Ίων Δραγούμης: Μεταξύ Ανατολής και Δύσης, μια ζωή γεμάτη πάθος – Έκθεση στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών

Ήταν ένα ανήσυχο και επαναστατικό πνεύμα, ένας οραματιστής, διανοητής και συγγραφέας. Πολιτικός και διπλωμάτης στο επάγγελμα,  οργανωτής όμως των ελληνικών κοινοτήτων στον Μακεδονικό αγώνα και μέγας αντίπαλος του Βενιζέλου, αφού ήταν αντίθετος με την «Μεγάλη Ιδέα», κάτι το οποίο πλήρωσε με τη ζωή του.

Όλα αυτά τα στοιχεία έναν άνθρωπο μόνον δείχνουν: Το Ίωνα Δραγούμη. Αυτόν που πριν από εκατό χρόνια ακριβώς στις 31 Ιουλίου του 1920 άφηνε την τελευταία του πνοή στην Κηφισίας, στην περιοχή των Αμπελοκήπων, δολοφονημένος εν ψυχρώ μπροστά σε περαστικούς, από τους πολιτικούς του αντιπάλους, συγκεκριμένα ένα βενιζελικό, στρατιωτικό σώμα ασφαλείας. Άλλωστε ήταν μία μόλις μέρα μετά την απόπειρα δολοφονίας έναντίον του Βενιζέλου και τα πάθη ήταν ιδιαιτέρως οξυμμένα. Ο Ίων Δραγούμης ήταν τότε 42 χρονών και όπως είναι φυσικό ο άωρος θάνατός του τον εξιδανίκευσε στην νεοελληνική συνείδηση. Όλη αυτή την σπουδαία πορεία του στην πολιτική και πνευματική ιστορία της  Ελλάδας παρουσιάζει τώρα η έκθεση, που εγκαινιάζεται την Πέμπτη 15 Οκτωβρίου στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών.

Με τίτλο «Ίων Δραγούμης: Στο Μεταίχμιο Ανατολής και Δύσης. Εκατό Χρόνια από τη Δολοφονία του» η έκθεση που διοργανώνεται από το Τμήμα Αρχείων της ΑΣΚΣΑ, παρουσιάζει για πρώτη φορά άγνωστο και σπάνιο υλικό από το προσωπικό αρχείο του Δραγούμη. Έτσι ο επισκέπτης  θα δει φωτογραφίες από την παιδική ηλικία του Ίωνος και το μεγαλοαστικό περιβάλλον στο οποίο ανατράφηκε, τα σχολικά του τετράδια και τα πρώτα του ημερολόγια.

Το ιστορικό πλαίσιο τεκμηριώνεται από χάρτες της εποχής που απεικονίζουν τα διαρκώς μεταβαλλόμενα σύνορα της Ελλάδας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από το 1878 (έτος γέννησης του Δραγούμη) μέχρι τον θάνατό του το 1920 αλλά και την ασυνήθιστη κινητικότητα αυτού  του αστού και κοσμοπολίτη.  Κρυπτογραφημένες επιστολές, μυστικοί κώδικες, τυπικά μύησης σε παραστρατιωτικές οργανώσεις φωτίζουν τη δράση του ίδιου και του στενού του συνεργάτη Αθανασίου Σουλιώτη στον Μακεδονικό Αγώνα.

Για πρώτη φορά εξάλλου παρουσιάζονται στοιχεία και εκθέματα, που αφορούν το σύγχρονο αλλά σύντομο Κίνημα του Νεο-ελληνισμού στην Τουρκία. Χειρόγραφα από άρθρα και βιβλία του Δραγούμη, σπάνια έντυπα από την προσωπική του βιβλιοθήκη, όπως και αποσπάσματα από τα ημερολόγιά του, στοιχειοθετούν τις ιδέες του περί Κοινοτισμού και Ανατολικής Ομοσπονδίας, δηλαδή τη μετεξέλιξη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σε ομοσπονδιακό πολυεθνικό κράτος Ελλήνων, Τούρκων και άλλων βαλκανικών λαών (κάτι βεβαίως, εντελώς ξένο και τα ισχύουσες πολιτικές ιδέες της εποχής).

 Η «Μεγάλη (Ανατολική) Ιδέα» του Δραγούμη αλλά και η διαφωνία του με τον Ελευθέριο Βενιζέλο ως προς τους όρους συμμετοχής της Ελλάδας στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο θα έχουν ως συνέπεια την εξορία του στην Κορσική και την Σκόπελο (1917-1919).  Φωτογραφίες από την εξορία, το υπόμνημα που υπέβαλε ο Δραγούμης από την Κορσική στη Σύνοδο της Ειρήνης στο Παρίσι (1919), αλλά και ο Τύπος της εποχής ανασυνθέτουν την κρίσιμη για την Ελλάδα περίοδο μετά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Στην ενότητα τέλος, που αφορά στη δολοφονία του Ίωνος εκτίθεται υλικό από το οικογενειακό αρχείο των Δραγούμηδων, όπως φωτογραφίες, αποκόμματα εφημερίδων, επικήδειες κορδέλες και σχέδια της αναθηματικής στήλης που στήθηκε λίγο μετά τον θάνατό του επί της Βασιλίσσης Σοφίας, κοντά στο σημείο της δολοφονίας του.

Δεν παραλείπονται ωστόσο και οι προσωπικές σχέσεις του «διονυσιακού»  Δραγούμη  με την Αμερικανίδα Mabel Dunlop, τη δασκάλα Σαπφώ Θείου, την μεγαλοαστή Πηνελόπη Δέλτα, της οποίας υπήρξε ο μεγάλος έρωτας αλλά και με την ηθοποιό Μαρίκα Κοτοπούλη. Επίσης όμως ,η συμβολή του στο κίνημα του δημοτικισμού και η αποτίμηση της προσφοράς του στη σύγχρονη ιστορία αλλά και η διάσωση του αρχείου του από τον αδελφό του Φίλιππο ολοκληρώνουν τη θεματική της έκθεσης.

Πράγματι το 1959 ο αδελφός του Φίλιππος δώρισε στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών (ΑΣΚΣΑ) το πλούσιο αρχείο της οικογένειας Δραγούμη, συμπεριλαμβανομένου του αρχείου του Ίωνος. Στη δωρεά προστέθηκε ο όρος, ότι το αρχείο του Ίωνος θα παρέμενε κλειστό στους ερευνητές «μέχρι την επόμενη γενιά». Μετά τον θάνατο του Φιλίππου Δραγούμη το 1980, η οικογένεια επέτρεψε την πρόσβαση στο αρχείο σε επιλεγμένους ερευνητές, ώστε να αρχίσει η έκδοση των προσωπικών ημερολογίων του Ίωνος.

Όλα αυτά οργανώνονται σε δεκατρείς θεματικές ενότητες που καλύπτουν το σύνολο της ζωής του: Το οικογενειακό περιβάλλον, τη «Γεωγραφία» της ζωής του, τη δράση του στη Μακεδονία,  την «Οργάνωσι Κωνσταντινουπόλεως», το Κίνημα του Νεο-ελληνισμού στην Τουρκία, τον Κοινοτισμό, την Μεγάλη Ιδέα και την Ανατολική Ομοσπονδία, την πορεία του από τη Βουλή στην εξορία, την απόπειρα δολοφονίας του και τελικώς όμως την δολοφονία του. Και ακόμη την αποτίμηση της ζωής του ως άτομο, διανοούμενος και επαναστάτης ως την επόμενη γενιά.

Το 2000 έτσι, με τη συμπλήρωση ογδόντα χρόνων από τη δολοφονία του Ίωνος και με την ολοκλήρωση της ταξινόμησης του αρχείου, επετράπη η ελεύθερη πρόσβαση των ερευνητών σε αυτό. Σήμερα μεγάλο τμήμα του αρχείου έχει ψηφιοποιηθεί και είναι προσβάσιμο μέσω του διαδικτύου. Ενδιαφέρον είναι, ότι και η μουσική επένδυση της έκθεσης βασίζεται σε λίστα, που είχε καταγράψει στο ημερολόγιό του, στις 17 Ιουλίου 1896, ο νεαρός Ίων.

 Η επιμέλεια της έκθεσης είναι των Ναταλία Βογκέικωφ-Brogan, Ελευθερίας Δαλέζιου, Λήδας Κωστάκη, Νατάσας Λαιμού,
Αλέξη Μάλλιαρη.  Ο σχεδιασμός και η εγκατάσταση της έκθεσης έγιναν από τον  Ανδρέα Γεωργιάδη και  την Βιβή Γερολυμάτου ενώ χορηγοί ήταν οι αρχαιολόγοι Τζακ Ντέιβις και Σάρον Στόκερ, ανασκαφείς στην Πύλο, όπου έχουν αποκαλυφθεί σπουδαία ευρήματα.

  Να σημειωθεί τέλος ότι στις 15 Οκτωβρίου, στις 7μμ, σε διαδικτυακή παρουσίαση της ΑΣΚΣΑ (https://www.ascsa.edu.gr/events/details/ion-dragoumis-100-years-after-his-assasination) , ο Ρόντρικ Μπίτον, καθηγητής νεοελληνικής ιστορίας και λογοτεχνίας στο King’s College στο Λονδίνο, θα παρουσιάσει ομιλία με τίτλο: «Ένα θύμα της εποχής του: Ο Ίων Δραγούμης και ο αγώνας για την Εθνική Ψυχή της Ελλάδας».

(Όλες οι φωτογραφίες προέρχονται από το Αρχείο Ίωνος Δραγούμη, Τμήμα Αρχείων, Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα)

Info:

-Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, Πτέρυγα Ι. Μακρυγιάννη,   Σουηδίας 54, Κολωνάκι

-«Ίων Δραγούμης: Στο Μεταίχμιο Ανατολής και Δύσης. Εκατό Χρόνια από τη Δολοφονία του»
 –Διάρκεια έκθεσης: 15 Οκτωβρίου 2020 – 15 Ιανουαρίου 2021