Μουσείο Μπενάκη: «Πρωτόλειες» δημιουργίες σπουδαίων ζωγράφων

Από πού ξεκίνησαν; Πώς έγιναν σπουδαίοι; Τι κράτησαν από τα αρχικά τους σχέδια και πώς τα αναμόρφωσαν και τα εξέλιξαν ώστε να δημιουργήσουν την προσωπική τους εικαστική ταυτότητα; Είναι τα ερωτήματα στα οποία απαντά η έκθεση «Πρωτόλεια». Από την πρώιμη γραφή στο ώριμο έργο», μια ιδιαίτερη και πρωτότυπη προσέγγιση στο έργο έντεκα αγαπημένων Ελλήνων καλλιτεχνών, που εγκαινιάζεται σήμερα στο Μουσείο Μπενάκη / Πειραιώς 138.

Πρόκειται για μια συνεργασία τριών φορέων, της Τράπεζας της Ελλάδος, του Ιδρύματος Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου και του Μουσείου Μπενάκη και των επιμελητών τους, οι οποίοι επέλεξαν αρχικά αυτές τις έντεκα καλλιτεχνικές προσωπικότητες του 20ού αιώνα, με γνώμονα τη σημαντική παρουσία τους στην ιστορία της νεοελληνικής τέχνης.

Τα εγκαίνια θα γίνουν από τον διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος Γιάννη Στουρνάρα, τον πρόεδρο του Διοικητικού Συμβουλίου του Ιδρύματος Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου Δημήτριο Π. Μαντζούνη και την πρόεδρο της Διοικητικής Επιτροπής του Μουσείου Μπενάκη Ειρήνη Γερουλάνου.

Η έκθεση, με βάση στην ελληνική ζωγραφική και χαρακτική αναζητά, μελετά και αναδεικνύει τις ιδέες, τα μοτίβα και τα χαρακτηριστικά που εμφανίστηκαν νωρίς στα πρώιμα έργα των έντεκα Ελλήνων καλλιτεχνών για να ριζώσουν σταδιακά στην ώριμη, εικαστική γλώσσα τους. Πρόκειται για τους Σπύρο Βασιλείου, Νίκο Χατζηκυριάκο-Γκίκα, Γιάννη Τσαρούχη, Γιάννη Μόραλη, Α. Τάσσο, Βάσω Κατράκη, Γιάννη Σπυρόπουλο, Αλέκο Κοντόπουλο, Δημήτρη Μυταρά, Γιάννη Γαΐτη και Χρύσα Ρωμανού.

Ποια είναι λοιπόν, τα πρώτα δημιουργικά και εκφραστικά στοιχεία, που εμφανίστηκαν στο έργο τους και πώς αυτά εισχώρησαν στη μεταγενέστερη αναγνωρισμένη εικαστική γραφή τους; Η επιστροφή στην αρχή της πορείας αυτών των καλλιτεχνών και στις πρωτόλειες αναζητήσεις τους είναι καθοριστική για την διερεύνηση του θέματος, για την οποία ως μία ακόμη πρωτοτυπία της έκθεσης έχει ζητηθεί η αρωγή-συμμετοχή Ελλήνων ιστορικών και θεωρητικών της τέχνης, οι οποίοι καταθέτουν την δική τους οπτική.

Η πρόσκληση απευθύνθηκε από τους επιμελητές της έκθεσης Χάρις Κανελλοπούλου, επιστημονική υπεύθυνη και επιμελήτρια της Συλλογής έργων τέχνης της Τράπεζας της Ελλάδος, Ειρήνη Οράτη, καλλιτεχνική διευθύντρια του Ιδρύματος Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου και Κωνσταντίνο Παπαχρίστου, επιμελητή της Πινακοθήκης Γκίκα του Μουσείου Μπενάκη.

Το αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία εικαστικών «ζευγαριών», μία άκρως ενδιαφέρουσα συνθήκη, που επέτρεψε την έρευνα, την μελέτη και τη συγγραφή κειμένων από διαφορετικούς κάθε φορά προσκεκλημένους. Έτσι: Τον Σπύρο Βασιλείου ερευνά η Άννυ Μάλαμα, τον Νίκο Χατζηκυριάκο –Γκίκα η Εβίτα Αράπογλου και η Ιωάννα Μωραΐτη, τον Γιάννη Τσαρούχη η Άννα Καφέτση, τον Γιάννη Μόραλη ο Ευγένιος Δ. Ματθιόπουλος, τον Α. Τάσσο ο Γιάννης Μπόλης, την Βάσω Κατράκη ο Σπύρος Μοσχονάς, τον Γιάννη Σπυρόπουλο η Όλγα Δανιηλοπούλου, τον Αλέκο Κοντόπουλο η Μπία Παπαδοπούλου, τον Δημήτρη Μυταρά η Αρετή Λεοπούλου, τον Γιάννη Γαΐτη η Έλενα Χαμαλίδη και την Χρύσα Ρωμανού η Πολύνα Κοσμαδάκη.

Μέσα από τις επιλογές των ιστορικών της τέχνης, διαμορφώθηκαν οι μικρές «κυψέλες»-ενότητες της έκθεσης, στις οποίες σχέδια, ζωγραφικά και χαρακτικά έργα, αδημοσίευτα ή αφανή αλλά και καθ’ όλα γνώριμα, αποκρυπτογραφούν για τον θεατή τα στοιχεία, που τροφοδοτούν την πρώτη αντίληψη περί πρωτολείων:

Το μοτίβο που επανέρχεται, την ιδέα που επαναχρησιμοποιείται μέσα από διαφορετικά συμφραζόμενα, έχοντας αντλήσει τη δύναμή της από την πρώιμη προσπάθεια καθενός και καθεμιάς δημιουργού.

Τα πρώιμα εικαστικά έργα περιέχουν θησαυρούς, ίσως απρόσιτους την ώρα της δημιουργίας τους, όμως σίγουρα πολύτιμους και άξιους να επανεκτιμηθούν σε συνάρτηση με το ώριμο έργο. Και εν τέλει τα πρωτόλεια προσφέρουν μία πρόταση μελέτης και αξιολόγησης του έργου συνολικά, η οποία δεν αφορά αποκλειστικά την επιστροφή στο νεαρό, «άγουρο» παρελθόν του εκάστοτε δημιουργού για την ανακάλυψή του και μόνο. Γιατί κυρίως επιδιώκεται ένας πρωτότυπος και ενδεχομένως εναλλακτικός, τρόπο αναστοχασμού γύρω από ένα, κατά τα άλλα, γνωστό καλλιτεχνικό έργο.

Όλα αυτά περιλαμβάνονται και στον κατάλογο της έκθεσης, μία έκδοση της Τράπεζας της Ελλάδος (ελληνικά –αγγλικά), με το εισαγωγικό κείμενο των συνεπιμελητών και τις μελέτες των προσκεκλημένων ιστορικών και θεωρητικών της τέχνης για το έργο των καλλιτεχνών. Ημερίδα με τη συμμετοχή των τελευταίων θα πραγματοποιηθεί εξάλλου, το Σάββατο 6 Δεκεμβρίου στο αμφιθέατρο του Μουσείου Μπενάκη /Πειραιώς 138 (ώρες 12:00-15:00) ενώ μία σειρά ξεναγήσεων από τους επιμελητές και έναν ξεχωριστό καλεσμένο από τους δώδεκα συμμετέχοντες θα λάβει χώρα ως το τέλος της έκθεσης.

Στις ξεναγήσεις του Οκτωβρίου θα συμμετάσχουν η ιστορικός τέχνης και επιμελήτρια εκθέσεων Μπία Παπαδοπούλου και ο ιστορικός τέχνης Σπύρος Μοσχονάς ενώ πιο συγκεκριμένα το πρόγραμμα των ξεναγήσεων διαμορφώνεται ως εξής:18 Οκτωβρίου στις13:00–Χάρις Κανελλοπούλου& Μπία Παπαδοπούλου. 25 Οκτωβρίου στις 12:00–Ειρήνη Οράτη και Σπύρος Μοσχονάς. 1 Νοεμβρίου στις 12:00–Ειρήνη Οράτη. 15 και 22 Νοεμβρίου στις 12:00–Κωνσταντίνος Παπαχρίστου. 29 Νοεμβρίου στις 13:00 –Χάρις Κανελλοπούλου. 13 Δεκεμβρίου στις 13:00 –Χάρις Κανελλοπούλου. 20 Δεκεμβρίου στις 12:00 –Κωνσταντίνος Παπαχρίστου. 27 Δεκεμβρίου στις 12:00 –Ειρήνη Οράτη.10 Ιανουαρίου στις 12:00 –Χάρις Κανελλοπούλου.

Τέλος, στο πλαίσιο της έκθεσης, το πωλητήριο του Μουσείου Μπενάκη παρουσιάζει επιλεγμένα αντικείμενα, εμπνευσμένα από τη θεματική και τα έργα της έκθεσης. Η σειρά περιλαμβάνει, εκδόσεις, κοσμήματα και αντικείμενα design, που αποτυπώνουν τη μετάβαση από το πρώτο δημιουργικό σχέδιο στην ώριμη καλλιτεχνική έκφραση των καλλιτεχνών.

Info
Μουσείο Μπενάκη: Πειραιώς 138 και Ανδρονίκου, τηλ. 210 345 3743
Έκθεση: «Πρωτόλεια. Από την πρώιμη γραφή στο ώριμο έργο»
Διάρκεια: 3 Οκτωβρίου 2025 – 11 Ιανουαρίου 2026

Διαβάστε επίσης:

Οι εκδηλώσεις Οκτωβρίου στα Public

Αυτοί είναι οι πιο ακριβοπληρωμένοι καλλιτέχνες – Η λίστα των δέκα

Μαουρίτσιο Κατελάν σε νέες περιπέτειες – Κυνήγι θησαυρού σε αναζήτηση του νέου έργου του