Πολύ αμήχανο ξεκίνημα ομιλίας που θύμισε διασημότητες του Instagram: «θα σας διαβάσω ένα σχόλιο που μου έκαναν» και μετά απαντούν σε μια επίθεση.

Ο Τσίπρας ξεκίνησε την ομιλία του στον Economist απαντώντας σε μια χαζομάρα του Μαρινάκη, του κυβερνητικού εκπροσώπου, ότι δηλαδή η ενεργός επιστροφή του χαροποιεί βιαστές και εγκληματίες.

Η πρώτη εντύπωση λένε ότι μετράει περισσότερο από οτιδήποτε αλλά εν προκειμένω η συνέχεια ήταν γεμάτη εκπλήξεις. Από μια ομιλία και μόνο δεν μπορούμε να αποφανθούμε αν ωρίμασε ο πρώην πρωθυπουργός αλλά ακούσαμε νέο λεξιλόγιο και παρατηρήσαμε μια διεύρυνση οριζόντων.

Να αναφέρουμε το πιο τρανταχτό παράδειγμα, την επιλογή της λέξης «πατρίδα», που αρθρώθηκε περισσότερες από τρεις φορές μέσα σε μια ώρα. «Πατρίδα» λένε οι Δεξιοί ή μάλλον καλύτερα, τους είχε παραχωρηθεί το δικαίωμα της οικειοποίησης. Οι Αριστεροί προτιμούσαν τη «χώρα» και το «κράτος».

Είπε και «πατριώτες» και «νέος πατριωτισμός», λέξεις που απευθύνονται στο θυμικό, λέξεις που φέρνουν συνειρμούς: περηφάνεια για την Ιστορία, αγάπη για τον τόπο καταγωγής, αίσθηση κοινότητας, ευγνωμοσύνη για τις θυσίες προηγούμενων γενεών.

Στην Ιστορία ο Τσίπρας αναζήτησε παραλληλισμούς για τα δικά του λάθη. Η αναφορά στον Χαρίλαο Τρικούπη παραπέμπει σε μεγάλα έργα αλλά και σε «δυστυχώς επτωχεύσαμεν». Η αναφορά στον Ελευθέριο Βενιζέλο παραπέμπει στον εκσυγχρονισμό του κράτους αλλά και στην παταγώδη στρατιωτική αποτυχία. Οι μεγάλοι άνδρες λοιπόν κάνουν και μεγάλα λάθη, αυτό ακούσαμε πίσω από τα λόγια.

Κρίσιμες λέξεις ήταν επίσης η «εντιμότητα» και η «εμπιστοσύνη». Ο Αλέξης Τσίπρας και οι δικοί του άνθρωποι δεν φάνηκε να ανακατεύονται με τα πίτουρα, άρα δεν τους τρώνε ούτε οι κότες ούτε τα αιγοπρόβατα. Σε αυτό το σημείο της ομιλίας του δεν χρειάζεται να δώσει παραδείγματα, καθώς η χώρα ολόκληρη (η πατρίδα) παρακολουθεί αποσβολωμένη τα σκάνδαλα επιδοτήσεων και τις εισαγγελικές έρευνες, όπου ελέγχονται οικείοι της σημερινής κυβέρνησης. Σε αυτό το σημείο κερδίζει εύκολα τις εντυπώσεις.

Να ανασύρουμε μια ακόμα λέξη, την οποία δεν είπε. Έχει σημασία και το λεξιλόγιο που εγκαταλείπεται. Παλιά ο Αλέξης Τσίπρας μιλούσε για «σεισάχθεια» για τον Σόλωνα στην αρχαία Αθήνα, που με τη «σεισάχθεια» κατάργησε τα χρέη των πολιτών και απελευθέρωσε όσους ήταν υποδουλωμένοι λόγω χρεών. Ο Τσίπρας στο παρελθόν είχε υποσχεθεί ριζική διαγραφή ή ελάφρυνση των χρεών των νοικοκυριών και του κράτους, ιδιαίτερα εν μέσω μνημονίων και κρίσης χρέους. Στη χθεσινή ομιλία του μίλησε για «δυνατότητα αποπληρωμής» των δανειοληπτών και μέτρα για τα κόκκινα δάνεια. Κατάλαβε ότι τα δάνεια δεν διαγράφονται με μονοκοντυλιά.

Την ίδια ωριμότητα δείχνει και στο μεταναστευτικό. Να έρθει κόσμος να δουλέψει «με σεβασμό στο δίκαιο της χώρας». Είπε μάλιστα επί λέξει «όχι σε πολιτική ανοιχτών συνόρων». Να έρθουν οι ξένοι συμμαζεμένα, με τάξη, τιτίζικα. Να βοηθήσουμε και το δημογραφικό, με φθηνότερη στέγη και κοινωνικό κράτος και όλα τα καλά που λένε πάντα όλοι οι πολιτικοί του κόσμου. Ο Τσίπρας πάει προς το Κέντρο χωρίς να εγκαταλείπει το χώρο που τον ανέδειξε. Εν ολίγοις εγκαταλείπει τους άξονες Αριστερά – Δεξιά, Προοδευτικός – Συντηρητικός και ανεβαίνει στην πίστα των διαχειριστών, των πραγματιστών.

Έχουν προηγηθεί κι άλλοι με την ίδια διάθεση. Ο Εμανουέλ Μακρόν αυτοπροσδιορίστηκε ως «ούτε Δεξιά ούτε Αριστερά», με έμφαση στον εκσυγχρονισμό και τη μεταρρύθμιση, αντλώντας στελέχη και από τα δύο στρατόπεδα. Ο Μάριο Ντράγκι κυβέρνησε ως τεχνοκράτης χωρίς κομματική βάση, εφαρμόζοντας πρόγραμμα «εθνικής ενότητας» για σταθερότητα και οικονομική ανάκαμψη. Ο Πέδρο Σάντσεθ, παρότι τυπικά σοσιαλιστής, βασίζει τη διακυβέρνησή του σε ευέλικτες συμμαχίες και επιλογές που δίνουν προτεραιότητα στην πολιτική επιβίωση έναντι της ιδεολογικής συνέπειας. Ο Αλέξης Τσίπρας μοιάζει πλέον με πρωτοξάδελφος όλων αυτών.

Πάμε να δούμε μια ακόμα έκπληξη από την ομιλία. Ο πρώην πρωθυπουργός μίλησε για «σύμπραξη ιδιωτικού και δημοσίου τομέα», κάτι που ήταν αδιανόητο ιδεολογικά όταν ήταν νέος. Ο ιδιώτης, ο επιχειρηματίας, ο βιομήχανος, ήταν όλοι εχθροί. Είδε όμως τι γίνεται στη Βρετανία και στη Γερμανία και ομολόγησε ότι η «σύμπραξη» οδηγεί στην ανάπτυξη. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο έβαλε και τη λέξη για την οποία κάποτε θα έπλενε το στόμα του με σαπούνι: «Αξιολόγηση». Αλλά επειδή δεν έβγαινε το αφήγημα ώστε να είναι συμπεριληπτικό, μίλησε και για μείωση ασφαλιστικών εισφορών (για να μην πάρει ποτέ σύνταξη η νεότερη γενιά) και για επιστροφή φόρου σε υπαλλήλους και συνταξιούχους.

Στα δημόσια ταμεία υπάρχει πλεόνασμα, το μέτρησε, το ανέφερε και είναι έτοιμος να το σκορπίσει à la manière d’Andreas, όπως το δοξασμένο 1981, το οποίο τον ενέπνεε σε παλαιότερες ομιλίες, όταν κουνούσε τα χέρια και χαιρετούσε τα πλήθη σαν να τον έσφιγγε το ζιβάγκο. Λέγεται ότι κάποτε έβλεπε τα βίντεο του Μπιρσίμ από τις συγκεντρώσεις του ΠΑΣΟΚ σε μεγάλες πλατείες. Δεν μιλούσε βέβαια σε κοινό οπαδών αλλά έχουμε την υποψία ότι τα πολλά θεατρικά θα κοπούν γενικά και στις δημόσιες εμφανίσεις θα θυμίζει υβρίδιο Σημίτη με Εθνάρχη. 

Ένα ακόμη ενδιαφέρον σημείο αφορά την πρόσκλησή του στους «έχοντες», να βοηθήσουν την ανάπτυξη με ένα νέο είδος εισφοράς, με «νέο πατριωτισμό». Αυτό είναι κάτι που δεν μπορεί να γίνει αναγκαστικά. Οι «ευκατάστατοι» (όπως πλέον αποκαλεί την πλουτοκρατία), παίρνουν την έδρα τους (της εταιρείας τους δηλαδή) και πάνε αλλού _ όσοι δεν το έχουν ήδη κάνει. Ήδη  ιδιωτικές πρωτοβουλίες στηρίζουν υποδομές και υποκαθιστούν το κράτος. Δεν μπορεί καμία κυβέρνηση να υπαγορεύσει δωρεές αλλά από αυτό το σημείο της ομιλίας θα υπογραμμίσουμε την πολυσήμαντη λέξη «πατριώτες» και θα αφήσουμε τα υπόλοιπα να πέσουν κάτω. 

Για να μη τα πολυλογούμε, θα προσπαθήσουμε να βρούμε μια μόνο λέξη για να χαρακτηρίσουμε την ομιλία. Αν είναι επίθετο, διαλέγουμε «ωριμότερος». Αν είναι ρήμα, προβλέπουμε «έρχεται».