Με την προοπτική και του 3^ου κλεισίματος, η επόμενη ημερά αποτελεί πλέον εφιάλτη για όλους: νοικοκυριά, επιχειρήσεις, τράπεζες, την κυβέρνηση.

Δικαιολογημένα προτείνονται διάφορα μέτρα. Τα πιο ανώδυνα από δημοσιονομικής σκοπιάς περιλαμβάνουν για παράδειγμα την μη εφαρμογή των λεγόμενων «αντικειμενικών» κριτηρίων διαβίωσης και την μη εφαρμογή του μέτρου των αποδείξεων.

Τα πιο προχωρημένα, με μεγαλύτερο δημοσιονομικό κόστος, είναι το χάρισμα της επιστρεπτέας προκαταβολής. Κι αυτό μπορεί να υιοθετηθεί και θα προσφέρει τεράστια ανακούφιση στην αγορά.

Η λογική είναι απλή: έχουμε ήδη αυξήσει το έλλειμμα. Η επιστροφή θα μειώσει το έλλειμμα του 2022 –για το 2021 δεν πρέπει να γίνεται λόγος διότι η οικονομία δεν θα είναι σε θέση. Αλλά, τότε, η επιστροφή θα βελτιώσει τα δημοσιονομικά και θα αποδυναμώσει την (όποια) ανάπτυξη.

Διατυπώνονται ανησυχίες για το ύψος του χρέους. Ας μην παραβλέπεται ότι το 59% είναι στα χέρια των θεσμών και άλλο ένα 15% είναι σε διμερή δάνεια. Στην βάση αυτή η χώρα δεν θα πρέπει να αντιμετωπίσει κάποιο πρόβλημα, ιδιαίτερα καθώς όλα τα κράτη θα είναι υπερχρεωμένα.

Είναι βέβαιο ότι παρόμοιες διευθετήσεις θα αποτελέσουν τον κανόνα.

Βέβαια, υπάρχουν και ακραίες προτάσεις – όπως αυτή του ΣΥΡΙΖΑ με την Κα Έφη Αχτσιόγλου—που ζητά να χαριστεί η επιστρεπτέα προκαταβολή και επιπλέον να δοθεί επιδότηση ίσης αξίας.

Υπολόγισε κανείς την δημοσιονομική επίπτωση; Ή θα αρχίσουν οι διαμαρτυρίες για μείωση του αποθέματος των 32 δις. ευρώ;

Αλλά, ακόμη κι αυτό θα μπορούσε να συζητηθεί, στο πλαίσιο ίσως μίας ευρύτερης παγκόσμιας συζήτησης για την διευθέτηση του ιδιωτικού χρέους και με την προϋπόθεση ότι τα επιτόκια θα παραμένουν στα σημερινά χαμηλά επίπεδα και η ρευστότητα στα αντίστοιχα υψηλά.

Το να «πάμε μόνοι μας», όμως, όπως με τις… πατέντες, μάλλον υποφέρει από έλλειψη ρεαλισμού.

Δυστυχώς, το πρόβλημα της επόμενης ημέρας έχει άλλη μορφή και διάσταση για την Ελλάδα και άλλη για τα αναπτυγμένα κράτη.

Θα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι η σημερινή δομή της παραγωγής μας είναι μη ανταγωνιστική. Σε σημαντικό βαθμό αυτό οφείλεται και στο μικρό μέγεθος των επιχειρήσεων και σε εξωγενείς παράγοντες όπως την γραφειοκρατία, το κανονιστικό πλαίσιο, το κόστος δανεισμού κλπ. Αυτές είναι όλες διαχρονικές αδυναμίες που δεν διορθώνονται – πάντως όχι εύκολα, για να μην πούμε «με κανένα τρόπο».

Είναι το ίδιο όπως με το Χρηματιστήριο. Δικαιολογημένα και ορθά ο πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Επενδυτών Γιάννης Κυριακόπουλος επισημαίνει τα προβλήματα που υπάρχουν και υποδεικνύει εφικτές λύσεις.

Δεν θέλω να στεναχωρήσω τον πρόεδρο αλλά πολύ φοβάμαι ότι το ελληνικό χρηματιστήριο έχασε πλέον την ευκαιρία. Στα νέα δεδομένα της παγκοσμιοποίησης, της πανδημίας και της ψηφιοποίησης, είναι από δύσκολο έως αδύνατο να μπορέσει το ΧΑΑ να ανακάμψει επιστρέφοντας στις δοξασμένες ημέρες του παρελθόντος.

Αν δεν απορροφηθεί τελικά από κάποιο άλλο χρηματιστήριο, η ελπίδα του μπορεί να είναι μόνο σε βάθος χρόνου και σε άμεση σχέση με τον ευρύτερο εκσυγχρονισμό της οικονομίας.

Έτσι ερχόμαστε να κλείσουμε τον κύκλο. Πως θα γίνει εκσυγχρονισμός αν δεν ανατραπεί η σημερινή δομή της παραγωγής; Και πως θα ανατραπεί αν την επιδοτούμε για να μην αλλάξει;

Για να είναι σαφές το θέμα: η χαμηλή ανταγωνιστικότητα της ελληνικής παραγωγής (πλην λίγων εξαιρέσεων) χειροτέρευσε με την πανδημία. Πέρασε το σημείο της επιστροφής, Η βλάβη είναι πλέον μόνιμη και μη αντιστρέψιμη.

Η προσπάθεια μας, λοιπόν, δεν μπορεί και δεν πρέπει να επικεντρωθεί στην διάσωση αλλά στο χτίσιμο.

Ας μην εθελοτυφλούμε. Ο πόνος της επόμενης ημέρας θα είναι μεγάλος. Και καμία κυβέρνηση δεν μπορεί να τον σταματήσει.

Η προσπάθεια ελαχιστοποίησης του πρέπει να γίνει. Αλλά με όχι με βάση την συντήρηση αλλά την δημιουργία.

Ένα απλό παράδειγμα και πάλι από τον χώρο των μικρομεσαίων—γιατί αυτοί θα υποφέρουν περισσότερο: αντί να επιδοτήσεις ισόποσες με το χάρισμα της επιστρεπτέας, ας δοθούν χρήματα για να προχωρήσουν σε συγχωνεύσεις, στην δημιουργία clusters και έτσι στον εκσυγχρονισμό.

Μερικοί θα σταματήσουν να παριστάνουνε τα αφεντικά. Θα είναι το μικρότερο από τα κόστη που θα υποστούν διαφορετικά. Γιατί, διαφορετικά, πολλοί θα καταλήξουν στην (εικονική) ζητιανιά.