ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Έφθασε στην Ελλάδα έμπλεος φιλελληνικών συναισθημάτων, ιδεαλιστικών προσδοκιών και πάθους, προκειμένου να βοηθήσει τους Έλληνες στον αγώνα για την απαλλαγή από τον οθωμανικό ζυγό. Πολέμησε στο πλευρό των επαναστατών αλλά δεν έμεινε εκεί.
Με τα βαθιά αισθήματα προσφοράς που τον διακατείχαν, προχώρησε και σε ένα εκπληκτικό εγχείρημα: Την ίδρυση ενός χωριού για την εγκατάσταση των ανθρώπων που ξεριζώνονταν από τα σπίτια τους, καθώς οι μάχες μαίνονταν… ΄Ηταν ο Αμερικανός Σάμιουελ Γκρίντλεϊ Χάου, γιατρός και πολεμιστής αλλά πέρα απ΄ αυτά, ο άνθρωπος που έκανε πράξη μια ουτοπία.
Το χωριό Ουάσινγκτον κοντά στην Ισθμό της Κορίνθου, δίνοντάς του το όνομα εκείνου, που είχε οδηγήσει και τις Ηνωμένες Πολιτείες στην ανεξαρτησία τους. Ο ίδιος μάλιστα, μέσα στον ρομαντισμό του ήλπιζε ότι ο οικισμός θα μπορούσε να γίνει ακόμη και πρωτεύουσα του νέου ελληνικού κράτους! Πού είναι όμως αυτό το χωριό; Υπάρχει ακόμη σήμερα;
Την απάντηση ανέλαβε να δώσει ομάδα ιστορικών και αρχαιολόγων από την Αμερική -μεταξύ τους και ΄Ελληνες- οι οποίοι σήμερα, δύο αιώνες αργότερα από τότε που συνέβαιναν όλα αυτά αναζήτησε και εντόπισε τα ίχνη του οικισμού κοντά στα Εξαμίλια της Κορίνθου. Και το σημαντικό: Παρ΄ ότι είναι ελάχιστα τα κατάλοιπα που βρέθηκαν -δεν κατοικήθηκε άλλωστε για πολύ – η μνήμη του, όπως και του ίδιου του ιδρυτή του, ακόμη υπάρχει στην περιοχή.
Ένας πρότυπος αγροτικός οικισμός
Αρχικά ωστόσο, για τους ερευνητές η ελληνική Ουασινγκτόνια με το εξελληνισμένο της όνομα φαινόταν σχεδόν φανταστική. Όσο για την ακριβή τοποθεσία της παρέμενε μυστήριο. Ο πρώτος που ανακάλυψε το όνομα του οικισμού ήταν ο αμερικανός καθηγητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Μεσάια της Πενσυλβάνια, Ντέιβιντ Πέτεγκριου στην δεκαετία του ΄90. Συνεργαζόμενος με την Εφορεία Αρχαιοτήτων της Κορινθίας ο κ. Πέτεγκριου εντόπισε μία μικρή αναφορά στην Ουάσινγκτον σε ένα βιβλίο, που είχε γραφτεί από τον αμερικανό επίσης, αρχαιολόγο Τζέιμς Γουάισμαν του Πανεπιστημίου της Βοστώνης την δεκαετία του 1970.
Μιλώντας σήμερα για την Ουασινγκτόνια στο αφιέρωμα του τελευταίου τεύχους του έγκριτου αρχαιολογικού περιοδικού «Archaelogy» ο καθηγητής καταγράφει το ιστορικό αυτού του πρότυπου αγροτικού οικισμού αλλά παρουσιάζει και τις δυσκολίες εκκίνησης της έρευνας, καθώς το πρώτο και βασικό πρόβλημα που είχαν να αντιμετωπίσουν ήταν, πού να ψάξουν, αφού πολλές ήταν οι τοποθεσίες που μπορεί να ανταποκρίνονταν στις ελάχιστες αναφορές.
Το ζήτημα έτσι εγκαταλείφθηκε ώσπου τρεις δεκαετίες αργότερα μία συνεργασία έδωσε το πράσινο φως. Συγκεκριμένα με τον έλληνα καθηγητή Ιστορίας και Ελληνικού Πολιτισμού στο Πανεπιστήμιο Σεν Λούις του Μιζούρι, Νίκο Πουλόπουλο, τον επίσης έλληνα, αρχιτέκτονα και ιστορικό τέχνης Κωστή Κουρελή, καθηγητή στο Φράνκλιν & Μάρσαλ Κόλετζ στην Πενσυλβάνια, καθώς και τον ειδικό γεωχωρικών δεδομένων του Πανεπιστημίου Χάρισμπουργκ Άλμπερτ Σάρβις.
Φιλανθρωπία και όραμα
Σε ηλικία μόλις 24 ετών ήταν το 1825, ο Σάμιουελ Γκρίντλεϊ Χάου, όταν αποφοιτώντας από την Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ ταξίδεψε στην Ελλάδα, για να προσφέρει εθελοντικά τις υπηρεσίες του ως γιατρός στο Ναυτικό και να βοηθήσει στον αγώνα για την ανεξαρτησία από την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Αλλά ο Χάου έμεινε έκπληκτος από την κατάσταση που αντιμετώπισε, καθώς ο πόλεμος είχε καταστρέψει την ύπαιθρο και είχε προκαλέσει μεγάλη ανθρωπιστική κρίση. Δεκάδες χιλιάδες Έλληνες είχαν φύγει από τα σπίτια τους και η ανάγκη βοήθειας ήταν τεράστια.
Η πρώτη του κίνηση έτσι, ήταν να ενεργοποιηθεί φιλανθρωπικά και κατά τη διάρκεια ενός σύντομου ταξιδιού του στις Ηνωμένες Πολιτείες συγκέντρωσε 60.000 δολάρια – περί τα 2 εκατομμύρια δολάρια σήμερα- για να βοηθήσει τον πληθυσμό. Γρήγορα όμως συνειδητοποίησε, ότι αυτή ήταν μόνο προσωρινή λύση σε ένα πολύ βαθύτερο και πιο ένα διαρκές πρόβλημα, καθώς δεν ήταν αρκετή για να εξασφαλίσει το μέλλον των οικογενειών.
«Ο Χάου σκέφτηκε πως πρέπει να δημιουργηθεί μία κατάσταση ώστε αυτοί οι άνθρωποι να μπορούν τελικά να συντηρηθούν μόνοι τους», όπως λέει ο καθηγητής Πουλόπουλος. Και αυτό έπραξε. Αποφάσισε να ιδρύσει έναν οικισμό, που βραχυπρόθεσμα θα μπορούσε να αυτοσυντηρηθεί και να ευημερήσει οικονομικά στο μέλλον.
Η εκτέλεση του σχεδίου
Ύστερα από συζητήσεις έτσι, με τον πρώτο κυβερνήτη της Ελλάδας Ιωάννη Καποδίστρια παραχωρήθηκαν γι΄αυτό το σχέδιο 2.000 στρέμματα στον Ισθμό της Κορίνθου, που πριν ανήκαν στον Κιαμίλ Μπέη τον οθωμανό κυβερνήτη της Κορινθίας, κοντά σε ένα εγκαταλελειμμένο χωριό που ονομαζόταν Άνω Εξαμίλια.
Ήταν μια περιοχή με καλλιεργήσιμη γη και πόσιμο νερό, κοντά σε σημαντικούς εμπορικούς δρόμους και με πρόσβαση στο κοντινό λιμάνι των Κεγχρεών. Στην συνέχεια ο Χάου επέλεξε 26 οικογένειες από όλη την Ελλάδα, που είχαν χάσει τα σπίτια τους ως τους πρώτους κατοίκους της Ουάσινγκτον και όλοι μαζί, και με την συμπαράσταση ντόπιων εργατών άρχισαν να ανοικοδομούν κατεδαφισμένα κτίσματα, που ανήκαν σε ένα ερειπωμένο οθωμανικό χωριό αυτής της περιοχής.
Ταυτόχρονα καθάρισαν τη γη και φύτεψαν αμπέλια και ελιές, καλλιέργειες όπως σιτάρι, καλαμπόκι και κριθάρι αλλά και διάφορα φρούτα και λαχανικά ενώ αγοράστηκαν και βοοειδή. Επίσης άνοιξε σχολείο, χτίστηκαν λιμενικές εγκαταστάσεις και μπήκαν τα θεμέλια ενός νοσοκομείου. Ακόμη και φαρμακείο υπήρχε μάλιστα, για την προμήθεια των απαραίτητων φαρμάκων, πράγμα «εκπληκτικό, αφού σίγουρα δεν υπήρχαν πολλά μέρη στην Ελλάδα που είχαν φαρμακείο εκείνη την εποχή», όπως επισημαίνει ο κ. Πουλόπουλος.
Ο ίδιος ο Χάου επιθεωρούσε την πρόοδο της Ουασινγκτόνιας από το δικό του σπίτι στο χωριό, που μεγάλωνε ταχύτατα, καθώς όλο και περισσότερες οικογένειες έφθαναν για να το κατοικήσουν.
Η κατάληξη
Σύμφωνα με τους ερευνητές και παρ΄ότι τα αρχεία είναι λιγοστά, ο πληθυσμός της Ουασινγκτόνιας μπορεί να είχε φτάσει τους 225 μέχρι το τέλος του πρώτου έτους. Όλα άλλαξαν όμως τα επόμενα χρόνια, καθώς οι καλλιέργειες απέτυχαν και τα βοοειδή αρρώστησαν ενώ το χωριό και οι κάτοικοι γίνονταν συχνά θύματα επιθέσεων από ληστές. Και ο ίδιος ο Χάου εξάλλου αναγκάστηκε να φύγει από την Ελλάδα το 1830 εξ αιτίας προβλημάτων υγείας στα οποία προστέθηκε και η κακή πλέον σχέση του με τον Καποδίστρια.
Ένα από τα τελευταία σωζόμενα αρχεία του οικισμού είναι ένα φορολογικό έγγραφο του 1834, που αναφέρει ορισμένες από τις υπάρχουσες υποδομές της Ουάσινγκτον αλλά σημειώνει επίσης, ότι μεγάλο μέρος της αποικίας είχε καταστραφεί στην πρόσφατη αναταραχή.
Αρκετοί από τους αρχικούς κατοίκους έτσι, έφυγαν, με κάποιους να εντάσσονται σε γειτονικά χωριά ενώ σταδιακά, ακόμη και το όνομα Ουάσινγκτον ξεθώριασε. Όσο για τα κτήριά της απορροφήθηκαν από τη φύση ή θάφτηκαν κάτω από νεότερες κατασκευές και όπως λέει ο κ. Πέτεγκριου «Οι Αμερικανοί την ξέχασαν, ακόμα και οι αρχαιολόγοι την ξέχασαν…».
Η αναζήτηση
Όχι όμως για πάντα. Όλα άρχισαν το 2016, όταν οι Κουρελής, Πέτεγκριου και Σάρβις ξεκίνησαν αποφασιστικά να εντοπίσουν τον οικισμό χρησιμοποιώντας μια πολύπλευρη προσέγγιση. Εξέτασαν λεπτομερώς το ημερολόγιο και τις προσωπικές επιστολές του Χάου, έγγραφα της ελληνικής κυβέρνησης, ιστορικούς χάρτες του 19ου αιώνα και μαρτυρίες αυτοπτών μαρτύρων από ταξιδιώτες της ίδιας εποχής. Παράλληλα βασίστηκαν σε σύγχρονες μεθόδους, όπως λογισμικό γεωγραφικού συστήματος πληροφοριών (GIS), δορυφορική φωτογραφία και έρευνες με drones. Με όλα αυτά έτσι, κατόρθωσαν να μάθουν, όχι μόνο γιατί μία Ουασινγκτόνια βρισκόταν στον Ισθμό της Κορίνθου αλλά κατάφεραν και να την βρουν!
Ένα σημείο αναφοράς από το οποίο μπορούσαν να ξεκινήσουν ήταν η πληροφορία, ότι η Ουασινγκτόνια βρισκόταν κοντά στο χωριό Εξαμίλια πλησίον της Κορίνθου. Μόνον που κανένα ίχνος της δεν είχε εντοπιστεί ποτέ εκεί στο παρελθόν. Επιπλέον, παρ΄ότι η ονομασία Εξαμίλια, που εμφανίζεται από την Βυζαντινή εποχή φέρεται να προέρχεται από την απόσταση έξι μιλίων από τον Ισθμό, πολλές είναι οι περιοχές που ανταποκρίνονται σ΄αυτήν την συνθήκη. Αλλά κι ένας χάρτης του 19ου αιώνα που εξέτασε η ομάδα αναφέρει τρία τουλάχιστον χωριά, το ένα κοντά στο άλλο ως: Άνω Εξαμίλια, Κάτω Εξαμίλια και Εξαμίλια.
Ένα ακόμη πρόβλημα ήταν η αλλαγή της τοπογραφίας του Ισθμού –έστω και μικρή – από την εποχή της ίδρυσης της Ουασινγκτόνιας. Ο λόγος είναι οι σεισμοί, που τα τελευταία 200 χρόνια έχουν πλήξει την περιοχή, φαινόμενο με συνέπειες την εξαφάνιση οικισμών ή την μετεγκατάστασή τους αλλά διατηρώντας τα παλιά τους ονόματα. Ακόμη και η ίδια η Κόρινθος, όταν ισοπεδώθηκε από τον σεισμό του 1858, επανιδρύθηκε ως Νέα Κόρινθος λίγο μακρύτερα από την παλιά.
«Αυτό που ανακαλύψαμε είναι, ότι οι οικισμοί στον Ισθμό στα τέλη της Οθωμανικής και στις αρχές της νεώτερης εποχής αναβοσβήνουν κατά διαστήματα. Μετακινούνται πολύ», λέει ο κ. Πέτεγκριου.
Το σπίτι του ιδρυτή
Η ομάδα όμως, είχε την περιγραφή του χώρου από τον Χάου, όπως την είχε καταγράψει στο ημερολόγιό του. Όπως αναφέρει λοιπόν ο αμερικανός φιλέλληνας το σπίτι του χτίστηκε σε ένα έξαρμα της γης στους πρόποδες ενός μικρού βουνού και από το μπαλκόνι του μπορούσε να δει τον Σαρωνικό και τον Κορινθιακό Κόλπο, εκατέρωθεν του Ισθμού! Και σίγουρα δεν θα μπορούσε να υπάρχουν πολλά μέρη στην Κορινθία, που να ταιριάζουν με αυτήν την περιγραφή.
Οπότε ξεκίνησαν την έρευνα με την βοήθεια Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (GIS) ώστε να εντοπίσουν τις πιθανές τοποθεσίες της κατοικίας του Χάου. «Άρχισα να πειραματίζομαι με ψηφιακά μοντέλα υψομέτρου», λέει ο κ. Σάρβις βάζοντας ως δεδομένα την ταυτόχρονη θέαση των δύο κόλπων από το ύψος ενός μπαλκονιού δεύτερου ορόφου, όπως το περιέγραψε ο Χάου.
Αλλά μία σημαντική ανακάλυψη ήρθε, όταν η ομάδα επικοινώνησε με τον καθηγητή Πουλόπουλο, ο οποίος εργαζόταν σε ένα διαφορετικό έργο, σχετικό με την ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης. Εκείνος είχε στην κατοχή του μια συλλογή χαρτών, ένας από τους οποίους αποδείχθηκε καθοριστικός για την έρευνα.«Στην αρχή δεν είχα δώσει προσοχή αλλά τελικά τον συνέδεσα με τον Χάου», όπως λέει.
Η απτή απόδειξη
Για την ακρίβεια πρόκειται για ένα προσχέδιο του γάλλου γεωγράφου Πιερ Πετιέ, οποίος, μεταξύ 1829 και 1831 είχε αναλάβει να δημιουργήσει τον πρώτο ολοκληρωμένο επιστημονικό χάρτη της Πελοποννήσου. Αυτό το προσχέδιο, πάνω στο οποίο ο γεωγράφος είχε τις χειρόγραφες σημειώσεις του και ένα σχολαστικό σκίτσο του Ισθμού που περιελάμβανε λεπτομέρειες, όπως τζαμιά, παρεκκλήσια, πύργους και σιντριβάνια, που δεν υπήρχαν σε κανέναν άλλο χάρτη ήταν πραγματικός θησαυρός.
Κυρίως μάλιστα η σημείωση «Maison Ang», δηλαδή Αγγλικό Σπίτι. Γιατί όταν το 2023, με την χρήση GIS εντοπίσθηκε το ακριβές σημείο του ήρθε και η αποκάλυψη: Τα ερείπια ενός κτηρίου του 19ου αιώνα με τούβλα, πλακάκια, κεραμικά και γυαλί. Χωρίς να παραλείπεται η θέα του Ισθμού και των δυο κόλπων… Το σπίτι του Χάου, όπως το είχε περιγράψει ο ίδιος είχε βρεθεί. Κι αυτή ήταν η απτή απόδειξη ύπαρξης της Ουασινγκτόνιας.
Η ερευνητική ομάδα έκτοτε έχει ανακαλύψει κατάλοιπα των αρχικών σπιτιών του χωριού, τα οποία ήταν διατεταγμένα σε τρεις μακριές, παράλληλες σειρές, ορισμένα μάλιστα εξακολουθούν να υφίστανται στα σύγχρονα Εξαμίλια. Όπως αποδείχθηκε όμως, ο οικισμός ήταν εκτεταμένος και κατά μήκος του Ισθμού έως και στις ακτές του Σαρωνικού. «Είναι μια εκτεταμένη τοπογραφία που περιλαμβάνει όλα αυτά τα δύο χιλιάδες στρέμματα», όπως λέει ο Νίκος Πουλόπουλος. «Δεν είναι ένα συγκεκριμένο κτήριο, δεν είναι μια συγκεκριμένη τοποθεσία αλλά μία εγκατάσταση με πολλές πτυχές, οι οποίες έπρεπε όλες να είναι επιτυχείς μεμονωμένα».
Ο ανθρωπιστής που δεν ξεχάστηκε
Παρ΄όλο που το χωριό του Χάου δεν πέτυχε ποτέ τους υψηλούς στόχους που είχε ο ιδρυτής του, ονειρευτεί, γεγονός είναι, ότι η Ουασινγκτόνια παρείχε ένα ζωτικό καταφύγιο για τους ανθρώπους σε σκοτεινές εποχές, έστω και για λίγο δίνοντάς τους ελπίδα για μια νέα αρχή.
Δεν είναι περίεργο λοιπόν, που όταν ο Χάου επέστρεψε για να επισκεφτεί την τοποθεσία της Ουάσινγκτον το 1844, οι ντόπιοι τον αναγνώρισαν και τον περιέβαλαν με εκτίμηση για όλα όσα είχε κάνει γι΄ αυτούς. Σύμφωνα με τον κ. Κουρελή εξάλλου, η εξαφάνιση της Ουάσινγκτον μπορεί στην πραγματικότητα να θεωρείται επιτυχία, αφού αυτό συνέβη, επειδή υπήρξε ενσωμάτωση. «Αυτός είναι ο στόχος του ανθρωπισμού γιατί αν η Ουάσινγκτον παρέμενε ως αμερικανική αποικία, θα ήταν εξαιρετικά προβληματική», όπως λέει.
Ο Χάου πάντως, θα συνέχιζε το ανθρωπιστικό του έργο στην Αμερική ως το τέλος της ζωής του αφιερώνοντας την ιατρική του καριέρα στη θεραπεία ατόμων με αναπηρία και ιδρύοντας την Σχολή Τυφλών Perkins στη Βοστώνη, της οποίας η πιο διάσημη μαθήτρια ήταν η Έλεν Κέλερ ενώ ήταν φυσικά και ένθερμος πολέμιος της δουλείας.
Στην προσωπική του ζωή εξάλλου, παντρεύτηκε την κοινωνική ακτιβίστρια, σουφραζέτα και συγγραφέα Τζούλια Γουόρντ Χάου, η οποία είναι περισσότερο γνωστή για τη συγγραφή των στίχων στον ύμνο του Εμφυλίου Πολέμου, τον «Ύμνο της Μάχης της Δημοκρατίας». Και καθώς η ιστορία κάνει γυρίσματα αυτό το τραγούδι τραγουδούσαν τις δεκαετίες του 1960 και του 1970 οι αμερικανοί φοιτητές Αρχαιολογίας στην Κόρινθο, λίγα μόλις μίλια μακριά από το «χωριό του».
Διαβάστε επίσης
ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΣΗΜΕΡΑ
- Πρωτοψάλτης: Οι πρώτες πληρωμές ΟΠΕΚΕΠΕ θα αφορούν αποζημιώσεις για την ευλογιά των προβάτων
- Στη δημοσιότητα τα «πόθεν έσχες» των πολιτικών για τα οικονομικά έτη 2022 και 2023
- Ο Μπισμπίκης εγκατέλειψε το σημείο τρακαρίσματος, γιατί μπορούσε!
- Πιερρακάκης: Οι τρεις βελτιώσεις στις φοροαπαλλαγές για τα ενοίκια – Τι γίνεται με πολύτεκνους και ένστολους
