ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Από νωρίς το απόγευμα, η Πύλη Ε8 του Πειραιά έμοιαζε με σκηνικό κινηματογραφικής ταινίας. Ο ήλιος έπεφτε χαμηλά, βάφοντας το νερό με χρυσό και μπλε, τα πλοία σφύριζαν ρυθμικά και ένα ασημένιο φως απλωνόταν πάνω στα κατάρτια. Κι εκεί, ανάμεσα σε φωνές, κάμερες και δημοσιογράφους, φάνηκε να υψώνεται ένα πλωτό θαύμα: το Art Explora, το πρώτο πλωτό μουσείο στον κόσμο, είχε μόλις δέσει στο ελληνικό λιμάνι.
Η σκηνή ήταν μαγική. Εκατοντάδες καλεσμένοι, επιμελητές, πρέσβεις, καλλιτέχνες, άνθρωποι του πνεύματος, όλοι κατευθύνονταν προς το πλοίο που έμοιαζε να αιωρείται πάνω στο νερό. Ήταν η πρώτη μέρα του Art Explora Festival, μια βραδιά αφιερωμένη στον Τύπο και στους επίσημους προσκεκλημένους — μια στιγμή που ο Πειραιάς έπαψε να είναι απλώς λιμάνι και μεταμορφώθηκε σε πολιτιστική Μεσόγειο.
Παιδιά κοιτούσαν με απορία τα φώτα του πλοίου, φωτογράφοι απαθανάτιζαν τις αντανακλάσεις στο νερό και το κοινό είχε εκείνη τη σιωπηλή προσμονή που προηγείται πάντα ενός μεγάλου γεγονότος. Η Αθήνα έχει δει πολλά εγκαίνια, σκέφτηκα. Αλλά αυτό ήταν κάτι άλλο. Δεν ήταν μια εκδήλωση που «έφτασε»· ήταν ένα ταξίδι που συνεχίζεται.
O Γάλλος που έφερε τη θάλασσα στην τέχνη
Λίγο αργότερα, ανάμεσα στους καλεσμένους, ξεχώρισε ο ίδιος ο άνθρωπος πίσω από αυτό το εγχείρημα: ο Frédéric Jousset. Ψηλός, ευγενικός, με εκείνη την ήρεμη σιγουριά ανθρώπου που πιστεύει βαθιά στο όραμά του, στεκόταν στο κατάστρωμα, χαμογελώντας ευγενικά σε όσους τον πλησίαζαν. Παρά το πλήθος, την πίεση της οργάνωσης, τις δεκάδες ευθύνες που είχε εκείνη τη στιγμή, μου αφιέρωσε χρόνο — με τη γαλλική ευγένεια που δεν είναι απλώς τρόπος, αλλά στάση ζωής.
«Η τέχνη πρέπει να ανήκει σε όλους», μου είπε, σχεδόν ψιθυριστά, μέσα στη βοή του λιμανιού. «Η θάλασσα ήταν πάντα το μέσο που ένωνε τους πολιτισμούς της Μεσογείου. Τώρα γίνεται και ο τρόπος να ταξιδέψει η τέχνη — από το πλοίο ως τη στεριά, από τη Μασσαλία μέχρι τον Πειραιά.»
Ο Jousset δεν είναι ένας συνηθισμένος επιχειρηματίας. Είναι ο συνιδρυτής της Webhelp, μιας από τις μεγαλύτερες εταιρείες outsourcing στον κόσμο, αλλά και φιλάνθρωπος, συλλέκτης, μέλος των επιτροπών του Λούβρου και του Pompidou, ένας άνθρωπος που μετέτρεψε την επιχειρηματική του επιτυχία σε πολιτιστική αποστολή. Με το Art Explora, θέλησε να δημιουργήσει ένα νέο μοντέλο διάχυσης του πολιτισμού: κινητό, ανοιχτό, συμμετοχικό.
H συζήτησή μας στο κατάστρωμα
Ανεβήκαμε στο κατάστρωμα. Ο αέρας της θάλασσας έφερνε αλμύρα και φωνές από τα πλοία που ετοίμαζαν αναχώρηση για τις Κυκλάδες. Από το κατάστρωμα του Art Explora μπορούσες να δεις τον Πειραιά να λάμπει σαν σκηνή. Οι προβολείς του πλοίου ζωγράφιζαν κύματα από μπλε και χρυσό πάνω στα νερά, κι ανάμεσα σε αυτά ο Jousset μου μιλούσε για την αρχή του ονείρου του.
«Αν έπρεπε να περιγράψω το Art Explora με μία λέξη,» μου είπε, «θα έλεγα “γέφυρα”. Όλα ξεκινούν από το κατάστρωμα αυτού του πρώτου και μεγαλύτερου μουσείου-πλοίου στον κόσμο, που ξεκίνησε μια πολιτιστική οδύσσεια τριών ετών και έχει ήδη υποδεχθεί 300.000 επισκέπτες. Το όνειρό μας είναι να δημιουργήσουμε μια γέφυρα ανάμεσα στην τέχνη και το ευρύ κοινό — ένα νήμα που θα συνδέει λαούς, ιδέες, πολιτισμούς.»
Στα μάτια του φαινόταν καθαρά η πίστη σε αυτή την ιδέα. Δεν ήταν λόγια προβολής, αλλά πίστης. Η τέχνη, για τον Jousset, είναι ένα μέσο κατανόησης και συνάντησης. «Ο Malraux έλεγε ότι η τέχνη είναι ο συντομότερος δρόμος από έναν άνθρωπο σε έναν άλλον,» πρόσθεσε. «Στους δύσκολους καιρούς που ζούμε, αυτό αποκτά νέα σημασία. Πρέπει να δημιουργούμε δεσμούς, να ενώνουμε τις φωνές των καλλιτεχνών με το κοινό, γιατί αυτοί είναι που μπορούν να φωτίσουν με ευαισθησία τα μεγάλα ζητήματα της εποχής μας.»
Η τέχνη ως εμπειρία, όχι προνόμιο
Μιλήσαμε για τις εμπειρίες του στη Μεσόγειο, από τη Μασσαλία μέχρι το Μαρόκο και τη Μάλτα. Όταν τον ρώτησα ποια στιγμή του έχει μείνει πιο έντονα, χαμογέλασε με συγκίνηση:
«Είναι αδύνατον να διαλέξω μία. Θυμάμαι ακόμα τις νότες του νεαρού πιανίστα Mourad στη Μασσαλία — πέθανε λίγες εβδομάδες αργότερα. Τη χαρά του κόσμου στην Ταγγέρη, τα βλέμματα μπροστά στους δερβίσηδες στο Δυρράχιο, την ενέργεια των χορευτών του Μπολερό του Αντώνη Φωνιαδάκη εδώ στον Πειραιά…»
Τον άκουγα και καταλάβαινα πως αυτό το ταξίδι δεν ήταν απλώς ένα καλλιτεχνικό project, αλλά ένα είδος προσωπικής αποστολής.
«Η χαρά των δύο πρώτων επισκεπτών, μιας μητέρας και του 9χρονου γιου της στη Μάλτα, μου θύμισε τα δικά μου πρώτα βήματα σε μουσείο με τη μητέρα μου, που ήταν επιμελήτρια στο Κέντρο Πομπιντού. Αυτό το οικογενειακό, φιλικό, περίεργο αλλά όχι απαραίτητα «ειδικό» κοινό ήταν ακριβώς εκείνο που θέλαμε να προσεγγίσουμε. Οι αμέτρητες μαρτυρίες στο βιβλίο επισκεπτών και η κορύφωση της επισκεψιμότητας κάθε τελευταίο Σαββατοκύριακο αποδεικνύουν ότι το μήνυμα πέρασε από στόμα σε στόμα και ότι αυτή η πρωτότυπη σύζευξη ενός πλοίου και ενός περιοδεύοντος φεστιβάλ συναντά παντού τεράστια απήχηση — είτε βρισκόμαστε στον Βορρά είτε στον Νότο της Μεσογείου, σε καθολική, ορθόδοξη ή μουσουλμανική χώρα, η μαγεία παραμένει η ίδια.»
O Πειραιάς ως σταυροδρόμι
Στο μεταξύ, η βραδιά είχε πέσει. Τα φώτα του λιμανιού καθρεφτίζονταν στη θάλασσα, και το πλωτό μουσείο είχε μετατραπεί σε λαμπερό φάρο. Δεν ήταν τυχαίο ότι ο ίδιος διάλεξε αυτό το σύμβολο: «Αν έπρεπε να επιλέξω ένα μνημείο που εκφράζει το Art Explora, θα διάλεγα έναν φάρο – ίσως εκείνον της Αλεξάνδρειας. Είναι φως μέσα στη νύχτα, κοινός ορίζοντας, σύμβολο γνώσης και μοιράσματος. Η τέχνη είναι ακριβώς αυτό.»
Ο Πειραιάς, μου είπε, είναι για εκείνον κάτι περισσότερο από ένας σταθμός. « Ο Πειραιάς είναι ένα θρυλικό λιμάνι, ένας συνδετικός κρίκος ανάμεσα στις ρίζες μας και τα σύγχρονα ζητήματα που μας απασχολούν. Η Ελλάδα είναι μια συμβολική στάση για το Φεστιβάλ, καθώς ενσαρκώνει ό,τι πιο οικουμενικό έχει να προσφέρει ο δυτικός πολιτισμός: μια εξωστρεφή πολιτεία όπου οι τέχνες αποτελούν θεμέλιο της δημοκρατίας, μια γη διαλόγου και φιλοξενίας.»
Η τεχνολογία και η νέα πρόσβαση στην τέχνη
Το Art Explora δεν είναι μόνο μια κιβωτός έργων τέχνης. Είναι ένα πείραμα συνύπαρξης τέχνης και τεχνολογίας.
« Η τεχνολογία δεν θα αντικαταστήσει ποτέ την άμεση επαφή με ένα έργο τέχνης, αλλά μπορεί να ανοίξει την πόρτα σε όσους δεν έχουν πρόσβαση. Είναι ένα μέσο για να γκρεμίσουμε τα οικονομικά ή γεωγραφικά εμπόδια που κρατούν πολλούς μακριά από την τέχνη. Στο πλοίο μας, η εικονική πραγματικότητα μας ταξιδεύει πίσω στον «χρυσό αιώνα» χαμένων θησαυρών, όπως της Αθήνας ή της Βενετίας στην ακμή τους. Η VR λειτουργεί σαν μαγνήτης — διεγείρει την περιέργεια και δημιουργεί την επιθυμία να δει κανείς τα πρωτότυπα.»
Μου έδειξε την εικονική αναπαράσταση του φάρου της Αλεξάνδρειας, μια εμπειρία VR που έχει δημιουργηθεί σε συνεργασία με την Ubisoft. «Η εικονική πραγματικότητα λειτουργεί σαν μαγνήτης. Ξυπνάει την περιέργεια και σε ωθεί να θέλεις να δεις το αυθεντικό. Είναι μια γέφυρα, όχι υποκατάστατο.»
Μια συλλογική προσπάθεια
Το Art Explora στηρίζεται σε ένα εκτεταμένο δίκτυο συνεργασιών — από το Λούβρο και το Pompidou μέχρι το Groupe Accor και δεκάδες τοπικούς φορείς. Όταν τον ρώτησα πώς καταφέρνει να συντονίζει τόσους διαφορετικούς θεσμούς, απάντησε με μια απλότητα που κρύβει εμπειρία:
«το μυστικό αυτών των συνεργασιών έγκειται στο ότι δουλεύουμε με έναν ασυνήθιστο τρόπο — χέρι με χέρι με όλους: κυβερνήσεις, δημόσιους και ιδιωτικούς πολιτιστικούς οργανισμούς, τοπικές αρχές, χορηγούς. Δίνουμε αξία στη σχέση και στον μακροχρόνιο διάλογο. Κάθε στάση προετοιμάζεται χρόνια πριν, συγκεντρώνοντας σταθερούς εταίρους, όπως τον όμιλο Accor, και τοπικούς συνεργάτες. Αν το Art Explora ήταν αντικείμενο, θα ήταν ίσως ένα τραπέζι γύρω από το οποίο άνθρωποι από κάθε γωνιά του κόσμου μπορούν να καθίσουν, να συζητήσουν ελεύθερα και να ενώσουν δυνάμεις για να κάνουν τον πολιτισμό προσβάσιμο σε όλους. Ο πολιτισμός χρειάζεται όλες τις ενέργειες!»
Με εντυπωσίασε ιδιαίτερα η αναφορά του στους 2.000 εθελοντές που συμμετέχουν στο πρόγραμμα. «Είναι οι καλύτεροι πρεσβευτές μας,» είπε. Άνθρωποι απλοί, που αφιερώνουν τον χρόνο τους για να μεταφέρουν τη χαρά της τέχνης σε σχολεία, νοσοκομεία, οίκους ευγηρίας. Είναι μια αληθινή πολιτιστική εφεδρεία.
Από την επιχειρηματικότητα στην προσφορά
Ο Jousset δεν γεννήθηκε στον κόσμο της τέχνης· τον κατέκτησε βήμα-βήμα. Από τον επιχειρηματικό κολοσσό της Webhelp πέρασε στην πολιτιστική διπλωματία. Όταν τον ρώτησα τι τον ώθησε να κάνει αυτή τη μετάβαση, απάντησε με μια φράση του Montaigne:
«Καθώς η ζωή μικραίνει, πρέπει να τη ζήσω πιο βαθιά και πιο πλήρως. Στα 50 μου, μετά από 20 χρόνια επιχειρηματικής δράσης με τη Webhelp, ένιωσα την ανάγκη να δώσω νέο νόημα στην πορεία μου, περισσότερο στραμμένο προς τους άλλους: αποφάσισα να αφιερώσω το υπόλοιπο της ζωής μου στον αγώνα κατά του πολιτιστικού χάσματος και στην υποστήριξη της καλλιτεχνικής δημιουργίας, ιδρύοντας το ευρωπαϊκό ίδρυμα Art Explora.»
Δεν ήταν μια αλλαγή καριέρας· ήταν αλλαγή προορισμού. Από την κορυφή των επιχειρήσεων, επέλεξε τη θάλασσα του πολιτισμού, με κατεύθυνση τη συμμετοχή και τη δημοκρατία της τέχνης.
Η τέχνη ως προσωπική μεταμόρφωση
Μιλώντας μαζί του, ένιωθα πως για τον Jousset η τέχνη είναι μια μορφή ανάβασης.
«Πριν λίγα χρόνια ανέβηκα στο Έβερεστ,» μου είπε. «Λένε ότι ο άνθρωπος που ανεβαίνει σε ένα βουνό δεν είναι ποτέ ο ίδιος όταν κατεβαίνει. Το ίδιο συμβαίνει και όταν συναντάς ένα έργο τέχνης. Μπροστά σε ένα ειδώλιο των Κυκλάδων, σε έναν Brueghel ή έναν Rashid Johnson, , ανακαλύπτεις μια διαφορετική οπτική του κόσμου. Δεν είσαι πια ο ίδιος.»
Ήταν ίσως η πιο αληθινή φράση της βραδιάς. Η τέχνη δεν αλλάζει απλώς τον κόσμο, αλλά τον άνθρωπο που την αντικρίζει.
Το μέλλον – μια οδύσσεια χωρίς τέλος
Καθώς η βραδιά πλησίαζε στο τέλος της, οι ήχοι από τη συναυλία του Αντώνη Φωνιαδάκη πλημμύριζαν το λιμάνι. Το φεστιβάλ είχε μόλις ξεκινήσει, κι όμως έμοιαζε ήδη με κάτι διαχρονικό.
Πριν τον αποχαιρετήσω, τον ρώτησα πώς φαντάζεται το Art Explora σε δέκα χρόνια.
«Σαν μια οδύσσεια,» απάντησε χωρίς δισταγμό. «Αλλά σε αντίθεση με τον Οδυσσέα, δεν θα είναι ένα μακρύ ταξίδι επιστροφής στην Ιθάκη, αλλά ένα ταξίδι προς νέους ορίζοντες, προς νέες γαίες, πέρα από τη Μεσόγειο! Το πλοίο-μουσείο, ο μεγαλύτερος ιστιοφόρος καταμαράν στον κόσμο, έχει σχεδιαστεί για να διασχίζει ωκεανούς.»
Τον παρακολούθησα να απομακρύνεται ανάμεσα στους καλεσμένους. Ο κόσμος γύρω φωτογραφιζόταν, οι μουσικοί έπαιζαν, τα νερά του Πειραιά αντανακλούσαν το φως του πλοίου. Ένα φως που έμοιαζε να μη σβήνει.
Η θάλασσα ως καθρέφτης του πολιτισμού
Εκείνο το βράδυ, φεύγοντας από την Πύλη Ε8, ένιωθα πως είχα παρακολουθήσει κάτι περισσότερο από ένα φεστιβάλ. Είχα δει μια ιδέα να παίρνει μορφή — ένα πλοίο που κουβαλά μέσα του τον πολιτισμό, όχι σαν κληρονομιά, αλλά σαν ζωντανό διάλογο.
Ο Frédéric Jousset δεν είναι απλώς ένας επιτυχημένος Γάλλος επιχειρηματίας. Είναι ένας σύγχρονος Οδυσσέας του πολιτισμού. Ένας άνθρωπος που πιστεύει ότι η τέχνη μπορεί να γίνει φως μέσα στη νύχτα — και πως, όπως μου είπε « Η τέχνη ανοίγει τους ορίζοντές μας και ενισχύει την κατανόηση του άλλου.»
Διαβάστε επίσης :
Art Explora Festival: Όταν η τέχνη σαλπάρει στη Μεσόγειο
Ο κήπος του Stanley Whitney: Η Αθήνα υποδέχεται τον θρύλο της αφηρημένης ζωγραφικής στην Gagosian
ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΣΗΜΕΡΑ
- Ανάλυση: Τι σημαίνει για το Χρηματιστήριο η αναβάθμιση από FTSE – Τζίρος στα ύψη, 29 εισηγμένες σε watch list
- Μύκονος: Από τον βράχο του Cavo Paradiso, στα… σαλόνια του μπάσκετ! Δακτυλίδης και Αγγελετάκης συνεχίζουν να διαπρέπουν
- Ά. Γεωργιάδης: «Η Κλινική Επιζώντων Καρκίνου είναι από τα ωραιότερα πράγματα στη θητεία μου» – Η πρωτοβουλία και η εξομολόγηση
- Levante Trains: Η εταιρεία, που σπάει το μονοπώλιο της Hellenic Train και ανοίγει τον δρόμο για νέες επενδύσεις στον ελληνικό σιδηρόδρομο
