Μολονότι οι εποχές δεν ευνοούν την ευγενή τέχνη των προβλέψεων, ο προϋπολογισμός εξακολουθεί να αποτελεί ένα κορυφαίο οικονομικό γεγονός.

Τρεις είναι οι κύριοι λόγοι. Πρώτο, διότι αποτυπώνει την μορφή και ως ένα βαθμό την ποιότητα της διαχείρισης του δημόσιου χρήματος από την εκάστοτε κυβέρνηση. Δεύτερο, διότι δίνει αρκετά σαφείς και σε μεγάλο βαθμό δεσμευτικές προθέσεις ως προς την μελλοντική διαχείριση των φόρων που πληρώνει ο πολίτης. Και, τρίτο, διότι προσφέρεται για να ασκηθεί ανοιχτή, ειλικρινής, εποικοδομητική κριτική τόσο για τα πεπραγμένα όσο και για τις προβλέψεις – γεγονός που επιτρέπει στο σύνολο του πολιτικού κόσμου να προτάξει τις προτεραιότητες που δίνει η κάθε κομματική παράταξη στην συλλογή των εσόδων (ποιος πληρώνει τι και πόσο) και στην δαπάνη τους  (ποιος ωφελείται και ποιος όχι).

Αυτή είναι τουλάχιστον η θεωρία. Διαχρονικά, στην πράξη, τα δύο πρώτα επιτυγχάνονται ως ένα βαθμό, το δε τρίτο καθόλου. Η ευθύνη είναι του πολιτικού κόσμου, συλλήβδην.

Ο προϋπολογισμός πράγματι αποτυπώνει που ξοδεύτηκαν τα λεφτά – πρόκειται για έναν απολογισμό που ουσιαστικά εξετάζει αν υπήρξαν αποκλίσεις από τον προηγούμενο προϋπολογισμό. Ως προς την ποιότητα, όμως, καλύτερα να μην γίνεται λόγος. Το ελληνικό σύστημα (γραφειοκρατία, κόμματα, τοπική αυτοδιοίκηση) ούτε που θέλει να το ακούσει. Το 1979 ο τότε υπουργός οικονομικών Θανάσης Κανελλόπουλος προσπάθησε να εισάγει την έννοια του προϋπολογισμού μηδενικής βάσης — κάθε χρόνο ο αιτών την δαπάνη θα πρέπει να δικαιολογεί τι πέτυχε με τα χρήματα που πήρε την προηγούμενη χρονιά με αναφορά σε συγκεκριμένους στόχους που είχαν τεθεί και ανάλογα να κριθεί αν πρέπει η δαπάνη να συνεχιστεί ή όχι, κι αν ναι με τα ίδια, με  λιγότερα ή με περισσότερα χρήματα. Περιττεύει να λεχθεί ότι η προσπάθεια εγκαταλείφθηκε αμέσως μόλις ο Μιλτιάδης Έβερτ διαδέχτηκε τον Κανελλόπουλο. Έκτοτε…σιγή.

Ως προς τις προθέσεις-προτεραιότητες, ο κυβερνητικός προϋπολογισμός τις αποτυπώνει. Υπάρχουν, όμως, δύο προβλήματα. Το ένα είναι πως με την σύγχρονη τάση να δίνονται πολλές πληροφορίες κι αυτές να διασπώνται σε δεκάδες κωδικούς, απαιτείται σημαντική και συστηματική  προσπάθεια για να αποτυπωθεί συνοπτική, ακριβής και –το κυριότερο—εύκολα κατανοητή εικόνα. Έχει ποτέ, μία κυβέρνηση τολμήσει να θέσει έναν προϋπολογισμό σε δημόσια διαβούλευση;

Το δεύτερο πρόβλημα συνδέεται ευθέως με τον τρίτο λόγο για τον οποίο ο προϋπολογισμός έχει πρωταρχική σημασία: την συζήτηση μεταξύ της κυβέρνησης και της αντιπολίτευσης. Εδώ έχουμε το Κουτί της Πανδώρας: ότι το στραβό θα μπορούσε να γίνει, συμβαίνει πράγματι. Κατ’ αρχήν δεν υπάρχει εκ μέρους της αντιπολίτευσης ούτε το ελάχιστο ίχνος καλής πρόθεσης, με την έννοια της ελάχιστης συναίνεσης έστω και σε λίγα δευτερεύοντα θέματα. Ότι και να πει η κυβέρνηση είναι απορριπτέο—διότι η αντιπολίτευση θα το έκανε καλύτερα, διαφορετικά ή καθόλου.

Κατά δεύτερο λόγο, όλοι οι βουλευτές θεωρούν πως με τον προϋπολογισμό τους δίδεται η ευκαιρία να αναδειχθούν, οπότε όλοι ζητούν τον λόγο, όλοι ανέρχονται στο βήμα και επαναλαμβάνουν τα ίδια και τα ίδια, πολλοί δε απλά εκστομίζουν κείμενα «κομμένα και ραμμένα» . Ως κομπάρσοι, οι βουλευτές μάλλον δεν θα έπρεπε να είχαν προσληφθεί.

Κατά τρίτον, όταν έρχεται η ώρα των …αρχηγών, αντί η συζήτηση να επικεντρωθεί στο θέμα της οικονομικής πολιτικής που ασκείται με πασίγνωστες περιοριστικές συνθήκες (οικονομικά αδήριτες, νομοθετικά Κοινοτικές) αυτή μετατρέπεται σε κοκορομαχία επί παντός επιστητού. Το μόνο που δεν συζητείται είναι ο προϋπολογισμός. Ο Μητσοτάκης προσπαθεί να είναι θεσμικός αλλά όσο κι αν το θέλει γνωρίζει πως δεν θα τον αφήσουν—οπότε προετοιμάζει το έδαφος με την δική του ομιλία.  Ο Νίκος Ανδρουλάκης έχει ξεκάθαρα αποφασίσει πως ο μόνος ταιριαστός γι’ αυτόν ρόλος είναι του εισαγγελέως—δυστυχώς γι’ αυτόν όμως, καλύτερα τον παίζει η Ζωή Κωνσταντοπούλου.   Ο Σωκράτης Φάμελλος θα εκφράσει την πάγια γραμμή του (εν διαλύσει) κόμματος του, μόνο που ο Δημήτρης Κουτσούμπας το πράττει πιο αποτελεσματικά –και το δικό του κόμμα δεν είναι σε διάλυση – απλά φυτοζωεί.

Ο πολίτης αδιαφορεί. Δεν έχει τίποτα να μάθει, τίποτα να εισπράξει, τίποτα που θα τον καταστεί σοφότερο, τίποτα που θα του γεμίσει την τσέπη. Εντυπωσιακές οι ποσοστιαίες αυξήσεις (όχι πως είναι λάθος ή πως μπορούσαν υποχρεωτικά να είναι υψηλότερες) αλλά όταν μεταφράζονται σε απόλυτους αριθμούς ο πολίτης απλά χλευάζει. Είναι λυπηρό που στην κυβέρνηση δεν εννοούν να κατανοήσουν γιατί οι οικονομικές ανακοινώσεις δεν βελτιώνουν την δημοσκοπική εικόνα. Ας ήταν πιο ανθρώπινο και πιο αποτελεσματικό, π.χ., το σύστημα υγείας κι ας ήταν μικρότερη η αύξηση της σύνταξης.

Κάπως έτσι, ο προϋπολογισμός –ένα κατεξοχήν εργαλείο πολιτικής ευθύνης– καταλήγει να είναι μια χαμένη ευκαιρία λογοδοσίας. Η κυβέρνηση μιλά με όρους λογιστικής αυτάρκειας, η αντιπολίτευση με όρους μόνιμης αγανάκτησης, και το Κοινοβούλιο λειτουργεί ως σκηνικό, όχι ως θεσμός. Όταν όλοι παίζουν για το ακροατήριό τους και κανείς για την ευθύνη, το αποτέλεσμα είναι πολιτικά ανεύθυνο. Και το κόστος αυτού του εξευτελισμού δεν το πληρώνουν μόνο τα κόμματα — το πληρώνει η ίδια η δημοκρατική στιβαρότητα της χώρας.