Έτσι κερδίζονταν οι πόλεμοι – Η πανοπλία των Μυκηναίων όπλο υπεροχής

Ασπίδες, περικεφαλαίες, βέλη, άρματα, η περίφημη πανοπλία του Αχιλλέα, που κατασκεύασε ο θεός Ήφαιστος ύστερα από παράκληση της Θέτιδας, όπως και του Αγαμέμνονα, του Αίαντα, του Οδυσσέα, όλα τα «αστραφτερά» όπλα των Αχαιών, που ρίχνονταν στη μάχη για την κατάκτηση της Τροίας περιγράφει ο Όμηρος στην Ιλιάδα.

Οι Μυκηναίοι της Εποχής του Χαλκού και πρωταγωνιστές των ομηρικών επών ήταν εφοδιασμένοι με αυτά τα θαυμαστά όπλα, επιθετικά και αμυντικά, που τους καθιστούσαν αν όχι «άτρωτους», σίγουρα εξαιρετικά αξιόμαχους πολεμιστές, όπως ήθελε ο ποιητής. Αλλά και τα αρχαιολογικά ευρήματα συνηγορούν συχνά στις ομηρικές περιγραφές, παρ΄ότι οι αναφορές τους εκτείνονται σε βάθος χρόνου.

Από αυτά τα βάθη του 15ου π.Χ. αιώνα προερχόμενη η μοναδική πανοπλία των Δενδρών -από την ονομασία του χωριού όπου βρέθηκε το 1960- αποτελεί το αρχαιότερο δείγμα αμυντικής θωράκισης που έχει διατηρηθεί ως τις μέρες μας εντυπωσιάζοντας για τον τρόπο κατασκευής της αλλά και την χρησιμότητα όσο και αποτελεσματικότητά της στον πόλεμο.

Είναι ακριβώς αυτά τα ερωτήματα στα οποία θέλησαν να απαντήσουν ερευνητές του Πανεπιστημίου της Θεσσαλίας και του Πανεπιστημίου του Μπέρμιγχαμ του Ηνωμένου Βασιλείου, που αναδημιούργησαν την πανοπλία των Δενδρών και εξόπλισαν σύγχρονους έλληνες στρατιώτες με αυτήν για ένα προσομοιωμένο πρωτόκολλο μάχης.

Και τα συμπεράσματά τους ήταν, ότι δεν επρόκειτο απλώς για μία κατασκευή φτιαγμένη για τελετουργικούς σκοπούς, που συνόδευσε έτσι, τον μυκηναίο αριστοκράτη της εποχής στην ταφή του, με την αποκάλυψη της οποίας ήρθε στο φως αλλά αντίθετα ήταν μία τρομερή πανοπλία κατάλληλη για εκτεταμένες μάχες.

Μια ανακάλυψη, που προσφέρει νέες γνώσεις για τη στρατιωτική ανδρεία των Μυκηναίων και αναδιαμορφώνει την κατανόησή μας για τον αρχαίο πόλεμο. Κι αυτό, γιατί η μελέτη ρίχνει φως στην προηγμένη στρατιωτική τεχνολογία του Μυκηναϊκού πολιτισμού, υποδεικνύοντας ότι η πανοπλία τους έπαιξε κρίσιμο ρόλο στην κυριαρχία τους.

Μια άλλη επιστράτευση

Η ιδέα προέκυψε από μία συζήτηση μεταξύ του ομ. καθηγητή Εργοφυσιολογίας Γιάννη Κουτεντάκη και της αείμνηστης δρος Νταϊάνα Γουόρντλ ενώ ο καθηγητής Φυσιολογίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Ανδρέας Φλουρής ηγήθηκε της ερευνητικής ομάδας. Στόχος τους, να προσδιορίσουν εάν αυτή η πανοπλία ήταν απλώς ένα σύμβολο κοινωνικής θέσης ή αν έπαιζε κρίσιμο ρόλο στον μυκηναϊκό πόλεμο.

Σημαντικό εξάλλου για την έρευνα ήταν το γεγονός, ότι η πανοπλία, η οποία φυλάσσεται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ναυπλίου βρέθηκε σε αξιοσημείωτα καλή κατάσταση και παρά τους αιώνες της έχει διατηρήσει τη δομική της ακεραιότητα συντελώντας στην διερεύνηση της χρήσης της.

Για τις ανάγκες της έρευνας έτσι, στρατολογήθηκαν δεκατρείς πεζοναύτες από τις Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις, προκειμένου να φορέσουν αντίγραφα της πανοπλίας των Δενδρών. Και όχι απλώς να τα φορέσουν αλλά να πάρουν μέρος σε μία ενδεκάωρη προσομοίωση μάχης της Εποχής του Χαλκού, σχεδιασμένη με βάση λογοτεχνικές αφηγήσεις από την Ιλιάδα του Ομήρου.

Η προσομοίωση μάλιστα δεν περιελάμβανε μόνον δραστηριότητες και πολεμικούς ελιγμούς του μυκηναϊκού στρατού αλλά και τυπική διατροφή. Και τα αποτελέσματα έδειξαν, ότι η πανοπλία δεν εμπόδιζε τις μαχητικές ικανότητες των πολεμιστών ούτε και προκαλούσε σοβαρή σωματική καταπόνησή τους.

Θώρακας και περικεφαλαία

Κατασκευασμένος από σφυρήλατες χάλκινες πλάκες, ο θώρακας της πανοπλίας αποτελείται από δύο τμήματα, για το στήθος και την πλάτη, που ενώνονται στην αριστερή πλευρά με ένα εξάρτημα. Υπάρχουν ειδικά προστατευτικά για τους ώμους -τα επώμια-, τριγωνικές πλάκες που προστατεύουν τις μασχάλες, περιλαίμιο, καθώς και ελάσματα που κρέμονται από την μέση για την προστασία της βουβωνικής χώρας και των μηρών.

Όλα αυτά τα κομμάτια εξάλλου, ήταν επενδυμένα με δέρμα και στερεώνονταν με δερμάτινα λουριά. Όσο για τα πόδια φαίνεται ότι προστατεύονταν από επικαλαμίδες, όπως αποδεικνύουν άλλωστε, θραύσματά τους που βρέθηκαν επίσης στον τάφο του μυκηναίου πολεμιστή των Δενδρών. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει και η οδοντόφρακτη περικεφαλαία, η οποία ήταν κατασκευασμένη από χαυλιόδοντες αγριόχοιρων.

Συνολικά η πανοπλία των Δενδρών αποτελούνταν από δεκαπέντε κομμάτια χάλκινων ελασμάτων, που συνέθεταν ένα είδος μεταλλικού «σωλήνα», ο οποίος επέτρεπε πάντως, λόγω της τμηματικής κατασκευής του την κίνηση, ως ένα βαθμό τουλάχιστον.

Να σημειωθεί εξάλλου, ότι πανοπλίες παρόμοιου τύπου εμφανίζονται σε πινακίδες της Γραμμικής Β΄ γραφής ως ιδεογράμματα από την Πύλο, την Τίρυνθα αλλά και την Κνωσό.

Το αντίγραφο

Το αντίγραφο που χρησιμοποιήθηκε για την έρευνα κατασκευάσθηκε από επιχρυσωμένο μέταλλο (95% χαλκός, 5% ψευδάργυρος) προκειμένου να ταιριάζει με τα αρχικά υλικά και το σχέδιο, συμπεριλαμβανομένων των δερμάτινων λωρίδων και των ιμάντων. Όσο για το κράνος, που μιμούνταν το πρωτότυπο με τους χαυλιόδοντες χρησιμοποιήθηκε χυτή ρητίνη.

Παράλληλα δημιουργήθηκε το αντίγραφο ενός μυκηναϊκού σταυροειδούς σπαθιού, βασισμένο στο πρωτότυπο, που βρέθηκε στον τάφο των Δενδρών, δίπλα στην πανοπλία. Το αντίγραφο του σπαθιού – το οποίο είναι λίγο ελαφρύτερο από το πρωτότυπο – κατασκευάστηκε από χαλκό για τη λεπίδα, ξύλο καστανιάς για τη λαβή και κόλλα με βάση το ψάρι. Λεπτομέρειες, που στο σύνολό τους είχαν στόχο να διασφαλίσουν, ότι η προσομοιωμένη εμπειρία μάχης θα ήταν όσο το δυνατόν πιο αυθεντική.

Μία σημαντική πτυχή αυτής της προσομοίωσης ήταν η διατροφή των πολεμιστών, με τους ερευνητές να καταλήγουν στην προσφορά γευμάτων συνολικά 4.500 θερμίδων την ημέρα ώστε να εξασφαλίζεται η απαραίτητη ενέργεια των πολεμιστών για τη μάχη. Αυτή η διατροφή περιελάμβανε ξερό ψωμί, μοσχάρι, κατσικίσιο τυρί, πράσινες ελιές, κόκκινο κρασί και κρεμμύδια.

Η στρατιωτική στρατηγική των Μυκηναίων

Στην πράξη οι σύγχρονοι στρατιώτες μπορεί κατά την διάρκεια της προσομοίωσης της μάχης βίωσαν υψηλά επίπεδα κόπωσης και σωματικής καταπόνησης, με πόνους στο άνω μέρος του σώματος λόγω του βάρους της πανοπλίας αλλά και στα πόδια λόγω του περπατήματος και του τρεξίματος καθώς ήταν ξυπόλυτοι, παρά ταύτα η πανοπλία αποδείχθηκε αποτελεσματική στην προστασία τους, χωρίς να διακυβεύεται η μαχητική τους αποτελεσματικότητα.

Σε γενικές γραμμές έτσι, τα ευρήματα αμφισβητούν την άποψη, ότι η μυκηναϊκή πανοπλία ήταν καθαρά τελετουργική, Αντίθετα υποδηλώνουν, ότι επρόκειτο για ένα ζωτικό συστατικό της στρατιωτικής στρατηγικής των Μυκηναίων, έχοντας κατά συνέπεια ισχυρό αντίκτυπο στην ιστορία της Μεσογείου. Παράλληλα υπογραμμίζουν την πολυπλοκότητα του στρατιωτικού εξοπλισμού της Εποχής του Χαλκού.

Στην συνέχεια των αιώνων πάντως και καθώς εμφανίστηκαν νέα σχέδια και υλικά, αυτή η μυκηναϊκή πανοπλία κατέστη παρωχημένη, δίνοντας τη θέση της σε ελαφρύτερες και πιο ευέλικτες πανοπλίες οπλιτών τον 8ο αιώνα π.Χ.

«Οι περιγραφές της χάλκινης πανοπλίας στην Ιλιάδα θεωρούνταν προηγουμένως μεταγενέστερες προσθήκες ή απλώς ποιητικά στοιχεία, αλλά αυτή η έρευνα υποδηλώνει το αντίθετο», όπως λένε οι ερευνητές. Για τους ίδιους επίσης «Η ανάλυση της πανοπλίας στο πλαίσιο αυτών των ιστορικών αρχείων και η αναγνώριση της πιθανής χρήσης της στη μάχη, βοηθά στη διαλεύκανση ενός σημαντικού ιστορικού σημείου καμπής.

Της κατάρρευσης των πολιτισμών της Ανατολικής Μεσογείου της Εποχής του Χαλκού προς το τέλος της 2ης χιλιετίας π.Χ. Όταν αυτή η περίοδος καταστροφής και αναταραχής σηματοδότησε την έναρξη της Εποχής του Σιδήρου».

 

Διαβάστε επίσης 

Υπουργείο Πολιτισμού: Επιχορηγήσεις ύψους 1.921.000 ευρώ για δράσεις Σύγχρονου Πολιτισμού

Αρχαία και σύγχρονη τέχνη: Άπειροι διαχρονικοί δεσμοί στο Αρχαιολογικό Μουσείο Χανίων

Από τις γειτονιές του Μάντσεστερ στην υψηλή τέχνη – Η συλλογή της Πολίν Καρπίδα σε δημοπρασία