Φωτογραφία Webb Chappell για τους New York Times
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Ο Χάρης Βλαβιανός (μετά τον Έλιοτ…) καταπιάστηκε με τη Λουίζ Γκλικ και μόλις παρέδωσε τη μετάφραση του έργου Πιστή και ενάρετη νύχτα (εκδ. Στερέωμα). Κυκλοφορεί από σήμερα στα βιβλιοπωλεία.
Όταν πέρυσι κέρδισε το βραβείο Νόμπελ ο χρόνος να σταμάτησε. Για λίγα λεπτά, ο κόσμος έπαυσε να τουιτάρει πυρετωδώς εξελίξεις γύρω από τις αμερικανικές εκλογές και τον Τραμπ, γύρω από το NFl ή τις εξελίξεις στο χώρο της υγείας. Για λίγο το διαδίκτυο γέμισε με στίχους της Λουίζ Γκλικ. Από τα Αγγλικά, στα Ισπανικά, στα Ρώσικα και στα Αραβικά. Ο κόσμος έγινε ένας.
«Κοιτάζουμε τον κόσμο μόνο μια φορά, όταν είμαστε παιδιά. Όλα τα υπόλοιπα είναι μνήμες», σημειώνει με μοναδική λεπτότητα στο Νόστο. Και πράγματι, ανάλογης πυκνότητας και έντασης στίχοι ταιριάζουν με την κουλτούρα εντυπωσιασμού που επικρατεί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Έμοιασε με ανάσα αναγέννησης και ομορφιάς μέσα στη ζοφερη πραγματικότητα (και το επίσης Αμερικανικό αλλά αμφιλεγόμενο Νόμπελ στον Ντίλαν).
Πρόκειται για την 16η γυναίκα που βραβεύεται με το Νόμπελ Λογοτεχνίας, η τρίτη γυναίκα ποιήτρια και η πρώτη Αμερικανή που κερδίζει το περίζηλο βραβείο μετά την Τόνι Μόρισον από το 1993.
Με το Νόμπελ τιμήθηκε για το σύνολο της προσφοράς της (και ας σημειωθεί ότι δεν υπάρχουν πολλά αντίστοιχα βραβεία).
Η ποιητική συλλογή Πιστή και ενάρετη νυχτα απέσπασε το Εθνικό Βραβείο Ποίησης στην Αμερική (National Book Award) το 2014.
Η απαράμμιλη δύναμη συμπύκνωσης νοημάτων που αποτελεί χαρακτηριστικό της αγγλικής γλώσσας, πολλώ δε μάλλον όταν εκφράζεται ποιητικά, αποτελεί δύσκολο εγχείρημα για την ελληνική μετάφραση.
Ωστόσο, ο (βραβευμένος και ο ίδιος με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης για την Αυτοπροσωπογραφία του Λευκού) ποιητής Χάρης Βλαβιανός έχει αναδειχθεί σε κορυφαίο μεταφραστή αγγλοσαξονικής ποίησης. Με την αντίστοιχη οξφορδιανή του παιδεία ως υπόβαθρο.
Καταφέρνει για ακόμη μια φορά να αποδώσει με ακρίβεια, πιστότητα αλλά και οριοθετημένη ελευθερία το νοηματικό και γλωσσικό ύφος της ποιήτριας. Ας σημειωθεί βέβαια ότι εδώ μοιράζεται το επίτευγμα με την επίσης διακεκριμμένη Δήμητρα Κωτούλα.
Και όπως πάντα με την αυτοπεποίθηση που τον διακρίνει, πρόκειται για δίγλωσση έκδοση, με τη μετάφραση να καθρεπτίζεται απέναντι από το πρωτότυπο.
Η Λουίζ Γκλικ στρέφει το βλέμμα στον εσωτερικό της κόσμο, στους σκοτεινούς δαίδαλους της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης. Εκεί αισθάνεται οικεία. Με τον διαπεραστικό της ψίθυρο και την πλαστικότητα της φωνής της πασπατεύει με παρισσεία τις πιο πάλλουσες χορδές της ύπαρξής της.
Υποβάλλει με αυστηρότητα τη σχέση ελεύθερης βούλησης και πεπρωμένου. Βρίσκει τη μία εικόνα, τη μία λέξη για ντο διαλογισμό πάνω στην οντολογική αλήθεια του ανθρώπου, πάνω στην αθάνατη ψυχή του όπως τραυματίζεται, διαστρέφεται, θυσιάζεται μέσα στην πραγματικότητα.
Ανάλογα με το Νόστο έτσι και η Θεωρία της μνήμης, που συμπεριλαμβάνεται στην Πιστή και ενάρετη νύχτα:
Πριν από πολλά, πολλά χρόνια, προτού γίνω μια βασανισμένη καλλιτέχνις, που αν και επιθυμούεσ σφοδράσταθερές σχέσεις ήταν ανίκανη να τις δημιουργήσει, πριν από αυτό, ήμουν μια ένδοξη ηγέτις που κατόρθωσα να ενώσω όλα τα μέρη της διαιρεμένης μου χώρας -έτσι με πληροφόρησε η μάντισσα που εξέτασε την παλάμη μου. Μεγάλα πράγματα, είπε, είναι μπροστά σου ή ίσως πίσω σου δύσκολο να πω με βεβαιότητα. Κι άλλωστε, πρόσθεσε, ποια η διαφορά; Τώρα είσαι ένα παιδί που μια μάντσσα του κρατά το χέρι. Τα υπόλοιπα είναι υποθέσεις και όνειρα.Από τα Μεσάνυχτα:
Επιτέλους, η νύχτα με τύλιξε·
έπλεα πάνω της, ή, μάλλον μέσα της,
ή με μετέφερε μαζί της, όπως ο ποταμός μεταφέρει
μια βάρκα…
Διαβαίνοντας μια από τις πολλές, ονειρικές πύλες του συγκεκριμένου βιβλίου, ο αναγνώστης αισθάνεται ότι κάθε φορά επανέρχεται στο ίδιο σημείο «αν και τα πάντα εκεί μέσα έχουν αναδιαταχθεί» όπως σημειώθηκε όταν κέρδισε το National Book Award.
«Γυναίκα. Άντρας. Παιδί. Φως και σκοτάδι. Χρόνος άχρονος»…
Πρόκειται για μια ιστορία του κόσμου γνώριμη και κοινή. Αντλείται μέσα από τα βάθη της ανθρωπότητας και τα αρχέτυπα, σαν τις βιβλικές ιστορίες.
«Μόνο που κάθε γνώριμη όψη του ανασκευάζεται και τρεμοφέγγει, σαν το περίγραμμα ενός ονείρου».
Και βέβαια πίσω από το αιγματικό κέλυφος, μαντεύει κανείς στον εξομολογητικό τόνο, την ανάγκη εξιλέωσης, τη διαπραγμάτευση της δυσυπόστατης απώλειας.
Η Ουτοπία από τη συλλογή Πιστή και ενάρετη νύχτα:
«Όταν το τρένο σταματήσει, είπε η γυναίκα, θα πρέπει να επιβιβαστείς. Μα πώς θα ξέρω, ρώτησε το κοριτσάκι, ότι είναι το σωστό τρένο; Θα είναι το σωστό τρένο, είπε η γυναίκα, επειδή είναι η σωστή ώρα. Ένα τρένο πλησίασε τον σταθμό. Σύννεφα γκριζωπού καπνού έβγαιναν από την καπνοδόχο. Πόσο πολύ φοβάμαι, σκέφτεται το κοριτσάκι, σφίγγοντας στη χούφτα του τις κίτρινες τουλίπες που θα δώσει στη γιαγιά της. Τα μαλλιά της είναι σφιχτοπλεγμένα σε κοτσιδες για να κρατήσουν στο ταξίδι. Έπειτα, χωρίς ν’ αρθρώσει λέξη, ανεβαίνει στο τρένο που βγάζει έναν παράξενο ήχο, όχι σε γλώσσα όπως αυτή που μιλάει, κάτι που περισσότερο μοιάζει με βογκητό ή κλάμα».
Όπως και η Ντίκινσον (που αγαπάει και με την οποία διατηρεί συγγένειες), η Γκλικ δεν τρέφει αυταπάτες. Το πέπλο του ζόφου σκεπάζει τα πάντα. «Είμαι ο κανένας» γράφει η πρώτη. «Είσαι κι εσύ ο κανένας;/ Τότε είμαστε δύο – Μη τυχον το πεις!» (μετάφραση Βλαβιανού).
Η δύσκολη σχέση της με την επικυρίαρχη μητέρα της, η αυτοκαταστροφική νευρική ανορεξία, η φοβερή απώλεια του πατρικού σπιτιού της σε πυρκαγιά, η μητρότητας και ο θάνατος, ο έρωτας αλλά και η φθορά του αποτελούν σταθερά σημεία αναφοράς.
Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν την απασχολεί η φύση (έγραψε τη συλλογή Η άγρια Ίρις, 1992, αφού επί δύο χρόνια διάβαζε μόνο καταλόγους ανθοκομίας) και της ανθρωπότητας (η τρομοκρατική επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου 2001).
Ή ότι δεν μοιράζεται και η ίδια το εμμονικό πάθος της αγγλοσαξονικής τάξης των διανοουμένων με την ελληνορωμαϊκή μυθολογία και την Ιστορία.
Χαμηλών τόνων και η ίδια, κέρδισε σταθερά αλλά εν τέλει και καθολικά κοινό και κριτική.
Γεννημένη στη Νέα Υόρκη το 1943, η εβραϊκής καταγωγής Λουίζ Γκλικ μεγάλωσε στο Λονγκ Αϊλαντ. Στην εφηβεία της υπέφερε από νευρική ανορεξία ενώ παράλληλα, ήδη δοκιμαζόταν στην ποιητική γραφή. Πρόκειται για αυτοδίδακτη ποιήτρια αφού τα μαθήματα ποίησης που παρακολούθησε στο περίφημο Πανεπιστήμιο Κολούμπια (Columbia) καθώς και στο Κολέγιο Σάρα Λόρενς (Sarah Lawrence College) δεν οδήγησαν σε επίσημο πτυχίο.
Η πρώτη της ποιητική συλλογή με χαρακτηριστικό τίτλο Firstborn (πρωτότοκο) κυκλοφόρησε το 1968. Εδραίωσε το ιδιότυπα χαμηλόφωνο ποιητικό της ύφος στη δεύτερη συλλογή της The House on Marshland (1975) και απέκτησε ευρύτερη φήμη με την τρίτη συλλογή The Triumph of Achilles (1985).
Υπήρξε η δαφνοστεφής ποιήτρια των ΗΠΑ για το 2003-2004 και έχει επίσης βραβευτεί με το Πούλιτζερ (1993) και το National Humanities Medal (2016) από τον αμερικανό πρόεδρο Μπαράκ Ομπάμα. Έχει εκδώσει συνολικά δεκατρείς ποιητικές συλλογές και δύο δοκίμια.
Από το 2001 διδάσκει ποίηση στο Πανεπιστήμιο Γέιλ.
Η Λουίζ Γκλικ ζει στο υπέροχο Κέιμπριτζ της Μασαχουσέτης.
Πληροφορίες:
ΠΙΣΤΗ ΚΑΙ ΕΝΑΡΕΤΗ ΝΥΧΤΑ
LOUISE GLÜCK
Μετάφραση: ΧΑΡΗΣ ΒΛΑΒΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΔΗΜΗΤΡΑ ΚΩΤΟΥΛΑ
Εκδόσεις Στερέωμα, 2021
Σελίδες 184
Τιμή 15,00€
Σημείωση: Ορισμένα ποιήματα και τίτλοι ποιημάτων αποτελούν αυτσχέδια μετάφραση του συντάκτη για τους σκοπούς του κειμένου (όπου δεν αναφέρεται όνομα άλλου μεταφραστή). Κάποια σημεία στα ποιήματα που δημοσιεύονται παίρνουν άνω τελεία αντί για τελεία που μπήκε για τεχνικούς λόγους.
