Γιάγκος Ανδρεάδης στο mononews: Χρειαζόμαστε σωστά Πανεπιστήμια σε μια σωστή κοινωνία

Όποιος σπουδάσει στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, σίγουρα κάποια στιγμή έχει παρακολουθήσει μαθήματα στο αμφιθέατρο «Σάκης Καράγιωργας», που στεγάζεται στο Νέο κτήριο, όπως επίσης έχει αναρωτηθεί «Πώς καλπάζει η ζέμπρα στο κλουβί της», μία ερώτηση γραμμένη στον τοίχο του αμφιθεάτρου.

Τον Ομότιμο καθηγητή του Τμήματος Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού, κ. Γιάγκο Ανδρεάδη* τον γνώρισα το 2009, όταν ξεκινούσα τις σπουδές μου στο τμήμα. Τότε, μας δίδασκε Δημιουργική Γραφή, Ιστορία του Πολιτισμού και Θέατρο. Θυμάμαι πολύ καθαρά μέχρι και σήμερα που γράφονται αυτές οι λέξεις, την προσπάθειά του να μας μιλήσει για το μηδέν της γραφής, τον Ντοστογιέφσκι, τη λογοτεχνία, το θέατρο και τις τέχνες εν γένει.

Καλοκαίρι του 2010. Ένα μήνα πριν ολοκληρωθούν τα μαθήματα του εαρινού εξαμήνου και ακολουθήσει η εξεταστική, ο κ. Ανδρεάδης μπήκε στο αμφιθέατρο και μας ζήτησε να γράψουμε ένα σύντομο κείμενο με θέμα «Ελλάδα του 2025, πώς βλέπω το μέλλον». Τότε, αντιλήφθηκα επί της ουσίας τι σημαίνει να ξεκινάς μία ιστορία από το μηδέν της γραφής.

Το θέμα της μνήμης επανέρχεται στο τελευταίο βιβλίο του κ. Ανδρεάδη με τίτλο «Μνήμη Αντίστασης. Από το Πολυτεχνείο στα Πανεπιστήμια και στο Θέατρο», που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Σιδέρη. Αφορμή της συζήτησής μας στάθηκε η συμπλήρωση των 50 ετών από την εξέγερση του Πολυτεχνείου, περίοδο κατά την οποία ο ίδιος ανέπτυξε αντιδικτατορική δράση. Παράλληλα, ο κ. Ανδρεάδης φέρνει στο προσκήνιο τα ζητήματα της φύλαξης των Πανεπιστημίων, του ασύλου, των τεχνών αλλά και της δημοσιογραφίας που υπηρέτησε και συνεχίζει να υπηρετεί.

-Στο νέο σας βιβλίο «Μνήμη Αντίστασης. Από το Πολυτεχνείο στα Πανεπιστήμια και στο Θέατρο», θέτετε δύο βασικά ερωτήματα. Αναφορικά με τα χρόνια του Πολυτεχνείου, η ιστορία κατά ποιο τρόπο διαμορφώθηκε ή παραμορφώθηκε;

Γ.Α.: Θα ήθελα να κοιτάξουμε τον κόσμο σε σχέση με την Ελλάδα, αυτές τις στιγμές που μιλάμε. Μιλώ για την τρομακτική κρίση στη Μέση Ανατολή, που φυσικά έχει χτυπήσει απόλυτα την πόρτα της Ελλάδας. Ό,τι γίνεται στη Γάζα, δε γίνεται σε άλλον πλανήτη, γίνεται αρκετά κοντά μας. Λίγο πριν τα γεγονότα του Πολυτεχνείου, είχε γίνει ο πόλεμος του Γιομ Κιπούρ, επίθεση αραβική κατά του Ισραήλ. Δεν παίρνω θέση για το ποιος είχε δίκιο ή άδικο, αλλά το Γιομ Κιπούρ επαναλήφθηκε τώρα, στην επίθεση της Χαμάς κατά του Ισραήλ. Ο ίδιος πόλεμος σα να «βρικολάκιασε».

Όταν υπήρξε αυτός ο πόλεμος τότε το 1973, η θέση της Ελλάδας ήταν πάρα πολύ δύσκολη και σκεφτείτε ότι οι Αμερικάνοι ένιωθαν ότι ο άνθρωπος τον οποίο είχαν εγκαταστήσει ως δικτάτορα στην Ελλάδα, ο Γεώργιος Παπαδόπουλος δεν ήταν όσο θα ‘θελαν του χεριού τους και δεν τους έδωσε τις βάσεις μας στην Κρήτη για τον πόλεμο μεταξύ Αράβων και Ισραηλινών, που φυσικά η Αμερική υποστήριζε το Ισραήλ.

Αυτό ήταν μια διεθνής κατάσταση. Σε αυτή την κατάσταση εξελισσόταν και μια άλλη κατάσταση μέσα στην Ελλάδα, άσχετη από τον πόλεμο. Ο Παπαδόπουλος είχε αποφασίσει να μετατραπεί σε δημοκρατικό κυβερνήτη της χώρας και για να το κάνει αυτό, αφού είχε κάνει ό,τι είχε κάνει, αφού είχαν βασανιστεί, εξοριστεί και σκοτωθεί άνθρωποι, άρχισε συνεννοήσεις με τα κόμματα τα οποία ναι μεν ήταν στην παρανομία, αλλά υπήρχαν.

Ανάμεσα στα κόμματα και το φοιτητικό κίνημα, το οποίο βρισκόταν σε άνοδο την εποχή εκείνη -χρησιμοποιώντας και την «φιλελευθεροποίηση» του Παπαδόπουλου- ξέσπασε μία κορυφαία διαμάχη.

Το Πολυτεχνείο απαξίωσε πολύ περισσότερο τη Χούντα
στα μάτια του κάθε Έλληνα.

-Ποιες τάσεις επικρατούσαν εκείνη την περίοδο;

Γ.Α.: Μια σειρά από τα κόμματα κυρίως, ένα κομμάτι της νεολαίας και συνεπώς και των φοιτητικών οργανώσεων που επηρέαζαν, έλεγαν «Κακός, ψυχρός ο Παπαδόπουλος, αλλά εμείς θα δεχθούμε την πρόταση, θα δοκιμάσουμε να προχωρήσουμε σε πρώτες εκλογές που –ας μη γελιόμαστε- θα τις ελέγχει, άρα σιγά σιγά θα πάμε στη δημοκρατία». Αυτή ήταν μία τάση.

Δεύτερη τάση. Όχι, ρήξη με τη Χούντα. «Κάτω η Χούντα, έξω οι Αμερικάνοι!». Από τις οργανώσεις, το είπαν το ΠΑΚ του Παπανδρέου και σιγά σιγά μη οργανωμένοι άνθρωποι, που αυτοί έκαναν το Πολυτεχνείο, όπως η Πέπη Ρηγοπούλου η οποία ήταν 5% οργανωμένη και 95% ανοργάνωτη. Ανάμεσα σε αυτούς, υπήρχε η τάση ρήξης. Όχι συμβιβασμός, όχι συμφωνία, έστω και με καλούς σκοπούς.

Έγινε ό,τι έγινε. Μπήκε το τανκ, ήρθε ο Ιωαννίδης, έγινε η Κύπρος. Και τότε έγινε αυτό που απαντά στην ερώτησή σας. Τα κόμματα που είχαν δεχθεί τον συμβιβασμό και που θεωρούσαν ότι η εξέγερση του Πολυτεχνείου δυσκολεύει την προσπάθειά τους, σε βαθμό που να έχουν καταγγείλει ως τυχοδιώκτες και χαφιέδες ακόμα και ανθρώπους που είχαν οργανωθεί πρωταγωνιστικά στο Πολυτεχνείο. Από εδώ το ξέρετε το έργο. Όλα τα κόμματα έγιναν υμνητές του Πολυτεχνείου.

Η ναι μεν Νέα Δημοκρατία που δημιούργησε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής έκανε τις πρώτες της εκλογές συμβολικά στις 17 Νοέμβρη 1974, δηλαδή, εμπρός στον δρόμο που άνοιξε το Πολυτεχνείο. Το ΚΚΕ εσωτερικού και εξωτερικού έγιναν ασυζητητί υμνητές του Πολυτεχνείου. Πώς μπορούσε να γίνει αυτό; Μόνον αφαιρώντας κομμάτια από την πραγματική ιστορία. Το βασικότερο ίσως κομμάτι είναι το Πολυτεχνείο ως εκδήλωση.

Καταρχάς, ένα από τα πράγματα που έσβησαν, άρχισε να πέφτει το ένα ψέμα μετά το άλλο ή το ένα κουτό στερεότυπο μετά το άλλο.

-Δηλαδή;

Γ.Α.: Πρώτον, «η εξέγερση του Πολυτεχνείου έγινε μόνο μέσα στον περίβολο του Πολυτεχνείου». Γι’ αυτό και κάτι έξυπνοι είπαν ότι «δε σκοτώθηκε και κανείς στο Πολυτεχνείο». Κι όμως σκοτώθηκαν. Απλώς σκοτώθηκαν απ’ έξω. Γιατί πέντε χιλιάδες ήταν μέσα στο Πολυτεχνείο και εκατό πενήντα χιλιάδες απ’ έξω. Ήταν πολύ απλό γιατί σκοτώθηκαν εκτός Πολυτεχνείου. Φυσικά ήταν μέσα στην εξέγερση. Ένα το κρατούμενο.

Δεύτερον, αποσιωπήθηκε η ύπαρξη της τάσης που έλεγε «Να τα βρούμε με τον Παπαδόπουλο». Χάθηκε από την ιστορία. Τρίτον, ειπώθηκε ότι «το Πολυτεχνείο έριξε τη Χούντα». Το Πολυτεχνείο δεν έριξε τη Χούντα, γιατί μετά από τον Παπαδόπουλο ήρθε ο Ιωαννίδης που ήταν χειρότερος και διέπραξε και την προδοσία της Κύπρου. Βέβαια, πιστεύω ότι ο Ιωαννίδης θα ερχόταν έτσι κι αλλιώς. Δεν τον έφερε το Πολυτεχνείο. Επίσης, το Πολυτεχνείο δεν έριξε τη Χούντα πολιτικά, στρατιωτικά. Δε μπορούσε να το κάνει. Απ’ την άλλη όμως μεριά, το Πολυτεχνείο έκανε ένα σπουδαίο πράγμα. Το Πολυτεχνείο απαξίωσε πολύ περισσότερο τη Χούντα στα μάτια του κάθε Έλληνα. Την υποχρέωσε να δείξει ένα χυδαίο, σαδιστικό και φονικό πρόσωπο. Αυτό το πέτυχε.

-Και όσον αφορά το ζήτημα της «γενιάς του Πολυτεχνείου»;

Γ.Α.: Σ’ αυτά τα ψεύδη, έρχεται και ένα τελευταίο που το χρησιμοποιούμε σαν καραμέλα και είναι βλακωδέστερο από όλα: η περίφημη γενιά του Πολυτεχνείου. Ερώτηση. Πόσους έχει μέσα της μία γενιά; Ποιοι αποτελούν τη γενιά του Πολυτεχνείου; Έλεγαν οι μεν «Η γενιά του Πολυτεχνείου ήταν υπέροχη.» και μετά έλεγαν οι δε «Η γενιά του Πολυτεχνείου πούλησε τον αγώνα και δέχθηκε αξιώματα».

Πόσοι από τους αγωνιστές του Πολυτεχνείου έγιναν υπουργοί, διευθυντές τραπεζών; Ελάχιστοι. Είναι μία μπούρδα η «γενιά του Πολυτεχνείου». Ποιους εννοούν; Τους πέντε χιλιάδες που ήταν μέσα; Τους εκατό πενήντα χιλιάδες που ήταν απ’ έξω; Τα παιδιά που ήταν στα Γιάννενα και στην Πάτρα και στη Θεσσαλονίκη; Γιατί, αυτοί τι ήταν; Έγιναν κι αυτοί υπουργοί και δεν το ‘ξερα; Ήταν όλοι υπέροχοι; Βλακώδες το ένα, αφελές και το άλλο.

Όμως, αυτά κολλήσανε. Μέχρι τώρα που μιλάμε, έρχονται ερωτήσεις σ’ εμένα και σε άλλους «Πείτε μας κι εσείς τη γνώμη σας για τη γενιά του Πολυτεχνείου;». Ποια γενιά του Πολυτεχνείου.

Κι εσείς έχετε στα χέρια σας ένα δύσκολο και μεγάλο έργο. Μιλώ για τους ανθρώπους που ασχολούνται με τη δημοσιογραφία. Όταν «εσείς» έχετε στο κεφάλι σας πέντε σωστά πράγματα και όταν έχετε και το θάρρος να τα πείτε, ξέρω ότι είναι δύσκολο, γιατί μπορεί ακόμα και μία εργοδοσία να απαιτεί «να παριστάνετε» τους αφελείς, αλλά μπορεί και να μην το κάνει. Έχω ζήσει πολύ καιρό μέσα στη δημοσιογραφία. Καμιά φορά δημοσιογράφοι έκαναν στραβά πράγματα λέγοντας «Δε φταίω εγώ! Ο εκδότης!». Δεν ήταν πάντα αλήθεια. Ήταν κάποιες φορές. Κι εκεί είναι η ευθύνη του κάθε δημοσιογράφου.

Αυτή τη φράση την έχει πει, η Οριάνα Φαλάτσι, η σύντροφος του Αλέκου Παναγούλη. Η Οριάνα Φαλάτσι είχε πει ότι ο δημοσιογράφος έχει μία τρομερή εξουσία στα χέρια του και το σχολίασε στη συνέχεια και ο Κούντερα. Έχει την εξουσία του ερωτάν. Ανάλογα με την ερώτηση που θα μου κάνετε, θα απαντήσω. Είναι πολύ δύσκολο για τον ερωτώμενο να βγει απ’ τα πλαίσια της ερώτησης και να πει άλλα.

Εκεί λοιπόν, όταν ο δημοσιογράφος ξέρει ότι πέντε χιλιάδες ήταν μέσα και οι άλλοι απ’ έξω, πολλοί τους κατήγγειλαν για προβοκάτορες, που μετά βγήκαν και έτρεχαν και έκλαιγαν με πλερέζες και ότι δεν υπάρχει αυτό το μόρφωμα που ονομάζουν «γενιά του Πολυτεχνείου», αλλά είναι fake news, μία κατασκευασμένη πραγματικότητα και όταν τα έχει υπόψη του και μπορεί να τα καταγγείλει και κυρίως να μην τα ακολουθεί σαν τυφλοσούρτη, είναι δύσκολο, θέλει θάρρος, εκτός από γνώση θέλει παρρησία. Τότε, ο δημοσιογράφος επιτελεί το εκπληκτικό έργο, που είναι αυτό της δημοσιογραφίας και το πιστεύω. Αν δεν το πίστευα, δε θα δούλευα μιλώντας με ανθρώπους που θα γίνονταν δημοσιογράφοι. Το πίστευα ότι μπορούν να κάνουν πολύ ωραία τη δουλειά τους. Γι’ αυτό και μιλήσαμε, γι’ αυτό μιλάμε και μεταξύ μας τώρα.

Η κοινωνία μας δεν είναι μία άγια κοινωνία.

-Το θέμα του Πολυτεχνείου αναφέρθηκε τον Ιούλιο του 2022 στη Βουλή. Τι σας ώθησε να γράψετε το βιβλίο σας και πιο συγκεκριμένα να αναφερθείτε σε αυτή τη διαμάχη;

Γ.Α.: Υπήρξε μία σχετικά πρόσφατη διαμάχη στο Κοινοβούλιο τον Ιούλιο του 2022. Ο Άγγελος Συρίγος, καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και κατά τη γνώμη μου πολύ καλός καθηγητής και άνθρωπος με πολύ ενδιαφέρουσες ιδέες στα διεθνή ζητήματα της Ελλάδας, είπε στο Κοινοβούλιο ότι «η Πολυτεχνειολογία τρόπον τινά ευθύνεται για τις ασχήμιες στα Πανεπιστήμια. Δεν παίρνω θέση για το τι ήταν το Πολυτεχνείο, αλλά για το πώς το διαχειρίστηκαν άλλοι μετά», αναφερόμενος προφανώς σε αυτά που λέγαμε τώρα. Ως εδώ, δε θα διαφωνούσα μαζί του, αλλά έγραψα αυτό το βιβλίο απαντώντας του και χάρηκα γιατί ήταν παρών στην παρουσίαση.

Κατά τη γνώμη μου, δε μπορείς να πεις δεν παίρνω θέση για το τι ήταν το Πολυτεχνείο. Αν δεν πάρεις θέση το τι συμβαίνει σε ένα ιστορικό γεγονός, όποιο κι αν είναι, πρέπει να ξέρεις τι είναι και να μπορείς να μιλήσεις γι’ αυτό. Γι’ αυτό έγραψα αυτό το βιβλίο, για να πω ότι πρώτον πρέπει να λες τι είναι κάτι και μετά είναι δικαίωμά σου να πεις ότι έχει κακή διαχείριση και δεν απέχω.

Από την άλλη, ζήσαμε μαζί το Πανεπιστήμιο και σας ρωτώ, τα στραβά των Πανεπιστημίων που τα ζήσαμε, είχαν αιτία το τι έγινε με το Πολυτεχνείο; Αυτό ήταν η αιτία ή ήταν ότι τα Πανεπιστήμια, τα νοσοκομεία και ό,τι θέλετε, η κοινωνία μας δεν είναι μία άγια κοινωνία. Έχει πολλά στραβά. Αυτά τα στραβά, φυσικό είναι να σπρώχνουν και τη νεολαία σε ακρότητες και λάθη και ασκημίες. Όταν γύρω σας, δε βλέπετε φως και ελπίδα, μία από τις συνέπειες είναι μια άγρια τυφλή αντίδραση. Και σαφώς, αυτό που χρειαζόμαστε είναι σωστά Πανεπιστήμια σε μια σωστή κοινωνία, για να μπορούμε να θέλουμε να μην υπάρχει αυτή η αντίδραση. Και τότε, εγώ δέχομαι ακόμη και κάποιον έλεγχο της ασφαλείας των πανεπιστημίων, αρκεί τον έλεγχο αυτόν να έχει το θάρρος να τον αναλαμβάνει ο ίδιος ο πανεπιστημιακός θεσμός.

Προέρχεστε από το Πάντειο. Μέσα στο Πάντειο έχω δει και άγριες στιγμές που κινδύνευε η ασφάλεια και όχι από μια μεριά.

-Τι εννοείτε;

Γ.Α.: Έχω βρεθεί κυριολεκτικά στη μέση σωματικής σύγκρουσης ακροαριστερών και ακροδεξιών – ναζιστοειδών στοιχείων. Δεν υπάρχει αμφιβολία, το έχω δει με τα μάτια μου αυτό. Μάλιστα, έναν τον γλίτωσα γιατί ήθελαν να τον κάνουν λιώμα κάποιες κοπέλες αναρχικές. Οπλοφορούσε εν τω μεταξύ ο κύριος μέσα στο πανεπιστήμιο.

Επειδή παρενέβην και είπα ότι δεν είναι ελεύθερο ανθρώπου ίδιον να κάνει κομματάκια τον «ένοχο», είχα ένα καλό αποτέλεσμα. Τα αγόρια από την ίδια οργάνωση παρενέβησαν και σταμάτησαν το λιντσάρισμα. Μπράβο τους. Τους το χρωστάω.

Απ’ την άλλη, την επόμενη ημέρα με έπαιρνε τηλέφωνο ο πατέρας του κυρίου αυτού με τα πιστόλια και έλεγε «Χαίρομαι πάρα πολύ που συμμερίζεστε τις ίδιες ιδέες με το παιδάκι μου». Και του απάντησα «Κοιτάξτε, πρώτον, δε συμμερίζομαι τις ίδιες ιδέες και δεύτερον, μου επιτρέπετε μια πολύ φιλική συμβουλή; Μαζεύτε τον!». Έτσι τελείωσε η ιστορία. Ο συγκεκριμένος έπαιρνε τηλέφωνο και εμένα και τη γυναίκα μου και μας έδινε συγχαρητήρια που έχουμε τέτοιες «ακραιφνείς εθνικές απόψεις».

Για να φτάσω στο διά ταύτα, τότε χρειάζεται ασφάλεια πανεπιστημίου. Να μη μπορεί αυτός ο κύριος να μπαίνει μέσα με πιστόλι.  Να μην μπορούν οι άλλοι να τον κάνουν φέτες. Αλλά, ασφάλεια οργανωμένη από το ίδιο το Πανεπιστήμιο.

Ο ίδιος ο θεσμός του πανεπιστημίου
πρέπει να μεριμνά και για την ασφάλειά του. 

-Ωστόσο, στο βιβλίο σας θέτετε το ερώτημα της φύλαξης των πανεπιστημίων και σε πέντε ακαδημαϊκούς από το εξωτερικό.

Γ.Α.: Επειδή δεν είχα και καθαρή εικόνα, μάζεψα όσα μπορούσα -διότι, δεν είμαι ούτε κράτος ούτε κόμμα- από πέντε πολύ εκλεκτούς συναδέλφους, μεταξύ των οποίων κάποιους και υψηλά ιστάμενους, κοσμήτορες από σπουδαία ευρωπαϊκά πανεπιστήμια αλλά και το Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, τι κάνουν αυτοί σε τέτοιες περιπτώσεις. Κανένας δεν έλεγε να μπαίνει με το έτσι θέλω η κρατική αστυνομία στα πανεπιστήμια. Αυτό είναι ένα άλλο λάθος του υπουργείου Παιδείας.

Υπάρχει πρόβλημα; Να τσακιστεί η Πρυτανεία να έχει πάντα μία βάρδια του πανεπιστημίου. Δεν είναι τρομερό. Και αυτή να ειδοποιεί τον Πρύτανη και να λέει στο κράτος για παράδειγμα «Παρακαλώ, παρέμβετε. Εδώ καίνε το Πανεπιστήμιο». Το έχω ζήσει. Το έχω ζήσει στη Γαλλία σε δεύτερες σπουδές που έκανα, όπου η κα. Ελένη Γλύκατζη Αρβελέρ κάλεσε σε μια φάση τη γαλλική αστυνομία να παρέμβει για το τάδε ζήτημα. Αλλά, την κάλεσε η κα. Αρβελέρ. Δεν ήρθε ο νομάρχης, όπου στη Γαλλία είναι επικεφαλής στην αστυνομία, να πει «Έφερα την αστυνομία, καλησπέρα σας!». Μπορεί να σας φαίνεται λεπτή η διάκριση, αλλά δεν είναι. Ο ίδιος ο θεσμός του πανεπιστημίου πρέπει να μεριμνά και για την ασφάλειά του. Είναι μέρος αυτού που εγώ καταλαβαίνω ως δημοκρατία. Έτσι, το βιβλίο συμπληρώνεται από τις παρεμβάσεις αυτών των πέντε συναδέλφων.

-Οπότε με αυτόν τον τρόπο, μπορεί να διαφυλαχτεί και η έννοια του ασύλου.

Γ.Α.: Από την οποία δεν παραιτείται το πανεπιστήμιο, αλλά λέει ότι στα πλαίσια αυτού του ασύλου, πάντοτε πρώτα του αυτεξουσίου, ότι δηλαδή, το πανεπιστήμιο αποφασίζει για τη μοίρα του. Είναι πριν από το άσυλο. Το άσυλο υπάρχει με αυτή την έννοια. Δε μπορεί να μπει όποιος θέλει, όποτε θέλει και να νομοθετήσει αντί για τον θεσμό. Ο θεσμός έχει τα μέσα και πρέπει να έχει και το μυαλό και την ευθύνη.

Γιατί, για να γίνω λίγο πονηρός, μία κακή διοίκηση πανεπιστημίου, μπορεί να σκεφτεί και το εξής «Δε βαριέσαι, γιατί να κάνω εγώ τον αυστηρό; Άσε να μπει το κράτος. Να πλακωθούν, να σκοτωθούν και να λέω ότι εγώ δεν ξέρω τίποτα». Υπάρχει και αυτή η πιθανότητα. Δεν πρέπει να είναι έτσι ο πανεπιστημιακός. Αν είναι έτσι ο πανεπιστημιακός, είναι κακός πανεπιστημιακός. Όχι, θα πάρεις την ευθύνη.

Στην παρουσίαση του βιβλίου μου αναφέρθηκα σε ένα ακόμα περιστατικό. Ένας ψυχασθενής μπήκε στο αμφιθέατρο και έβαλε ένα στιλέτο κάτω από τον λαιμό μίας φοιτήτριας και λέει «Πετάξτε όλοι τις μάσκες στο αμφιθέατρο, αλλιώς τη σφάζω». Δεν έχει σημασία τι έγινε. Ευτυχώς, δεν την έσφαξε, αλλά είναι προφανές ότι εκεί κάποιος πρέπει να παρέμβει, που δε μπορεί να είναι ο ταλαίπωρος κ. Ανδρεάδης, γιατί δεν ξέρει κουνγκ φου ούτε φέρει πιστόλι, ούτε χρειάζεται πιστόλι. Ένας έμπειρος αστυνομικός, ξέρει με τα χεράκια του να το λύσει το θέμα, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο.

Εκεί, το πανεπιστήμιο όπου υπάρχει το άσυλο, εκχωρεί περιορισμένη άρση του ασύλου, γιατί κινδυνεύει μία ζωή.

Όταν βρέθηκα στην περίπτωση, να καλέσω αστυνομία για τέτοιο πράγμα, ο αξιωματικός που ήρθε ήταν πιο έμπειρος από εμένα σε αυτά, πιο ψύχραιμος και το έλυσε χωρίς τη χρήση βίας. Δεν είναι όλη η αστυνομία έτσι. Δεν είμαι αφελής. Όμως σε όλες τις δουλειές, σε όλους τους κλάδους, μη βρίζουμε πάντα την πατρίδα μας, την εκκλησία, το θέατρο κλπ. Υπάρχουν και πολύ ικανοί και πολύ έντιμοι άνθρωποι και στην αστυνομία και στον στρατό. Να βλέπουμε ποιοι είναι και ποιοι δεν είναι. Να καταγγέλλουμε αυτούς που δεν είναι, αλλά να ξέρουμε ότι υπάρχουν κι αυτοί.

-Τι χρειάζεται λοιπόν για να ξέρουμε τι έγινε στο Πολυτεχνείο;

Γ.Α.: Να δουλεύει η μνήμη μας. Τι χρειάζεται να σκεφτόμαστε για όσους είναι στην αριστερά; Τι είναι η αριστερά; Είναι πολύ λογικό να έχει έναν αρχηγό που να λέει ότι θα μας κάνει όλους εφοπλιστές; Είναι ή δεν είναι; Για να απαντήσουμε θα πρέπει να έχουμε μνήμη. Να θυμηθούμε πώς ήταν η αριστερά, τι ήταν η αριστερά στον δρόμο της; Τι ήταν ο Μανώλης Γλέζος; Πώς ήταν; Τι ήταν ο Άρης Βελουχιώτης; Πώς ήταν; Ανέφερα δύο εμβληματικά ονόματα αριστερών. Αν δεν έχουμε αυτή τη μνήμη, να πούμε «Στάσου! Ο Γλέζος δεν έγινε εφοπλιστής απ’ ό,τι θυμάμαι…». Ούτε ο Βελουχιώτης έγινε τσιφλικάς. Έγιναν ό,τι έγιναν. Είναι λοιπόν, αντίσταση της μνήμης και μνήμη αντίστασης, το να πούμε ότι αυτά τα πράγματα είναι έτσι. Αυτό ήταν το Πολυτεχνείο. Αυτό ήταν η αριστερά. Αυτό συνέβη και στο θέατρο και γινόταν επίσης, όσο έγραφα αυτό το βιβλίο.

-Και όσον αφορά το θέατρο;

Γ.Α.: Κατέβηκε η νεολαία που ασχολείται με το θέατρο και το θέαμα σε διαδηλώσεις και εκδηλώσεις, διότι δικαίως θεώρησε κατά τη γνώμη μου, ότι ισοπεδώνονταν τα πτυχία της με το Προεδρικό Διάταγμα 85/2022. Πραγματικά υπήρχε το τρελό, να χρειάζεται να έχεις δίπλωμα λυκείου για να μπεις σε δραματική σχολή και όταν έβγαινες είχες πάλι ένα πτυχίο ισότιμο του πτυχίου με το οποίο μπήκες. Ορθώς φώναξαν τα παιδιά. Κάποια από τα παιδιά, ευτυχώς είπαν κάτι παραπάνω. Αυτό είναι το ένα ζήτημα, το άλλο είναι πώς είναι το θέατρό μας.

-Δηλαδή;

Γ.Α.: Για να γίνω πιο σαφής, τι πριμοδοτεί το κράτος στο θέατρό μας; Πόσο καλό είναι το κρατικοδίαιτο θέατρο; Ο χαρακτηρισμός «κρατικοδίαιτο» είναι μία κακή λέξη, το θέατρο που στηρίζει το κράτος. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα. Υπήρξε ένα έργο που παίχτηκε στο Θέατρο Ρεξ του Εθνικού Θεάτρου, που είχε ως θέμα τη διακωμώδηση της Επιδαύρου. Το πιο ενδιαφέρον ήταν η εικόνα της Επιδαύρου και το κλείνω εμβληματικά με αυτό. Η εικόνα αυτή της Επιδαύρου ήταν σε προβολή οι κερκίδες του Θεάτρου και η σκηνή ήταν η ορχήστρα. Στην Ορχήστρα επάνω για να τιμήσουμε την Επίδαυρο, όπου έχουν λάμψει ο Μινωτής, ο Κουν, η Συνοδινού, η Μελίνα Μερκούρη κ.ά. υπήρχαν πέντε αποχωρητήρια και ήταν όλοι ευχαριστημένοι!

Ο Eugenio Barba, ένας από τους πέντε μεγαλύτερους σκηνοθέτες του 20^ου αιώνα λέει κάπου «Κατά λάθος κοιμήθηκα στο sleeping bag και το πρωί ξύπνησα απ’ τα πουλιά. Και κοιτάω πού ήμουν…. Στην Επίδαυρο! Είχα μπει κατά λάθος στον χώρο του θεάτρου…». Μόνος του. Αυτός, τα πουλιά και το θέατρο και λέει παρακάτω «Κι ένιωσα ότι πατάω στον παράδεισο». Εμ, από εκεί να πάμε στο αποχωρητήριο; Αυτό είναι η μνήμη… Είτε μιλάμε για θέατρο είτε για αντίσταση, είτε για Πολυτεχνείο, πρώτα πρέπει να έχουμε αυτή και μετά να κρίνουμε.

Αν κατακρίνω αυτή την παράσταση που σας ανέφερα, δεν είναι για την παράσταση αυτή καθ’ αυτή. Είναι γιατί βλέπω τα φαντάσματα του Μινωτή και της Μελίνας και λέω ότι δεν αξίζουμε αυτό το πράγμα.

Θυμάμαι τη Μελίνα σε ένα αρχαίο θέατρο, που έπαιζε τη Μήδεια σε σκηνοθεσία Μίνωα Βολανάκη, ο οποίος ήταν συνιδρυτής του Κέντρου Δράματος του Παντείου Πανεπιστημίου. Ο Μίνωας την είχε βάλει να κάθεται σε μία λακκούβα, να βγει από εκεί και να αρχίσει το έργο και πλακώνει βροχή και γεμίζει η λακκούβα νερό και η Μελίνα κάθισε δύο ώρες μέσα στο νερό για να μη χαλάσει η παράσταση. Και μου έρχεσαι μετά με το αποχωρητήριο! Λίγο σέβας! Τα ίδια ισχύουν για όλα και για τα Πολυτεχνεία.

Θυμάστε το «Βέλος», που έκανε την τρομερή ανταρσία στη Χούντα, που προσπάθησε να τους ρίξει και δυστυχώς δεν τους έριξε; Ούτε Πολυτεχνείο θα είχε προλάβει να γίνει. Έγινε η ανταρσία του Ναυτικού. Το «Βέλος», είναι το καράβι που αποσπάστηκε από άλλα, από άσκηση του ΝΑΤΟ, διέσπασε την άσκηση και έφυγε και παρκάρισε στην Ιταλία. Το «Βέλος» αυτή τη στιγμή μάλλον θα γίνει κλαμπ. Το «Βέλος» δεν ήταν κλαμπ. Τους έβλεπα να κατεβαίνουν, ένα ένα τα παιδιά. Ήταν απ’ όλα τα κόμματα, απ’ όλες τις ιδεολογίες, αλλά άστραφτε το μάτι τους! Ε, δεν επιτρέπεται!

–Την περίοδο της δικτατορίας είχατε ενεργό ρόλο στον αντιδικτατορικό αγώνα. Αφενός, θα ήθελα να μας μιλήσετε για τη συμμετοχή σας και αφετέρου, γιατί άτομα που είχαν ενεργό ρόλο στον αντιδικτατορικό αγώνα είτε είναι γνωστά είτε λιγότερο γνωστά, «φοβούνται» να μιλήσουν σε δημοσιογράφους; Πώς ένας νέος ερευνητής ή ιστορικός θα μάθει για την ιστορία και θα πάει να γράψει για αυτή και να διατηρήσει αυτή τη μνήμη, όταν δεν του μιλούν;

Γ.Α.: Να σας απαντήσω ειλικρινά. Έχουν ένα άδικο, αλλά ταυτόχρονα δεν έχουν. Πρόσφατα είχα αυτή τη συζήτηση. Υπάρχει ένα τρομερό σύνορο μεταξύ του να μη μιλάω και τα πράγματα να πετρώσουν μέσα μου και να πεθάνουν ψυχικά και του να μιλήσω τόσο που είτε διότι είναι ανάξιος ο συνομιλητής είτε διότι εγώ μιλάω πάρα πολύ, να ξεφτίσουν και ν’ αδειάσω.

Προσέξτε, τι γίνεται. Καταρχάς, όλοι όσοι πήραν μέρος και ανδραγάθησαν, δεν έχουν όλοι την ικανότητα να εκφραστούν οι ίδιοι. Είναι λοιπόν, ένα πρώτο εμπόδιο. Κάποιοι έχουν. Για παράδειγμα, ο Τσε Γκεβάρα ήταν και πολύ γοητευτικός συγγραφέας. Δεν είναι όλοι. Ο Άρης Βελουχιώτης ήταν ένας πολύ λαμπρός ρήτορας.

Δεύτερον, εγώ έζησα σε μία φάση που απαντά στο τι ήταν τότε η δικτατορία και τι ήμουν κι εγώ. Τώρα πια μπορούμε να μιλάμε με ονόματα. Μία ξένη υπηρεσία με πληροφορίες που αντλούσε από Έλληνες χαφιέδες προσπάθησε να εμφανίσει το 2002 – 2003 ότι η τρομοκρατία και οι δολοφονίες που είχε κάνει η 17Ν ήταν έργο αντιστασιακών κατά της Χούντας. Και μου έκανε την τιμή να με θεωρήσουν ιδεολογικό καθοδηγητή της όλης δολοφονικής προσπάθειας. Αυτό υπάρχει και το βιβλίο μου «Η αντίσταση της μνήμης» (Εκδ. Σιδέρη). Η προσπάθειά τους φυσικά γελοιοποιήθηκε. Αλλά, ξέρετε αν κάποιος είναι αθώος, δε φοβάται.  Ενώ δεν είμαι γενναίος άνθρωπος, δε φοβήθηκα. Το αντιμετώπισα με πολύ ψυχραιμία.

Πιο εύκολα γίνεσαι διάσημος
για μια κακή σου πράξη
παρά για μια δημιουργική πράξη
που δεν κάνεις φιγούρα.

–Γιατί βρεθήκατε σε αυτή τη θέση;

Γ.Α.: Τι κακό είχα κάνει εγώ στην Intelligence και δε με αγαπούσε τόσο; Ίσως είχα κάνει ένα. Ο λόγος που δημιουργήθηκε η οργάνωση 20 Οκτώβρη στην οποία μετείχα, ήταν όχι μόνο από αντίθεση στη Χούντα και τους Αμερικάνους, αλλά και γιατί ήμασταν αντίθετοι στις προσπάθειες δήθεν φιλικών δυνάμεων να βάλουν χέρι στις οργανώσεις της αντίστασης. Ξέρετε, αυτά γίνονται με πολλούς τρόπους.

 Έρχεται ένας καλός κύριος και σου λέει «Σου έφερα βοήθεια απ’ έξω». Συγκινείστε, αγκαλιάζεστε και μετά σε ρωτάει πού μένεις, γιατί εσύ είσαι ήδη παράνομος. Εσύ είσαι αφελής και του λες πού μένεις. Από εκείνη τη στιγμή, ο κύριος που σου έφερε τη βοήθεια, σε ελέγχει πλήρως. Αν βλέπετε κατασκοπευτικά ξέρετε πώς γίνεται. Εγώ τότε δεν ήξερα πώς γίνεται. Τα είδα δυστυχώς ζωντανά.

Τα κατήγγειλα και ήταν ένας από τους λόγους που φτιάχτηκε από ανθρώπους από διαφορετικές οργανώσεις έως τότε ή από ανθρώπους που δεν ήταν σε καμία οργάνωση η 20^η Οκτώβρη, η οποία πρέπει να σας πω ότι στη Χούντα, είχε δυσανάλογη δράση για τον μικρό αριθμό μας και τα μικρά μέσα μας. Θα τολμούσα να πω ότι είχε σημαντική δράση. Φοβάμαι μήπως ότι το πλήρωσα και αυτό. Ότι είχα το θράσος να πω «Έξω ξένοι δάκτυλοι από τις αντιστασιακές οργανώσεις».

Τότε παρέλασαν πολλοί δημοσιογράφοι. Λυπάμαι που θα το πω αυτό για τον τύπο, αλλά πιο εύκολα γίνεσαι διάσημος για μια κακή σου πράξη παρά για μια δημιουργική πράξη που δεν κάνεις φιγούρα. Συγγνώμη που το λέω. Όταν δούλευα στο 7Χ για δύο τρία χρόνια με μία εκπομπή «Αλητείας ωδή», το είχα βάλει στοίχημα να φέρνω σπουδαίους ανθρώπους που δεν τους ξέρουν, όχι να μαζέψω τις celebrities ούτε αυτούς που είναι αναγνωρίσιμοι. Είναι η άλλη μοντέλο, ο άλλος αναγνωρίσιμος, να γίνει βουλευτής. Την πρώτη φορά που έφερα κάποιον στην εκπομπή ήταν ο Βίκτωρας Σαρηγιαννίδης, ο μεγάλος μας αρχαιολόγος, Ρώσος πολίτης, που βρήκε είκοσι πέντε χιλιάδες χρυσά στους τάφους του Αλεξάνδρου. Ήταν ντροπαλός και μου έλεγε «Και ποιος θα μ’ αγαπάει στην Ελλάδα;».

Τελειώνει η εκπομπή και μου λέει «Και δεν έχω από κανέναν τα λεφτά για να κάνω τις καινούριες ανασκαφές μου». Του λέω «Πόσα θέλετε;» και μου απαντά «Ε, ένα εκατομμύριο δραχμές δε θέλω;». Γυρίζω το βράδυ στο σπίτι και χτυπάει το τηλέφωνο. «Εσείς δεν είστε που ζητήσατε ένα εκατομμύριο για τον Σαρηγιαννίδη;» και λέω ναι. «Πείτε του ότι τα έχει».

Είναι μεγάλη τιμή για τον δημοσιογράφο,
όπως και για τον κριτικό θεάτρου και λογοτεχνίας
να αναδεικνύει αυτό που ο κόσμος δεν ξέρει,
διότι πιστεύει ότι αξίζει.

-Και τι συνέβη στη συνέχεια;

Γ. Α.: Αναρωτήθηκα ποιος είναι και μου απάντησε ότι ήταν συνταξιούχος. «Χαίρομαι που υπάρχουν άνθρωποι με πολλά λεφτά, αλλά ξέρουν που να τα δίνουν», του είπα και μου απαντά το καταπληκτικό «Ξέρω πού να τα δίνω, αλλά δίνω τα λίγα που έχω». Αυτό είναι μία τεράστια χαρά. Ένα έργο που αγνοείται ενώ είναι τόσο σπουδαίο. Είκοσι πέντε χιλιάδες χρυσά κομμάτια στα σύνορα Σοβιετικής Ένωσης και Αφγανιστάν.

Ως δημοσιογράφος μιλώ τώρα. Ξέρετε στα 19 μου έγινα δημοσιογράφος. Τότε διηύθυνα εφημερίδα. Από τότε, πάντα είμαι αλληλέγγυος με τους δημοσιογράφους, ακόμα κι όταν τους βρίζω είναι γιατί βρίζω το συνάφι μου, τον εαυτό μου. Δεν έχω φύγει από εκεί. Πάντα γράφω. Είναι μεγάλη τιμή για τον δημοσιογράφο, όπως και για τον κριτικό θεάτρου και λογοτεχνίας, να αναδεικνύει αυτό που ο κόσμος δεν ξέρει, διότι πιστεύει ότι αξίζει. Αυτό είναι πολύ σπουδαίο να γίνεται.

*Γιάγκος Ανδρεάδης

Ο Γιάγκος Ανδρεάδης γεννήθηκε το 1944 στην Αθήνα. Σπούδασε Ιστορία και Αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και παρουσίασε τη διατριβή του με θέμα Ο Διόνυσος και η μανία στην Αντιγόνη του Σοφοκλή στην Ecole des Hautes Etudes στη Γαλλία υπό τη διεύθυνση του Jean Pierre Vernant και του Pierre Vidal Naquet. Ερευνά, μεταφράζει και σκηνοθετεί έργα του αρχαίου ελληνικού δράματος και ασχολείται ερευνητικά και δημιουργικά με το θέατρο, τη λογοτεχνία και τη ζωγραφική, έχοντας παρουσιάσει τρεις εκθέσεις.

Δίδαξε Αρχαία Γράμματα, Δημιουργική Γραφή, Θέατρο και Πολιτισμό στο Πάντειο, του οποίου είναι Ομότιμος Καθηγητής και σε άλλα πανεπιστήμια στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, Ιστορία και Δραματολογία στην Ανωτέρα Σχολή του Εθνικού Θεάτρου όπου διαδέχθηκε τον Τάσο Λιγνάδη, Ελληνική Γλώσσα και Πολιτισμό στο Jawaharlal Nehrou University στο Δελχί, όπου εγκαινίασε την πρώτη ελληνική έδρα στην Ασία, και επίσης αρχαία τραγωδία στην Κεντρική Ακαδημία Δράματος στο Πεκίνο, όπου σκηνοθέτησε με Κινέζους ηθοποιούς την παράσταση Ο Κύκλος του Οιδίποδα, που κατόπιν επαναλήφθηκε από μικτό ελληνοκινεζικό θίασο στην Αθήνα και στους Δελφούς. Επί δεκαετίες διηύθυνε το Κέντρο Κλασσικού Δράματος του Παντείου Πανεπιστημίου, που ίδρυσε σε συνεργασία με τον Μίνωα Βολανάκη.

Στη δικτατορία υπήρξε μέλος της οργάνωσης Κίνημα 20 Οκτώβρη.

Επιλογή βιβλίων του Γιάγκου Ανδρεάδη:

Πεζογραφία: Χαμοζωή και δόξα του Θεόφραστου Σκορδύλη, Οδυσσέας, 1988. Τσουνάμι, Ελληνικά Γράμματα, 2006, Λαθρέμποροι, Τόπος, 2007, Οι Αρχαιοκάπηλοι, Α. Α. Λιβάνη, 2021.

Ποίηση: ΟΜ Ποιήματα, Ταξιδευτής, 2014, Τραγωδιολογία-Θεατρολογία, Αντιγόνη 2, Δραματουργική ανάλυση, μετάφραση, Α. Α. Λιβάνη, 2008, Στα ίχνη του Διονύσου, In the tracks of Dionysos, Ι. ΣΙΔΕΡΗΣ, 2005, Από τον Αισχύλο στον Μπρεχτ, Τόπος, 2009, Ο τραγικός καθρέφτης. (δίγλωσση έκδοση) Ι. ΣΙΔΕΡΗΣ, 2015, Εγώ ο Καραγκιόζης, I Karaghiozis, Τόπος 2022.

Αρχαιογνωσία: Ο γυρισμός του Οδυσσέα και ο νόστος της ποίησης στην Πολιτεία, Καστανιώτης, 1986, Τα παιδιά της Αντιγόνης, Καστανιώτης, 1989 και Επιστροφή στα παιδιά της Αντιγόνης, Καστανιώτης, 2010.

Συγκριτική λογοτεχνία: Ο Ηλίθιος του Ντοστογιέφσκι και το μηδέν της γραφής, Πλέθρον, 1994, Εγχειρίδιο εγκληματολογίας (Ανάγνωση του Λαμπρότητες και αθλιότητες των εταιρών του Μπαλζάκ), Πολύτροπον, 2004.

Πολιτιστική Διπλωματία: Πρόλογος και εισαγωγή στο Πολιτιστική Διπλωματία της Ελένης Τζουμάκα, Ι. ΣΙΔΕΡΗΣ, 2005. Πολιτικό Δοκίμιο-Ιστορία: Η Αντίσταση της μνήμης, Ι. ΣΙΔΕΡΗΣ, 2004.

Μεταφράσεις: Ευριπίδη Κύκλωπας, Εκδόσεις Λιβάνη, Twelve Greek Poems, Δελχί, 2001, Σοφοκλής, Ιχνευτές, The Trackers, δίγλωσση έκδοση σε συνεργασία με τον Andrew Paul Garvin, Αιγόκερως, 2011, Μολιέρου Ο Μισάνθρωπος, Κάπα εκδοτική, 2018, La famiglia Cenci ιταλική μετάφραση του έργου της Ιόλης Ανδρεάδη και του Άρη Ασπρούλη, 2021.

Διαβάστε επίσης:

«Εδώ Πολυτεχνείο!…» – 50 χρόνια μετά

Αριστοτέλης Σαρρηκώστας στο mononews: Xώρα χωρίς μνήμη, δεν έχει ιστορία

Δημήτρης Παπαχρήστος στο mononews: Το Πολυτεχνείο ανήκει στον καθένα που συνεχίζει να αγωνίζεται