Απέκτησε η Ευρώπη το Σύνδρομο του Μονάχου;

Το 1938, επιχειρώντας να αποφύγει τον διαφαινόμενο πόλεμο στην Ευρώπη, ο Άγγλος πρωθυπουργός Neville Chamberlain υπέγραψε την συμφωνία ειρήνης με τον Χίτλερ, θριαμβολογώντας πως χάρισε στον κόσμο «ειρήνη για μία γενιά». Σε λιγότερο από ένα χρόνο, όταν μετά την Αυστροουγγαρία και την Τσεχοσλοβακία η Ναζιστική Γερμανία εισέβαλε και στην Πολωνία, η Ευρώπη τυλίχτηκε στην μεγαλύτερη, πιο καταστροφική, πιο αιματηρή σύγκρουση της ιστορίας της.

Είναι σαφές ότι η παγκόσμια κοινότητα ζει κατάσταση που ως ένα βαθμό μοιάζει με αυτήν της παραμονής του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Η χρυσή ανέμελη δωδεκαετία του 1918 – 1930 έχει την αντιστοιχία της στην περίοδο 1990-2008. Η Μεγάλη Ύφεση του 1930 αντικατοπτρίζεται στις κρίσεις της περιόδου 2008-2023. Οι Χιτλερικές εισβολές στην εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία – πλήρης αντιγραφή της  Sudetenland. Σε τίποτα απολύτως δεν διαφέρει ο Πούτιν από τον Χίτλερ—από την ισχύ των όπλων μέχρι τα στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Στην δική μας εποχή, ξαφνικά, ο Γαλλογερμανικός άξονας που είχε ατονήσει μετά την παραίτηση της Μέρκελ εμφανίζεται ενωμένος και ισχυρός επιχειρώντας να διαστείλει την θέση της Ευρώπης από αυτήν των ΗΠΑ με αναφορά στην Κίνα. Πρόκειται για κίνηση που ενδέχεται να έχει σοβαρότατες συνέπειες στο γεωπολιτικό επίπεδο και ειδικά στην μορφή, έκταση και ισχύ συμμαχιών όπως το ΝΑΤΟ.

Η προσπάθεια να αντιμετωπίσει η Ευρώπη την Κίνα σε πλαίσιο διαφορετικό από αυτό των ΗΠΑ έχει πολλαπλά αίτια. Το οικονομικό είναι ένα, καθώς η Ε.Ε., αλλά ειδικά η Γερμανία, βλέπει την τεράστια αγορά της Κίνας ως σωτήρα της μετά την ενεργειακή απεξάρτηση της από την Ρωσία. Μένοντας στο θέμα της οικονομίας, πρόσθετος λόγος  είναι ότι σε εποχή αυξημένου πληθωρισμού και ευρύτερα οικονομικής αβεβαιότητας, η κρατούσα ορθοδοξία ως προς την οικονομική πολιτική δεν θέλει εξελίξεις που θα χειροτερεύσουν την κατάσταση.

Δεύτερος λόγος, είναι σαφές ότι η Ευρώπη φοβάται ότι η σαφής αναβάθμιση του πολέμου Ρωσίας- Ουκρανίας από πλευράς οπλικών συστημάτων, μπορεί εύκολα να οδηγήσει σε πιο γενικευμένη σύρραξη, ακόμη και στην χρήση τακτικών ατομικών όπλων. Δεν έχουν, εξάλλου, καμία εμπιστοσύνη στον Πούτιν –  ως προς τα κίνητρα του,  τους στόχους του, την ψυχολογική του κατάσταση. Τέλος, όσοι έχουν ιστορική μνήμη και γνώση βλέπουν ορισμένες ομοιότητες ανάμεσα στο τωρινό πόλεμο και τον πόλεμο των δημοκρατιών κατά του αυταρχισμού, μέσω των «αντιπροσώπων» τους στον ισπανικό Εμφύλιο.

Τρίτος λόγος, η Ευρώπη δεν μπορεί καν να σκεφτεί την εμπλοκή της σε δεύτερο πόλεμο, πέρα από αυτόν της Ρωσίας-Ουκρανίας που ήδη τον αντιμετωπίζει ασθμαίνοντας. Ουσιαστικά, οι Μακρόν και Μπέρμποκ προειδοποιούν τις ΗΠΑ πως δεν θα εμπλακούν σε μία παγκόσμια σύρραξη για να υπερασπιστούν την Ταϊβάν. Προφανώς, δέχονται τελικά τον ισχυρισμό του Ξι Ζι Πινγκ (όπως και διαχρονικά όλης ηγεσίας της Κίνας) ότι το νησί που κάποτε λεγόταν Φορμόζα και στο οποίο κατέφυγε ο Τσιάνγκ Κάι Σεκ μετά την ήττα του από τους κομμουνιστές του Μάο Τσε Τουνγκ, ανήκει στην Κίνα του ΚΚΚ—είναι αναπόσπαστο έδαφος της Κίνας. Γι’ αυτό ακριβώς, εξάλλου, ο Ξι δεν μπορεί ποτέ να καταδικάσει τον Πούτιν: κι αυτός ισχυρίζεται ότι η Ουκρανία είναι αναπόσπαστο έδαφος της Σοβιετίας.

Τέταρτος λόγος, η αναγνώριση ότι η ακραία εθνικόφρωνη πολιτική των Ρεπουμπλικάνων του Τραμπ μπορεί εύκολα να οδηγήσει την σημερινή ηγεσία της Κίνας (η έμφαση είναι στην «σημερινή») στο αντίποινο της εισβολής στην Ταϊβάν.

Πέμπτος, μία τέτοια κίνηση θα βοηθούσε τον Ξι Ζι Πινγκ να εδραιώσει τον προσωπικό του έλεγχο στο ΚΚΚ και τον έλεγχο του ΚΚΚ στην Κινέζικη κοινωνία και οικονομία.

Προκειμένου να αποφευχθούν αυτές οι επιπτώσεις, να αφαιρεθούν κίνητρα για εισβολή, να προειδοποιηθούν οι ΗΠΑ, αντιδιαστέλεται η ευρωπαϊκή από την αμερικανική εξωτερική πολιτική.

Το θέμα είναι ότι με την στάση τους οι Μακρόν και Μπέρμποκ μόλις πρόσφεραν στην Κίνα έναν πρόσθετο λόγο για να αποφασίσει υπέρ της εισβολής στην Ταϊβάν. Για τον Ξι θα είναι η κορωνίδα της θητείας του, η εξασφάλιση της θέσης του στην ιστορία, η αναρρίχηση του στο επίπεδο του Μάο—αν όχι πιο ψηλά.

Οι ΗΠΑ γνωρίζουν πολύ καλά πως η στρατηγική τους θέση αναφορικά με την Ταϊβάν είναι δύσκολη. Σε όρους πολεμου η απόσταση δεν τις ευνοεί—ιδιαίτερα απέναντι στις εκσυγχρονισμένες ένοπλες δυνάμεις της Κίνας. Σε όρους εσωτερικής «κατανάλωσης» είναι αμφίβολη η αποδοχή και στήριξη του Αμερικανού πολίτη ενός πέμπτου πολέμου Κορέα, Βιετνάμ, Ιράκ, Αφγανιστάν). Από οικονομικής πλευράς το δημόσιο χρέος είναι «βιώσιμο» μόνο επειδή στηρίζεται στην παγκόσμια αποδοχή του δολαρίου.

Παρά ταύτα, μεγάλο μέρος της ηγετικής τάξης των ΗΠΑ εξακολουθεί να βλέπει τον παγκόσμιο χώρο με όρους ιδεολογικής και οικονομικής κυριαρχίας. Όπως μάλιστα οι ΗΠΑ έχουν στηρίξει την Ευρώπη – αμυντικά και οικονομικά, για να μην αναφερθούμε στην ανασυγκρότησή της μετά τον Πόλεμο – έτσι περιμένει η διακομματική ηγεσία της Αμερικής στήριξη από την Ευρώπη στον Δεύτερο Ψυχρό Πόλεμο. ΟΙ ΗΠΑ είναι αυτές, εξάλλου, που τώρα προσφέρουν την μεγαλύτερη βοήθεια για να σταματήσει η επέλαση της Ρωσίας στον ευρύτερο ευρωπαϊκό χώρο.

Το θέμα είναι ότι με την στάση τους οι Μακρόν και Μπέρμποκ μόλις έβαλαν μία νάρκη στην εκατονταετή σχέση των ΗΠΑ με την Ευρώπη.

Οι γραμμές της σύγκρουσης είναι σαφείς. Η Ευρώπη φαίνεται να τείνει προς την λογική ότι είναι εφικτή η συνύπαρξη της δημοκρατίας με την δικτατορία. Σύμφωνα με την θέση αυτή ακόμη κι αν ο κόσμος χωριστεί στα δύο, ο πόλεμος μπορεί να αποφευχθεί, όσο η κάθε πλευρά – για να το πούμε απλά—κάθεται στην μεριά της.

Οι ΗΠΑ δείχνουν πεπεισμένες ότι αυτή η ειρηνική συνύπαρξη δεν είναι εφικτή. Μπορεί να λειτούργησε σε μεγάλο βαθμό με την Ρωσία, διότι ουσιαστικά ο Στάλιν είχε απορρίψει τον διεθνισμό του Τρότσκι και δεν επεδίωκε υποχρεωτικά την οργανωμένη και με όπλα εξάπλωση της σοσιαλιστικής επανάστασης — μόνο περιστασιακά και έμμεσα, με την υπονόμευση των δημοκρατικών θεσμών σε εθνικό επίπεδο. Η κληρονομιά του ήταν πνευματικά πολύ βαριά για να την εγκαταλείψουν οι αδύναμες ηγεσίες που ακολούθησαν μετά τον θάνατο του.

Αντίθετα, η Κίνα μιλά ανοιχτά για την παγκόσμια κυριαρχία της – και το δείχνει έμπρακτα με τον σύγχρονο Δρόμο του Μεταξιού (Belt & Road Initiative), τις τεράστιες πολυεθνικές, την εντυπωσιακή ανάπτυξη των ένοπλων δυνάμεων της με έμφαση πρόσφατα στην θάλασσα, την επίδειξη ισχύος απέναντι σε αδύναμους γείτονες στη Νότια Θάλασσα της Κίνας, την ανάδειξη του Ξι σε μόνιμο ηγέτη.

Για τις ΗΠΑ η σύγκρουση είναι σχεδόν αναπόφευκτη –και προετοιμάζονται γι’ αυτήν. Το μόνο που λείπει είναι το διπλωματικό τηλεγράφημα του νέου Kennan. Αντίθετα, η Ευρώπη του Γαλλογερμανικού άξονα κοντοστέκεται.

Έχει τελικά καταληφθεί η Ευρώπη από το Σύνδρομο του Μονάχου; Θα είναι οι Μακρόν και Μπέρμποκ οι πρώτοι συνεχιστές της εθελοτυφλίας του Chamberlain? Μπορεί η δημοκρατία να νικήσει την δικτατορία χωρίς την χρήση όπλων; Μπορεί η δημοκρατία να αντισταθεί στον αυταρχισμό χωρίς την τελική χρήση όπλων;

Διαβάστε επίσης

Τα επόμενα βήματα για τη Ν.Δ.