τον κόσμο, θεσπίζοντας νέες νομοθεσίες και κανονισμούς ή καταργώντας εκείνες που παρεμποδίζουν τη διαδικασία.

Ωστόσο, παρά τις προσπάθειές τους, το 93% της άτυπης απασχόλησης στον κόσμο εξακολουθεί να εντοπίζεται στις αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες χώρες, ενώ το 85,8% της απασχόλησης στην Αφρική θεωρείται άτυπη. Στην Κένυα, την πέμπτη μεγαλύτερη οικονομία της υποσαχάριας Αφρικής, ο άτυπος τομέας – κοινώς αναφερόμενος ως Jua Kali – είναι ο κύριος δημιουργός θέσεων εργασίας στη χώρα. Σύμφωνα με την Οικονομική Έρευνα του 2019 από την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Κένυας, η Jua Kali ήταν υπεύθυνη για 762.100 από τις 840.600 νέες θέσεις εργασίας που δημιουργήθηκαν πέρυσι. Η «οικονομία gig» (οικονομία της προσωρινής απασχόλησης), ένα νέο concept στις ανεπτυγμένες αγορές, ήταν ο κανόνας στις αναπτυσσόμενες οικονομίες εδώ και δεκαετίες.

Μέχρι το 2035, η Αφρική θα συνεισφέρει περισσότερους ανθρώπους στο εργατικό δυναμικό κάθε χρόνο από ό,τι ο υπόλοιπος κόσμος αθροιστικά. Μέχρι το 2050, η ήπειρος θα φιλοξενεί 1,25 δισεκατομμύρια ανθρώπους σε ηλικία εργασίας. Προκειμένου να απορροφήσει αυτούς τους νεοεισερχόμενους, η Αφρική πρέπει να δημιουργήσει περισσότερες από 18 εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας κάθε χρόνο. Δεδομένης της επείγουσας ανάγκης για προσφορά θέσεων εργασίας και μέσων διαβίωσης για τους Αφρικανούς, είναι καιρός να επανεξεταστεί η συμβατική γνώση ότι οι ανεπίσημες αγορές πρέπει να μετατραπούν σε επίσημες αγορές. Οι αναπτυξιακοί χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί (DFIs) και οι ιδιώτες επενδυτές στις αφρικανικές αγορές μπορούν να διαδραματίσουν κρίσιμο ρόλο τόσο στην προώθηση της οικονομίας της Αφρικής, όσο και στην αλλαγή του αφηγήματος ότι η ανάπτυξη των άτυπων αγορών είναι ασύμβατη με την αειφόρο ανάπτυξη.

Σε όλες τις αφρικανικές αγορές, εταιρείες πρωτοπορούν με επιχειρηματικά μοντέλα που γεφυρώνουν τον επίσημο και τον ανεπίσημο τομέα. Σε αυτά τα μοντέλα, κάθε εταιρεία είναι μια επίσημη οντότητα, αλλά μπορεί να κινητοποιήσει μεγάλο αριθμό ανεπίσημων ατόμων στην αλυσίδα εφοδιασμού τους ή την παροχή υπηρεσιών. Αν και αυτό γίνεται στα γαλακτοκομεία στην Κένυα και στους παραγωγούς καφέ και κακάο σε ολόκληρη την ήπειρο και σε άλλους τομείς εδώ και περίπου έναν αιώνα, η διείσδυση των κινητών τηλεφώνων επέτρεψε σε μια νέα γενιά αφρικανικών εταιρειών να αποκομίσουν κέρδη από την ικανότητά τους να οργανώνουν και να ενισχύουν με εμπιστοσύνη κατακερματισμένες ανεπίσημες αγορές. Εντούτοις, σε αντίθεση με την Uber ή την Airbnb, που σε μεγάλο βαθμό προκάλεσαν αναταράξεις στους επίσημους τομείς, πολλές από τις νέες εταιρείες της «οικονομίας gig» της Αφρικής φτιάχνουν τους κανόνες για ολόκληρες νέες βιομηχανίες στις τοπικές αγορές.

Ίσως το πιο δυνατό παράδειγμα είναι το M-PESA της Safaricom. Από την έναρξή του το 2007, το M-PESA, ένα σύστημα κινητών πληρωμών που αναπτύχθηκε από τον μεγαλύτερο διαχειριστή τηλεπικοινωνιών της Κένυας, επέτρεψε σε εκατομμύρια εργαζομένους του άτυπου τομέα να μεταφέρουν χρήματα με χαμηλότερο κόστος, γεγονός που έδωσε σημαντική ώθηση στις οικονομίες της Κένυας και της Τανζανίας. Ένα άλλο, πιο πρόσφατο παράδειγμα, είναι το Cars45 της Νιγηρίας, που διαχειρίζεται η Frontier Car Group. Η βιομηχανία μεταχειρισμένων αυτοκινήτων των 12 δισ. δολαρίων της Νιγηρίας είναι σε μεγάλο βαθμό ανεπίσημη και χαρακτηρίζεται από δυσπιστία, έλλειψη τυποποίησης και απουσία δομημένου δικτύου αντιπροσώπων. Το Cars45 διευκολύνει την αγορά και την πώληση μεταχειρισμένων αυτοκινήτων με τιμολόγηση και αξιολόγηση της κατάστασής τους με διαφάνεια και με διεξαγωγές ηλεκτρονικών δημοπρασιών. Πολλοί τομείς σε ολόκληρη την ήπειρο παραμένουν άκρως ανεπίσημοι και θα επωφεληθούν από αυτές τις μορφές «γέφυρας» προς την επισημότητα. Αυτές οι «γέφυρες» θα καθορίσουν το μέλλον της απασχόλησης στις αφρικανικές χώρες.

Τα DFIs είναι ιδανικά τοποθετημένα για να επενδύσουν σε εταιρείες-γέφυρες στις αφρικανικές αγορές, δεδομένης της μακράς παρουσίας και της βαθιάς δέσμευσής τους στα τοπικά χρηματοοικονομικά περιβάλλοντα. Η Διεθνής Χρηματοδοτική Εταιρεία (IFC) και ο Όμιλος CDC του Ηνωμένου Βασιλείου επενδύουν ήδη σε τεχνολογικές start-ups και άλλοι, συμπεριλαμβανομένου του OPIC, προσαρμόζουν τις στρατηγικές τους για να το κάνουν. Πολλές από τις πιο ελπιδοφόρες τεχνολογικές εταιρείες-γέφυρες της ηπείρου αρχίζουν να συγκεντρώνουν χρηματοδότηση αρκετά μεγάλη για να προσελκύσουν την προσοχή των DFIs. Ο όμιλος Frontier Car Group άντλησε πρόσφατα 89 εκατομμύρια δολάρια, η Twiga Foods της Κένυας άντλησε 10 εκατομμύρια δολάρια και το Kobo365 της Νιγηρίας άντλησε 6 εκατομμύρια δολάρια. Η έλλειψη χρηματοδότησης παραμένει ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια για τους Αφρικανούς επιχειρηματίες και ο αναπτυξιακός αντίκτυπος των επενδύσεων σε εκείνους που βελτιώνουν την απασχόληση είναι τεράστιος.

Η οικονομία gig έχει και περιορισμούς. Η έλλειψη νόμιμων δικαιωμάτων, η περιορισμένη εξέλιξη της σταδιοδρομίας, οι στάσιμες απολαβές και η έλλειψη επιδομάτων είναι μερικά μόνο από τα θέματα που θα πρέπει να αντιμετωπιστούν σε έναν κόσμο που έχει «παραδοθεί» σε υπηρεσίες τύπου Uber. Αυτές οι προκλήσεις, καθώς και η καθημερινή οικονομική αβεβαιότητα, καθιστούν τον ανεπίσημο τομέα πολύ χειρότερο με πολλούς τρόπους από τον επίσημο. Στις εταιρίες-γέφυρες, επειδή είναι καταγεγραμμένες σε μητρώα και έχουν δημόσιο brand και κεντρική διαχείριση, μπορούν να ασκηθούν πιέσεις για την αντιμετώπιση ζητημάτων γύρω από την ευημερία των εργαζομένων. Μελέτες για τις οικονομικές συμπεριφορές και τις ανάγκες των οικογενειών χαμηλού εισοδήματος από την BFA, μια συμβουλευτική εταιρεία ειδικευμένη στις πολιτικές οικονομικής ένταξης, διαπίστωσε ότι οι εργαζόμενοι συχνά φιλοδοξούν να δουλέψουν στην «gig economy», αλλά μισούν την περιστασιακή εργασία (όπως το να περιμένουν σε μία γωνία για να προσληφθούν για μία ημέρα) εξαιτίας της έλλειψης αξιοπιστίας και προβλεψιμότητας.

Το μέλλον της εργασίας αλλάζει και οι σημερινοί δημιουργοί μαζικών θέσεων εργασίας δεν θα είναι σε θέση να ανταποκριθούν με τον ίδιο τρόπο στις ανάγκες του αυριανού εργατικού δυναμικού. Οι εταιρίες-γέφυρες πρωτοπορούν με νέους τρόπους ενίσχυσης της αποδοτικότητας και της παραγωγικότητας σε παραδοσιακά άτυπες αγορές. Η επένδυση σε αυτή την τάση είναι καθοριστικής σημασίας για την επίλυση της ανάγκης για άμεση δημιουργία θέσεων εργασίας στην Αφρική.