Άμαξες, άλογα, άνθρωποι – Ο τύμβος της Μικρής Δοξιπάρας-Ζώνης σε επιτόπιο μουσείο

Οι άμαξες με τα άλογά τους και το πλήθος των στοιχείων που τα συνόδευαν, όλα αυτά από τον ταφικό τύμβο του 2ου μ.Χ. αιώνα στην Ορεστιάδα του Έβρου, σπουδαίο εύρημα που ανασκάφηκε το 2002 αποκτά τώρα την μόνιμη έκθεσή του.

Μοναδική κιβωτό γνώσεων αποτελεί εξάλλου ο τύμβος της Δοξιπάρας, καθώς σε αυτόν απαντούν όλες οι πρακτικές που σχετίζονται με τις ταφικές τελετουργίες της ανώτερης κοινωνικής τάξης της ρωμαϊκής Θράκης: Από την καύση των νεκρών και την θυσία αλόγων και σκύλου μαζί με την καύση του κυρίου τους, μέχρι την προσφορά ολόκληρων αμαξών, την τέλεση μεταθανάτιων τελετουργιών και την ανέγερση του τύμβου. Η οργάνωση της μόνιμης αρχαιολογικής έκθεσης είναι το απολύτως ζητούμενο για το υπουργείο Πολιτισμού, που σε συνεργασία με την Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης προχωρεί στην υλοποίησή του.

Η μόνιμη έκθεση θα φιλοξενηθεί σε ειδικά σχεδιασμένο κτήριο προστασίας, με θολωτή οροφή που αναπαριστά τα όρια του τύμβου και όπως σημειώνει η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη «Στόχος της μουσειολογικής και μουσειογραφικής μελέτης είναι η διαμόρφωση ενός χώρου, που θα δίνει στον επισκέπτη την αίσθηση, ότι βρίσκεται εντός ταφικού χώρου, όπου κυριαρχούν η ησυχία και ο σεβασμός προς τους νεκρούς, καθώς η μόνιμη έκθεση θα φιλοξενηθεί σε ειδικά σχεδιασμένο κτήριο προστασίας με θολωτή οροφή, που αναπαριστά τα όρια του τύμβου. Παράλληλα, o επισκέπτης θα δύναται, βιωματικά να αισθανθεί και να κατανοήσει σημαντικές όψεις της ταφικής τελετουργίας της συγκεκριμένης εποχής.

Η έκθεση

Βασική αρχή της ανάδειξης των ταφικών συνόλων είναι η διατήρηση της ανασκαφικής εικόνας των λάκκων των καύσεων, των αμαξών και των αλόγων, ως αδιάσπαστη ενότητα. Η έκθεση αναδεικνύει τα σκελετικά κατάλοιπα 15 αλόγων και ενός σκύλου -ένδειξη ότι ο ιδιοκτήτης της άμαξας ασχολούνταν με το κυνήγι- καθώς και περίπου 250 αρχαιότητες, που βρέθηκαν στον τύμβο. Η αναπαράσταση των καύσεων και των ταφών συνιστά το κυρίαρχο θέμα του αυτού του επιτόπιου μουσείου. Στα κινητά αρχαιολογικά ευρήματα της ανασκαφής περιλαμβάνονται πολυάριθμα κτερίσματα, μεταλλικά εξαρτήματα των αμαξών, διακοσμητικά στοιχεία από την ιπποσκευή των αλόγων, αλλά και οργανικά υλικά. Οι ιατρικές εργαλειοθήκες της Δοξιπάρας είναι διεθνώς οι καλύτερα διατηρημένες του είδους, από τους αυτοκρατορικούς χρόνους.

Η εκθεσιακή αφήγηση διαρθρώνεται σε πέντε ενότητες με πλούσιο εποπτικό και πολυμεσικό υλικό. Η πρώτη ενότητα συνιστά την απαραίτητη εισαγωγή στο χωρόχρονο του μνημείου. Ενώ στις ενότητες που ακολουθούν αναπτύσσονται οι θεματικές: «Ποιοι ήταν οι άνθρωποι που τάφηκαν στον Τύμβο της Δοξιπάρας;», «Οι άμαξες στον αρχαίο κόσμο: Οχήματα με πολλές σημασίες», «Πεθαίνοντας στη Θράκη. Ταφικές τελετουργίες των ρωμαϊκών χρόνων», «Η τελευταία νεκρή του Τύμβου ήταν γυναίκα». Η έκθεση θα είναι προσβάσιμη και σε εμποδιζόμενα άτομα, αλλά και σε επισκέπτες με δυσχέρειες όρασης.

Επισκέψιμο για όλους

Οι μουσειογραφικές αρχές της έκθεσης άπτονται της διαμόρφωσης μιας ευκρινούς και απλής αφηγηματικής πορείας, αλλά και της εξασφάλισης των κατάλληλων συνθηκών για τη διατήρηση, την προστασία και την ανάδειξη των αρχαιοτήτων. Ο κεντρικός πυρήνας της έκθεσης διαμορφώνεται σε δύο επίπεδα, ισόγειο και όροφο. Στο ισόγειο, διαμορφώνεται χώρος πολλαπλών χρήσεων για διαλέξεις, εκδηλώσεις και προβολές. Το δυτικό τμήμα του διαμορφώνεται σε εκθεσιακό χώρο και το ανατολικό ως αποθήκη. Στον όροφο εγκαθίστανται οι ηλεκτρομηχανολογικές εγκαταστάσεις του κτηρίου.

Το έργο περιλαμβάνει τη διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου, με πρόσβαση για άτομα με κινητικά προβλήματα, χώρους στάθμευσης και βοηθητικές εγκαταστάσεις, ώστε να μπορεί να υποδεχθεί μεγάλο αριθμό επισκεπτών και να λειτουργήσει ως σημαντικό κέντρο πολιτισμού και έρευνας.

«Ο ταφικός τύμβος της Μικρής Δοξιπάρας – Ζώνης αποτελεί ένα μοναδικό μνημείο», όπως λέει η υπουργός Πολιτισμού, καθώς πρόκειται για τον μεγαλύτερο τύμβο αυτοκρατορικών χρόνων στην περιοχή και τον μόνο, που καλύπτει τόσο καλά διατηρημένα τροχοφόρα οχήματα. Η ανασκαφή του, που αποκάλυψε τις πέντε άμαξες, τις ταφές ανθρώπων και ζώων και το πλήθος οργανικών υλικών, έφερε στο φως τις ταφικές τελετουργίες της ανώτερης κοινωνικής τάξης της ρωμαϊκής Θράκης» Η υπουργός επισημαίνει επίσης την συμβολή του μουσειακού χώρου στην ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς του Έβρου και της ευρύτερης περιοχής της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης.

Τα αρχαιολογικά δεδομένα

Η ανασκαφή του ταφικού τύμβου της Μικρής Δοξιπάρας-Ζώνης ξεκίνησε υπό τη διεύθυνση του αρχαιολόγου Διαμαντή Τριαντάφυλλου, φέρνοντας στο φως τέσσερις ταφές-καύσεις, με πολυάριθμα κτερίσματα, υπολείμματα προσφορών, πέντε άμαξες με τα υποζύγιά τους και δύο ταφές αλόγων. Τα αρχαιολογικά δεδομένα χρονολογούν το σύνολο μεταξύ του 100 και του 150 μ.Χ. Η πρακτική της ταφής αμαξών και αλόγων μαζί με τους νεκρούς ιδιοκτήτες τους, απαντά σε πολλές περιοχές, στην Ευρώπη και στην Ασία.

Η προσπάθεια προστασίας και ανάδειξης του τύμβου ξεκίνησε το 2004. Το 2020 εγκρίθηκε η μελέτη συντήρησης και αποκατάστασης των ευρημάτων. Το 2021, το έργο εντάχθηκε στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανατολική Μακεδονία και Θράκη 2014-2020» και ξεκίνησε η κατασκευή του μουσειακού κελύφους. Το 2024, εγκρίθηκε η μουσειολογική μελέτη για τον ταφικό τύμβο και το 2025 εγκρίθηκε η μουσειογραφική μελέτη. Ο αρχαιολογικός χώρος με το σύνολο των υποδομών προγραμματίζεται να αποδοθεί το 2027 ενώ ο προϋπολογισμός του έργου, που είναι ενταγμένο Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης είναι 14.000.000 ευρώ.

Διαβάστε επίσης:

Λίμνη στην αρχαία Ολυμπία; Η μελέτη που ανατρέπει τα δεδομένα

Ο Τραμπ κλείνει μουσεία: Η Εθνική Πινακοθήκη Τέχνης και το Σμιθσόνιαν στο στόχαστρο

Frédéric Jousset: «Η τέχνη πρέπει να ανήκει σε όλους» – Μια συνάντηση με τον Πρόεδρο του Art Explora Festival στο πρώτο πλωτό μουσείο