ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
«Οι κινήσεις της Ρωσίας έχουν στόχο να αποκαλύψουν ότι υπάρχει ένα πρόβλημα ενότητας» εντός του NATO, μας αναφέρει ο καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Κώστας Υφαντής αναφερόμενος στην χρήση drones από την Ρωσία εντός του πολωνικού εναέριου χώρου.
Στη σκιά των πρόσφατων εξελίξεων στο Ουκρανικό μέτωπο και υπό το βάρος των εντεινόμενων ρωσικών προκλήσεων προς τα κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ, η ανησυχία για την ασφάλεια στην Ανατολική Ευρώπη κορυφώνεται. Η χρήση drone εντός του πολωνικού εναέριου χώρου, η ενεργοποίηση του Άρθρου 4 του ΝΑΤΟ από τη Βαρσοβία και η συζήτηση για ζώνες απαγόρευσης πτήσεων επαναφέρουν στο προσκήνιο τα ζητήματα στρατηγικής συνοχής της Συμμαχίας, αλλά και τη θέση της Ευρώπης σε ένα ρευστό γεωπολιτικό τοπίο.
Ο κ. Υφαντής, απαντά με ορθολογική σκέψη αλλά και σαφήνεια σε μια σειρά κρίσιμων ερωτημάτων: πρόκειται για σταδιακή κλιμάκωση ή για ελεγχόμενη επίδειξη ισχύος από τη Μόσχα; Μπορεί η πρόταση της Πολωνίας για ζώνη απαγόρευσης πτήσεων να υλοποιηθεί; Ποια είναι η στάση των Ηνωμένων Πολιτειών – και ιδιαίτερα του Ντόναλντ Τραμπ – και πώς αυτή επηρεάζει τη συνοχή του ΝΑΤΟ; Μήπως τελικά το Ουκρανικό αποτελεί σημείο καμπής όχι μόνο για τις σχέσεις Ρωσίας-Δύσης αλλά για το μέλλον της ίδιας της διατλαντικής συμμαχίας;
Με λόγο τεκμηριωμένο, ο κ. Υφαντής δεν περιορίζεται στην ανάλυση των τακτικών κινήσεων των κρατών, αλλά εμβαθύνει στις πολιτικές και στρατηγικές προεκτάσεις της τρέχουσας κρίσης. Η παρούσα συνέντευξη προσφέρει ένα εξαιρετικά χρήσιμο πλαίσιο για την κατανόηση μιας κρίσης που δεν αφορά μόνο την Ουκρανία ή την Πολωνία, αλλά το σύνολο της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής ασφαλείας και τη μελλοντική θέση της Δύσης στον κόσμο.
Η Ρωσία δοκιμάζει την συνοχή του NATO
Το πρόσφατο επεισόδιο με τη χρήση drones στον πολωνικό εναέριο χώρο δεν αποτελεί απλώς ένα ακόμη περιστατικό σε μια μακρά σειρά εντάσεων στην ανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ. Σύμφωνα με τον καθηγητή Διεθνών Σχέσεων κ. Κώστα Υφαντή, πρόκειται για μια ήπιας μορφής κλιμάκωση από τη ρωσική πλευρά, που σκοπό έχει να μεταδώσει συγκεκριμένα στρατηγικά μηνύματα προς τη Δύση και, κυρίως, να τεστάρει την ενότητα της Συμμαχίας.
Όπως εξηγεί, η Μόσχα δεν επιχειρεί απλώς να διαπιστώσει την επιχειρησιακή ετοιμότητα των πολωνικών ή νατοϊκών δυνάμεων, αλλά να διερευνήσει σε βάθος τις πολιτικές αντοχές και τις ρωγμές εντός της συμμαχίας. Πρόκειται, όπως σημειώνει, για την τακτική του «σαλαμιού» — μικρές, διαδοχικές προκλήσεις, τόσο ελεγχόμενες ώστε να είναι εξαιρετικά δύσκολο για τη Δύση να απαντήσει με τρόπο που να μη θεωρηθεί δυσανάλογος. Όπως χαρακτηριστικά λέει, «δεν είναι εύκολο το ΝΑΤΟ να συμφωνήσει να στείλει drones στη ρωσική επικράτεια».
Η Ρωσία, επομένως, προκαλεί σχεδόν εκ του ασφαλούς, στοχεύοντας τόσο την Πολωνία όσο και το ΝΑΤΟ. Το δεύτερο μήνυμα που επιχειρεί να στείλει η Μόσχα είναι αυτό του πολεμικού εκφοβισμού: η διακήρυξη της ετοιμότητάς της να απειλήσει άμεσα τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Όμως, το σημαντικότερο όλων, κατά τον κ. Υφαντή, είναι η αποκάλυψη της πολιτικής ασυμφωνίας στους κόλπους του ΝΑΤΟ.
Η εν λόγω ασυμφωνία δεν περιορίζεται στους γνωστούς «απρόθυμους» συμμάχους, όπως η Ουγγαρία ή η Σλοβακία, που διατηρούν ανοιχτούς διαύλους με τη Μόσχα. Αντιθέτως, το πραγματικό τεστ ενότητας αφορά τις ίδιες τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες, αν δεν ανταποκριθούν στις προσδοκίες των Ευρωπαίων συμμάχων τους, κινδυνεύουν να εκτεθούν ως μη αξιόπιστος ηγέτης της Συμμαχίας. Όπως υπογραμμίζει, «αν οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν αντιδράσουν υπερασπιζόμενες την ενότητα της Συμμαχίας, αποκαλύπτεται ένα στρατηγικό ρήγμα το οποίο η Ρωσία θα επιχειρήσει να εκμεταλλευτεί».
Η σημασία της ενεργοποίησης του Άρθρου 4
Η ενεργοποίηση του Άρθρου 4 του ΝΑΤΟ από την Πολωνία εντάσσεται ακριβώς σε αυτό το πλαίσιο. Ο κ. Υφαντής τονίζει τη σημαντική πολιτική βαρύτητα αυτής της κίνησης, υπενθυμίζοντας ότι έχει ενεργοποιηθεί μόλις άλλες 7 φορές στην ιστορία του ΝΑΤΟ. Η πράξη αυτή υπογραμμίζει τη βαθιά ανασφάλεια των κρατών του πρώην ανατολικού μπλοκ — ειδικά αυτών με άμεση γεωγραφική εγγύτητα με τη Ρωσία, όπως η Πολωνία.
Η σημασία του ΝΑΤΟ για τα κράτη αυτά παραμένει τεράστια, όχι μόνο ως στρατιωτική ασπίδα, αλλά ως πολιτική εγγύηση εδαφικής κυριαρχίας και σταθερότητας. Η ενεργοποίηση του άρθρου, πέρα από τις πολιτικές διαβουλεύσεις, δίνει και σαφή εντολή στη Στρατιωτική Επιτροπή να εκπονήσει νέα, στοχευμένα σενάρια απειλής. Δεν πρόκειται για τυπική διαδικασία, αλλά για σημάδι ενεργής ανησυχίας ότι η Ρωσία ενδέχεται να προχωρήσει σε νέα βήματα κλιμάκωσης.
Το εξαιρετικά δύσκολο του no-fly zone στην Ουκρανία
Στο ίδιο πνεύμα κινείται και η πρόταση της Πολωνίας για επιβολή ζώνης απαγόρευσης πτήσεων πάνω από την Ουκρανία. Ο καθηγητής εκτιμά ότι το ενδεχόμενο αυτό είναι εξαιρετικά δύσκολο να υλοποιηθεί, κυρίως λόγω των αντιδράσεων των ΗΠΑ και του φόβου γενικευμένης σύρραξης. Όπως επισημαίνει, «οι Ηνωμένες Πολιτείες πιθανότατα θα ασκήσουν βέτο ή θα τορπιλίσουν άτυπα την πρόταση», ενώ δεν αποκλείει έναν ενδιάμεσο συμβιβασμό, ίσως μια μερική no-fly zone μόνο για drones, σε τακτικό επίπεδο. Όμως στρατηγικά, τίποτα τέτοιο δεν φαίνεται πιθανό χωρίς άμεση αμερικανική στήριξη ή, εναλλακτικά, χωρίς οι Ευρωπαίοι να αναλάβουν μόνοι τους την πρωτοβουλία — σενάριο που ο ίδιος θεωρεί πολιτικά και στρατιωτικά προβληματικό.
Το ενδεχόμενο στρατιωτικής εμπλοκής ευρωπαϊκών στρατών
Ερωτηθείς αν η τρέχουσα κρίση μπορεί να επισπεύσει την αποστολή ευρωπαϊκών στρατιωτικών δυνάμεων στην Ουκρανία, ο κ. Υφαντής ήταν ξεκάθαρος: «Δεν νομίζω ότι είμαστε κοντά σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο». Ακόμη και σε περίπτωση ειρηνευτικής συμφωνίας με τη Ρωσία, αυτή θα απαιτήσει όρους που θα αποκλείουν ρητά τη νατοϊκή παρουσία στο ουκρανικό έδαφος, γιατί κάτι τέτοιο θα ισοδυναμούσε με de facto νατοποίηση της Ουκρανίας. Σε ένα τέτοιο σενάριο, η αποτροπή έχει καταρρεύσει και η Ευρώπη βρίσκεται μπροστά σε ένα νέο στρατιωτικό και πολιτικό πεδίο για το οποίο δεν είναι καθόλου έτοιμη.
Ο Τραμπ νομιμοποιεί την Ρωσία
Ιδιαίτερη έμφαση δίνει ο καθηγητής Υφαντής στον ρόλο των ΗΠΑ, και ειδικά στο τι μπορεί να σημαίνει για τη Συμμαχία η ανάμειξη του Ντόναλντ Τραμπ. Κατά την άποψή του, ο πρόεδρος «δεν έχει καμία διάθεση να ανασχέσει τη ρωσική επιθετικότητα». Αντιθέτως, μέσω διμερών συνομιλιών με τον Πούτιν και σκληρής ρητορικής απέναντι στους Ευρωπαίους συμμάχους, νομιμοποιεί τη Μόσχα και αποδυναμώνει τη διατλαντική συνοχή. Ενδεικτικό είναι το πρόσφατο «τελεσίγραφο» του Τραμπ, με το οποίο ζητούσε από τους Ευρωπαίους να σταματήσουν την αγορά ρωσικού πετρελαίου, τη στιγμή που οι περισσότεροι Ευρωπαίοι έχουν ήδη απεξαρτηθεί από τη ρωσική ενέργεια, ενώ οι χώρες που ακόμα συνεργάζονται με τη Ρωσία είναι οι «φίλοι» του Τραμπ, όπως η Ουγγαρία και η Σλοβακία.
Το ουκρανικό σημείο καμπής για τις σχέσεις Ευρώπης και ΗΠΑ
Όπως καταλήγει ο κ. Υφαντής, η τρέχουσα κρίση δεν είναι απλώς ένα επεισόδιο. Είναι σημείο καμπής — όχι τόσο για τις σχέσεις Ευρωπαϊκής Ένωσης και ΝΑΤΟ, αλλά για τις σχέσεις Ευρώπης και Ηνωμένων Πολιτειών. Το Ουκρανικό, λέει, «άνοιξε ξανά τη συζήτηση για την ευρωπαϊκή ασφάλεια και την αξιοπιστία των ΗΠΑ μετά των Β παγκόσμιο πόλεμο». Οι Ευρωπαίοι σήμερα φοβούνται ότι το Άρθρο 5 του ΝΑΤΟ είναι τελικά «στα χαρτιά». Και όπως επισημαίνει φοβούνται ότι «οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είναι διατεθειμένες να λειτουργήσουν αποτρεπτικά απέναντι στη Ρωσία, όπως έκαναν τις προηγούμενες δεκαετίες».
«Αυτή η ενότητα υφίσταται ίσως στην πολύ δεινή δοκιμασία από τις πολιτικές του προέδρου Τραμπ ο οποίος βλέπει ως ανταγωνιστές και ως εχθρούς τους Ευρωπαίους Συμμάχους και όχι χώρες όπως η Ρωσία» μας αναφέρει ο κ. καθηγητής.
Ο κ. Υφαντής καταλήγει πως υπάρχει ένα πολύ μεγάλο ζήτημα και το πώς θα τελειώσει ο πόλεμος στην Ουκρανία θα είναι αποφασιστικής σημασίας για το μέλλον των Ευρωαμερικανικών σχέσεων.
Καρικατούρα της Μάλτας οι συζητήσεις Τραμπ – Πούτιν
Ερωτηθείς για τον αν η παρομοίωση των διαπραγματεύσεων Τραμπ – Πούτιν με μια νέα Γιάλτα είναι εύστοχη ο κ. καθηγητής αναφέρει πως «Μας αρέσουν οι ιστορικές αναλογίες, γιατί μας βοηθάνε να καταλάβουμε πράγματα, παρά το γεγονός ότι πολλές φορές είναι υπεραπλουστευτικές». Όπως εξήγησε, η σύγκριση με τη Γιάλτα είναι προβληματική γιατί αγνοεί τις θεμελιώδεις αλλαγές στο διεθνές σύστημα.
«Εάν υποθέσουμε ότι στη Γιάλτα συμφωνήθηκε η μεταπολεμική ευρωπαϊκή και παγκόσμια τάξη, τότε δεν αποκλείεται οι συζητήσεις Τραμπ–Πούτιν να είναι μια καρικατούρα της Μάλτας», ανέφερε χαρακτηριστικά, παραπέμποντας στη Διάσκεψη της Μάλτας του 1989 μεταξύ Μπους και Γκορμπατσόφ. Και πρόσθεσε: «Γιατί λέω καρικατούρα της Μάλτας; Γιατί προφανώς οι παγκόσμιες συνθήκες τώρα δεν είναι τέτοιες που να επιτρέπουν στις ΗΠΑ και τη Ρωσία να αποφασίσουν ποια θα είναι τα βασικά χαρακτηριστικά μιας νέας παγκόσμιας τάξης».
Ο κ. Υφαντής υπογράμμισε ότι το σημερινό διεθνές σύστημα είναι πολυπολικό και δεν επιτρέπει διμερείς «μεγάλες συμφωνίες» του τύπου που παραπέμπει στη Γιάλτα ή στη Μάλτα: «Υπάρχει η Κίνα, υπάρχει η Ινδία, υπάρχουν χειραφετημένες μικρότερες δυνάμεις στην Αφρική και βεβαίως πάντοτε υπάρχει και η Ευρώπη – και κακώς την απαξιώνουμε». Σύμφωνα με τον ίδιο, παρότι η Ευρώπη περνά μια δύσκολη φάση, «παραμένει μια από τις ισχυρότερες περιφέρειες του κόσμου από κάθε άποψη».
«Δεν υφίσταται η παρακμή της Δύσης»
Αναφερόμενος στη θεωρία της παρακμής της Δύσης, που επανέρχεται συχνά στη δημόσια συζήτηση, ο κ. Υφαντής εμφανίστηκε ιδιαίτερα επιφυλακτικός: «Δεν υφίσταται η παρακμή της Δύσης για την οποία πάρα πολλοί μιλάνε, αρκεί κανείς να δει ποια είναι η κατάσταση στη Ρωσία, ποια είναι η κατάσταση βεβαίως στην Κίνα, από κάθε άποψη – και το δημογραφικό, αλλά και όλα τα υπόλοιπα».
Καταλήγοντας, τόνισε ότι δεν υφίσταται μια εναλλακτική «ανερχόμενη» τάξη πραγμάτων που να υπερβαίνει τη Δύση. «Δεν υπάρχει μια ανάπτυξη ή μια ενίσχυση δυνάμεων έξω από τη Δύση τόσο ισχυρών, και μάλιστα σε αντίστιξη με μια παρακμάζουσα Ευρώπη ή ΗΠΑ. Όχι – αυτό είναι μια καρικατούρα, την οποία κυρίως την έχουν ζωγραφίσει ηγέτες όπως ο Πούτιν και άλλοι». Το συμπέρασμα του ήταν σαφές: «Το σύστημα έχει πολλά, ή πολλαπλά, κέντρα ισχύος και άρα μια καινούργια Γιάλτα δεν μπορεί να διαμορφωθεί από τις συζητήσεις ηγετών όπως ο Τραμπ και ο Πούτιν. Και δεν έχουν και την ισχύ να την επιβάλουν».
Διαβάστε επίσης:
Σωτήρης Σέρμπος: Η ΕΕ διψάει για έναν αναβαπτισμένο ευρωπαϊκό πατριωτισμό
Μελέτης Μελετόπουλος: Γιατί η Τουρκία επιδιώκει να εισέλθει στο ReArm Europe
ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΣΗΜΕΡΑ
