Κική Δημουλά: Τρία χρόνια χωρίς τη σπουδαία ποιήτρια

Η πολυβραβευμένη ποιήτρια της δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς Κική Δημουλά έφυγε σαν σήμερα πριν από τρία χρόνια.

Απολάμβανε το διπλό προνόμιο: Την αποδοχή των συναδέλφων της όσο και από το μεγάλο αναγνωστικό κοινό.

Η Βασιλική Ράδου γεννήθηκε στην Αθήνα στις 6 Ιουνίου του 1931, με καταγωγή από τη Μεσσήνη.

Μετά τις σπουδές της, προσελήφθη ως υπάλληλος στην Τράπεζα της Ελλάδος. Εκεί παρέμεινε επί είκοσι πέντε χρόνια, έως τη συνταξιοδότησή της το 1974.

Επί οκτώ χρόνια εργάστηκε αποσπασμένη στη σύνταξη του λογοτεχνικού, οικονομικού περιοδικού «Κύκλος» της τράπεζας. Εκεί δημοσιεύονταν τακτικά τα κείμενά της.

Το 1954 παντρεύτηκε τον διακεκριμένο ποιητή και μηχανικό Άθω Δημουλά (1921-1986). Απέκτησαν δύο παιδιά, τον Δημήτρη (1956) και την Έλση (1957).

Η Κική Δημουλά πρωτοεμφανίστηκε στα γράμματα το 1952 με την ποιητική συλλογή «Ποιήματα», την οποία σύντομα αποκήρυξε και απέσυρε από την κυκλοφορία.

Η επίσημη είσοδός της στην ποίηση έγινε το 1956, με τη συλλογή «Έρεβος»

Σαν φωλιά φυγής

Η Κική Δημουλά έχει ορίσει την ποίηση:

Σαν έναν ματσάκι από λέξεις η ποίηση. ΤΙς συλλέγει από το μικρό

θερμοκήπιο του ένας μονόλογος που χρόνια ονειρεύεται να τις προσφέρει

σε μιαν επικοινωνία με την οποία είναι αιώνες ερωτευμένος,

χωρίς να έχει λαβεί σαφή δείγματα ανταποκρίσεως εκ μέρους της {…}

Σαν μια εκδρομή η ποίηση, αρκετά έξω, μακριά

από την πυκνοκατοικημένη γλώσσα. {…}

σαν μια φωλιά φυγής η ποίηση...

Κύριες ποιητικές της συλλογές

Έρεβος (1956)
Ερήμην (1958)
Επί τα ίχνη (1963)
Το λίγο του κόσμου (1971)
Το τελευταίο σώμα μου (1981)
Χαίρε ποτέ (1988)
Η εφηβεία της λήθης (1994)
Ενός λεπτού μαζί (1998)
Ποιήματα (συγκεντρωτική έκδοση 1998)
Ήχος απομακρύνσεων (2001)
Χλόη θερμοκηπίου (2005)
Συνάντηση (Ανθολογία με εβδομήντα τρία ζωγραφικά έργα του Γιάννη Ψυχοπαίδη, 2007)
Μεταφερθήκαμε παραπλεύρως (2007)
Τα εύρετρα ( 2010)

Με πολλές δάφνες

Το 1972 τιμήθηκε με το Β’ Κρατικό Βραβείο Ποίησης για τη συλλογή «Το λίγο του κόσμου».

Το 1989 με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης για τη συλλογή «Χαίρε Ποτέ».

Το 1996 με το Βραβείο Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών για τη συλλογή «Η εφηβεία της λήθης».

Το 2001 με το Αριστείο των Γραμμάτων της Ακαδημίας Αθηνών, για το σύνολο του έργου της.

Τον ίδιο χρόνο της απονεμήθηκε ο Χρυσός Σταυρός του Τάγματος της Τιμής από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωνσταντίνο Στεφανόπουλο.

Το 2002 εξελέγη τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, στην έδρα της Ποίησης. Η τρίτη γυναίκα στην ιστορία του ανώτατου πνευματικού ιδρύματος.

Και διεθνείς διακρίσεις

Το 2009 τιμήθηκε επίσης με το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας για το σύνολο του έργου της.

Το 2010 με το Μεγάλο Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας για το σύνολο του έργου της.

Ποιήματά της έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες του κόσμου (Αγγλικά Γαλλικά, Ισπανικά, Ιταλικά, Πολωνικά, Βουλγαρικά, Γερμανικά, Σουηδικά κ.ά.).

Η Κική Δημουλά δοκιμάστηκε επίσης στην πεζογραφία. Επιλογή του έργου της συμπεριλαμβάνεται στο βιβλίο «Εκτός Σχεδίου» (2005).

Ο ιδιοφυής ποιητικός της τρόπος

Ο ποιητικός λόγος της Κικής Δημουλά δέχτηκε επιδράσεις από την καβαφική ποίηση αλλά εν προόδω απέκτησε αυτόφωτα χαρακτηριστικά.

Η στάση της ποιήτριας απέναντι στον κόσμο, πρόδηλα υπαρξιακή.

Μία ατέρμονη προσπάθεια να συλλάβει την απροσδιοριστία της ανθρώπινης ψυχής, που ουσιαστικά αποτελεί ποιητικό έργο.

Θέματα που επανέρχονται στα ποιήματά της: Η μοναξιά, η φθορά, ο έρωτας, η αναζήτηση ενός πλησίον που διαρκώς διαφεύγει, ο πανδαμάτωρ Χρόνος.

Ακρίβεια και αμφισημία

Με εξαιρετική ακρίβεια στην επιλογή των λέξεων και συμπύκνωση. Αλλά ταυτόχρονα και αμφισημία, αφαίρεση.

Σύνδεση του αφηρημένου με το συγκεκριμένο, με την απόκρυψη του υποκειμένου αλλά και την έντονη υπόνοιά του.

Η επιμειξία της καθαρεύουσας με λέξεις της μπανάλ καθημερινότητας, εδραιώνει το μοναδικό της γλωσσικό ιδίωμα.

Με ηχόχρωμα δυναμικό, σκωπτικό, ενίοτε λυρικό.

Με συχνές συνησήχσεις και παρηχήσεις, και οργανωμένη αφαίρεση συντακτικών στοιχείων, επαναλήψεις που παραπέμπουν μορφολογικά στους ατέρμονους κύκλους της φούγκας.

Ο πληθυντικός αριθμός

Ὁ ἔρωτας,
ὄνομα οὐσιαστικόν,
πολύ οὐσιαστικόν,
ἑνικοῦ ἀριθμοῦ,
γένους οὔτε θηλυκοῦ οὔτε ἀρσενικοῦ,
γένους ἀνυπεράσπιστου.
Πληθυντικός ἀριθμός
οἱ ἀνυπεράσπιστοι ἔρωτες.

Ὁ φόβος,
ὄνομα οὐσιαστικόν,
στήν ἀρχή ἑνικός ἀριθμός
καί μετά πληθυντικός:
οἱ φόβοι.
Οἱ φόβοι
γιά ὅλα ἀπό δῶ καί πέρα.

Ἡ μνήμη,
κύριο ὄνομα τῶν θλίψεων,
ἑνικοῦ ἀριθμοῦ,
μόνον ἑνικοῦ ἀριθμοῦ
καί ἄκλιτη.
Ἡ μνήμη, ἡ μνήμη, ἡ μνήμη.

Ἡ νύχτα,
ὄνομα οὐσιαστικόν,
γένους θηλυκοῦ,
ἑνικός ἀριθμός.
Πληθυντικός ἀριθμός
οἱ νύχτες.
Οἱ νύχτες ἀπό δῶ καί πέρα.

Ίσως το πιο γνωστό της ποίημα. Ο πληθυντικός αριθμός προέρχεται από τη συλλογη Το λίγο του κόσμου (1971).

Έχει θέμα τον έρωτα που συνδέεται προοδευτικά με τη μνήμη, την απουσία και το φόβο της μοναξιάς.

Το ποίημα παίζει με την αφαίρεση και τον υπαινιγμό της ερωτικής απογοήτευσης.

Το ποιητικό υποκείμενο και το πρόσωπο στο οποίο απευθύνεται παραμένουν αφανή.

Χαρακτηριστικές οι αμφισημίες των λέξεων «ουσιαστικόν», «ενικού αριθμού», «γένος».

Μένει εσαεί η μνήμη, η μνήμη, η μνήμη, να βασανίζει τον άνθρωπο.

Όπως η μνήμη της αποτελεί σήμερα παρηγοριά για όλους όσοι διαβάζουν την Κική Δημουλά.