Αλέξης Ακριθάκης: Ένας καλλιτέχνης επαναστάτης στο Μουσείο Μπενάκη

«Το ηρωικό κατσαβίδι με το παξιμάδι του και με την αλυσίδα – ο θρόνος της καρδιάς, το απροσδόκητο αυτό ξέσπασμα είναι σαν μια βροχή ανοιξιάτικη που φέρνει πάνω στης γης την επιφάνεια όχι μόνο τα χόρτα και τα λουλούδια αλλά κι όλα τα μικροσκοπικά πλάσματα της οικουμένης» είχε γράψει ο Νάνος Βαλαωρίτης το 1966 για τον Ακριθάκη και την πρώτη έκθεσή του στην Αθήνα, στο Γαλλικό Ινστιτούτο.

Πενήντα και πλέον χρόνια μετά, όλα αυτά τα μικροσκοπικά πλάσματα -σχέδια, χαρακτηριστικά αυτής της δουλειάς, που θα πάρει την ονομασία «Τσίκι-τσίκι» – ζωντανεύουν και πάλι, αυτή τη φορά στο κεντρικό κτίριο του Μουσείου Μπενάκη, όπου παρουσιάζεται η αναδρομική έκθεση του Αλέξη Ακριθάκη (1939 -1994) με αυτόν τον ιδιαίτερο τίτλο. Πρόκειται για τα έργα, άλλωστε, με τα οποία θα καθιερωθεί ως ανατρεπτικός και αυθεντικός καλλιτέχνης της εποχής του ενώ η ζωγραφική του, ορμητική και εκρηκτική θα αναγνωριστεί ως μια σοβαρή πρόταση στο χώρο του.

Περισσότερα από εξήντα έργα, που συγκεντρώθηκαν τα περισσότερα από ιδιωτικές και δημόσιες συλλογές στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, πολλά από αυτά μάλιστα παρουσιάζονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα, περιλαμβάνει η έκθεση. Όλα τους δημιουργημένα με τη χαρακτηριστική γραφή του καλλιτέχνη, με μελάνι σε χαρτί και μερικές φορές με τη προσθήκη χρωματιστής τέμπερας αλλά σπάνια και με άλλα υλικά.

Είναι αυτή η επανάληψη των ίδιων μοτίβων με κύκλους, γραμμές και καμπύλες, που επαναλαμβάνονται σχεδόν εμμονικά, αλλά ακραία γοητευτικά -άλλωστε ποτέ δεν είναι ίδια- που έκαναν τον Ιόλα να επιλέξει τον καλλιτέχνη για έκθεση το 1971 τόσο στην γκαλερί του της Γενεύης (Iolas) όσο και της Αθήνας (Ιόλας- Ζουμπουλάκη).

Από τον Κώστα Ταχτσή, εξάλλου, θεωρείται ότι αυτή σειρά έργων, από το 1965 ως το 1975, ονομάστηκε «τσίκι –τσίκι», ενδεχομένως όμως και από τον ίδιο τον καλλιτέχνη, καθώς πρόκειται ακριβώς για τον ήχο που έκανε το πενάκι του πάνω στο χαρτί.

«Δεν σπούδασα τη ζωγραφική στις Σχολές Καλών Τεχνών. Εγώ σπούδασα τη ζωγραφική διαβάζοντας ποίηση. Τις κυριότερες επιρροές μου τις είχα από ποιητές και από λογοτέχνες. Αυτοί μου έμαθαν να ‘διαβάζω‘ ένα γεγονός και να το μεταφέρω μέσα από χρώματα» είχε πει ο ίδιος, αλλά και ο κύκλος των ποιητών που ενδιαφέρθηκε γι’ αυτόν. Δεν είναι παράξενο έτσι, που σχέδια και εικονογραφήσεις του εμφανίζονταν στο πρωτοποριακό περιοδικό της εποχής «Πάλι» του ποιητή Νάνου Βαλαωρίτη, ο οποίος είχε ξεχωρίσει από νωρίς τον ιδιαίτερα ταλαντούχο καλλιτέχνη.

Μέντορά του, όμως, ο ίδιος θα θεωρούσε τον διανοούμενο, φιλόσοφο και συγγραφέα Γιώργο Μακρή (1923 – 1968), που, όπως έλεγε, «μου έμαθε ότι η ζωγραφική δεν είναι γνώση αλλά παρατήρηση της ζωής μέσα από έναν ελεύθερο τρόπο ζωής. Και όταν λέμε «ελεύθερο» εννοούμε όλα τα πράγματα της ζωής, όλες τις έννοιες, όλες τις πτυχές».

Ζώντας μια ζωή εντελώς αντισυμβατική και πέρα από το συνηθισμένο μέτρο, ο Αλέξης Ακριθάκης κυνήγησε από νωρίς αυτήν την «ελευθερία», φεύγοντας το 1958 με μια μοτοσυκλέτα για το Παρίσι, όπου θα βρεθεί μέσα στους κύκλους του υπαρξισμού, για να επιστρέψει στην Ελλάδα δυο χρόνια αργότερα και να ασχοληθεί πλέον πιο ενεργά με τη ζωγραφική. Με μια γερμανική υποτροφία (D.A.A.D.) θα εγκατασταθεί από το 1968 στο Βερολίνο και από το 1970 θα αρχίσει η συνεργασία του με τον Ιόλα και η εμφάνισή του έτσι στην διεθνή καλλιτεχνική σκηνή. Εκθέσεις έκανε μάλιστα τόσο στο Βερολίνο, όσο και σε Αμβούργο, Μόναχο, Τορίνο, Γενεύη.

Η προσωπική του ζωή σκληρή, επικίνδυνη, ακραία. Από τα 30 του χρόνια βρέθηκε στα ναρκωτικά -«το Βερολίνο ως χώρος προσφερόταν την εποχή εκείνη για τέτοια πειράματα, αν είχες τη διάθεση, μπήκα συνειδητά στο λούκι, είπα μέσα και όπου με βγάλει» είχε πει- αλλά ο ίδιος θεωρούσε ότι κι αυτό είναι μέρος της τέχνης του. «Η τέχνη είναι μια πολύ ριψοκίνδυνη υπόθεση» όπως έλεγε άλλωστε.

Στην Ελλάδα επέστρεψε οριστικά το 1984 και συνεργάστηκε με τον σπουδαίο επίσης εικαστικό Γιώργο Λάππα (1950 – 2016) στη σειρά «Τσίρκο», ενώ ημιτελής έμεινε η σειρά των πορτρέτων με τροφίμους του Δρομοκαΐτειο, όπου είχε νοσηλευθεί για αποτοξίνωση.

Άλλωστε, «Ο καλλιτέχνης είναι ένας επαναστάτης, ένας άνθρωπος που παίζει καθημερινά τη ζωή του κορόνα γράμματα», όπως είχε πει ο ίδιος.

Info:

Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού: Αλέξης Ακριθάκης «τσίκι-τσίκι»

Διάρκεια: Έως 17 Νοεμβρίου 2019