Γιάννης Μόραλης: Μέσα στο εργαστήρι ενός σπουδαίου ζωγράφου

Γιάννης Μόραλης (1916-2009)

Περιεχόμενα

«Επιτρέπεται;». «Ναι, επιτρέπεται». Αν είναι να μπεις στον προσωπικό χώρο ενός δημιουργού οφείλεις να ζητήσεις άδεια. Στην περίπτωση βέβαια του Μουσείου Μπενάκη, που στοχεύει με την νέα του έκθεση να αναδείξει την προσωπικότητα και τον ιδιωτικό χώρο του Γιάννη Μόραλη, τέτοιοι περιορισμοί δεν υπάρχουν.

Ο επισκέπτης «θα μπει» στον κατεξοχήν προσωπικό χώρο του, το εργαστήριο της οδού Δεινοκράτους 9, το περιβάλλον δηλαδή, στο οποίο εργάστηκε κατά το μεγαλύτερο διάστημα της καλλιτεχνικής του ζωής. Εκεί θα δει όλον τον εξοπλισμό του μεγάλου ζωγράφου, τα σύνεργα της ζωγραφικής του, τα χρωματικά του δοκίμια αλλά και τα προσωπικά του αντικείμενα. Και θα μπορέσει να πλάσει με τη φαντασία του την εικόνα μιας καθημερινής μέρας του δημιουργού, όταν έμπαινε στο εργαστήρι και απερίσπαστος βυθιζόταν στο έργο του.

Η έκθεση «Γιάννης Μόραλης – Χώρος Ιδιωτικός», που εγκαινιάζεται σήμερα στο Μουσείο Μπενάκη στο Κολωνάκι αυτό το στόχο έχει. Να γνωρίσει στο κοινό τον Γιάννη Μόραλη εκ των έσω. Αρχίζοντας από την οικογένεια, την παιδική ηλικία και τα νεανικά χρόνια του ζωγράφου μέσα από την παρουσίαση ανεξερεύνητου, πρωτογενούς υλικού από σχεδιάσματα, σημειώσεις και πρωτόλεια έργα του.

Στη συνέχεια εστιάζει στον προσωπικό του χώρο και τέλος επικεντρώνεται στη «μετάβαση στην ωριμότητα» μέσω των σχέσεων του Μόραλη με τους φίλους και συνεργάτες του, παρουσιάζοντας γνωστές και άγνωστες συνεργασίες, αλλά και έργα άλλων σπουδαίων καλλιτεχνών, όπως του επιστήθιου φίλου του Γιάννη Παππά και του Γιάννη Τσαρούχη.

Η ζωγραφική κληρονομιά

Περισσότερα από εκατό είναι τα έργα της έκθεσης, ζωγραφικά, σχέδια και χαρακτικά, καθώς και μελέτες, μακέτες, γλυπτά, κεραμικά, εικονογραφήσεις βιβλίων και εξώφυλλα δίσκων. Επίσης ψηφιακές εφαρμογές και φωτογραφίες από το οικογενειακό αρχείο του ζωγράφου πλαισιώνουν τα έργα τέχνης, ενισχύοντας την εκπαιδευτική και βιωματική διάσταση της εμπειρίας του επισκέπτη.

Όπως έχει γραφεί άλλωστε η ζωγραφική του Γιάννη Μόραλη (1916-2009), μας κληροδοτεί μερικές από τις πιο ολοκληρωμένες φωνές της σύγχρονης τέχνης, καθώς διακρίνεται για την ποιότητα των διατυπώσεών της, την ερωτική της διάσταση, τον ποιητικό της χαρακτήρα και την έκφραση της αλήθειας.

Ένας καλλιτέχνης , που δεν περιορίστηκε μόνο στις αναζητήσεις και στις κατακτήσεις του, τον πλούτο της εκφραστικής του γλώσσας αλλά κατόρθωσε να φτάσει σε μια προσωπική και γόνιμη σύνθεση της αρχαίας ελληνικής τέχνης και χαρακτηριστικών της νεότερης. Επιτυγχάνοντας έτσι, μέσα από τη λιτότητα των μορφών και την ευαισθησία του χρώματος, την ποίηση της γραμμής και την ποιότητα των πλαστικών τύπων να κατακτήσει την αμεσότητα και την πληρότητα στο έργο του.

Σπουδαίος δάσκαλος

Αυτή η εξέχουσα φυσιογνωμία της ελληνικής τέχνης του 20ού αιώνα είχε σπουδάσει στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών με δασκάλους τον Κωνσταντίνο Παρθένη, τον Ουμβέρτο Αργυρό, τον Δημήτριο Γερανιώτη και στη χαρακτική με τον Γιάννη Κεφαλληνό. Είχε συνεχίσει τις σπουδές του για λίγο και στη Ρώμη, το 1937 με υποτροφία της Ακαδημίας Αθηνών, παρακολουθώντας μαθήματα τοιχογραφίας και μωσαϊκού ενώ ολοκλήρωσε την εκπαίδευσή του στο Παρίσι με μαθήματα τοιχογραφίας στην Ecole des Arts et Metiers, ζωγραφικής στο εργαστήριο του Γκερέν στη Σχολή Καλών Τεχνών και μωσαϊκού με καθηγητή τον Μαν.

Η επιστροφή του στην Αθήνα έγινε αμέσως με την κήρυξη του πολέμου και μετά την απελευθέρωση εκλέχτηκε, το 1947 τακτικός καθηγητής στην προπαρασκευαστική τάξη της ΑΣΚΤ και το 1953 τακτικός καθηγητής Εργαστηρίου Ζωγραφικής, θέση που διατήρησε ως το 1983. Ως εξαίρετος δάσκαλος μάλιστα που ήταν, έδωσε στα χρόνια αυτά της διδασκαλίας του στους μαθητές του σπουδαίες αφετηρίες και ενίσχυσε τις δυνατότητες τους, προετοιμάζοντας έτσι τους δημιουργούς της επόμενης γενιάς.

Ο Μόραλης όμως ασχολήθηκε επίσης με την εικονογράφηση βιβλίων, όπως του Ελύτη και του Σεφέρη και με την σκηνογραφία έχοντας κάνει σκηνικά και κοστούμια για 21 παραστάσεις θεάτρου και χορού για το Ελληνικό Χορόδραμα της Ραλλούς Μάνου, για το Εθνικό Θέατρο και το Θέατρο Τέχνης.

Σε συνεργασία με αρχιτέκτονες εξάλλου, εκτέλεσε έργα μνημειακών διαστάσεων και σε διάφορες μορφές, μπρούτζινα, γλυπτά, τοιχογραφίες, κεραμικά και χαρακτικά που τοποθετήθηκαν σε κτίρια, όπως ξενοδοχεία και τράπεζες. Εμβληματικό είναι το έργο του άλλωστε, στους εξωτερικούς τοίχους του ξενοδοχείου Χίλτον (1959-62) με την Πρόμαχο Αθηνά και τα σύμβολα γλαύκας, άρματος και πλοίου.

Άγνωστα έργα

Τα έργα και το αρχειακό υλικό της έκθεσης ανήκουν στην οικογένεια Μόραλη. Αρκετά μάλιστα από αυτά, ιδιαίτερα αυτά της πρώιμης περιόδου δημιουργίας του καλλιτέχνη, καθώς επίσης σχέδια, μελέτες και φωτογραφίες παρουσιάζονται στο κοινό για πρώτη φορά.

Πρόκειται για μια ιδιαίτερη προσέγγιση, που έγινε δυνατή χάρις στη συνεργασία του μουσείου με την Εταιρεία Μελέτης, Έρευνας και Προβολής της Νεοελληνικής Τέχνης -Εργαστήριο Γιάννης Μόραλης, που έχει συσταθεί από την οικογένεια του ζωγράφου με αμιγώς καλλιτεχνικό, ερευνητικό και εκπαιδευτικό χαρακτήρα. Πρόθεση της Εταιρείας μάλιστα όπως αναφέρεται, είναι να αποτελέσει το εργαστήριό του έναν πυρήνα μελέτης της καλλιτεχνικής δημιουργίας.

Η επιμέλεια της έκθεσης οφείλεται στην Νίκη Δάφνη και τον Τάσο Κουτσουρή, ενώ τον σχεδιασμό της είχε ο Σπύρος Νάσαινας. Παράλληλα με την έκθεση κυκλοφορεί αναλυτικός κατάλογος με χαιρετισμό του επιστημονικού διευθυντή του Μουσείου Μπενάκη, Γιώργη Μαγγίνη και κείμενα της Νίκης Δάφνης, του Τάσου Κουτσουρή και του Κωνσταντίνου Φιολάκη.