Δυσχέρειες στην ανάπτυξη και μακροχρόνια χρήση ενός αποτελεσματικού εμβολίου εναντίον του νέου κορονοϊού αλλά και προβλήματα σχετικά με την αποτελεσματικότητα των αντι-ιικών θεραπειών, δύνανται να προκαλέσουν οι μεταλλάξεις του ιού, οι οποίες παρατηρούνται μέσα από διάφορες ερευνητικές εργασίες.
Την ίδια στιγμή, όμως, θα μπορούσαν να αποτελέσουν «πυξίδα» στο πεδίο της μελέτης του ιού, δίνοντας σημαντικές πληροφορίες που θα συμβάλουν στην επιτυχή αντιμετώπιση της παγκόσμιας υγειονομικής κρίσης.
Όπως αναφέρει ομάδα ειδικών από το Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ), τόσο η αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος σε ένα ιό ή μικρόβιο όσο και η παραγωγή εμβολίων βασίζεται κυρίως στη δημιουργία αντισωμάτων. Τα αντισώματα είναι πρωτεΐνες οι οποίες παράγονται από τον οργανισμό (από ένα ειδικό τμήμα του ανοσοποιητικού) και οι οποίες αναγνωρίζουν κάποιες πρωτεΐνες του εισβολέα που βρίσκονται στην επιφάνεια του (επιφανειακά αντιγόνα), όπως π.χ. συμβαίνει με ορισμένες πρωτεΐνες του κορονοϊού. Η αναγνώριση αυτών των αντιγόνων είναι σημαντική για την αδρανοποίηση του εισβολέα (του ιού) από το ανοσοποιητικό σύστημα.
Όμως αν το γενετικό υλικό του εισβολέα αλλάζει (δηλαδή υφίσταται μεταλλάξεις), και ιδιαίτερα αν αυτές συμβαίνουν με ταχύ ρυθμό, αυτό θα προκαλεί μεταβολές στα επιφανειακά του αντιγόνα που έχει μάθει να αναγνωρίζει το ανοσοποιητικό, οδηγώντας σε μερική ή ολική απώλεια της ανοσοποίησης (τα αντισώματα που ήδη κυκλοφορούν και παράγονται για τον ιό, δεν μπορούν πλέον να τον αναγνωρίσουν και να τον εξουδετερώσουν αχρηστεύοντας έτσι ένα ενδεχόμενο εμβόλιο).
«Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί ο ιός της γρίπης. Έτσι, και στους τρεις τύπους ιών που την προκαλούν γρίπη [τύποι A, B (κυρίως) και C] παρατηρείται υψηλός ρυθμός μεταλλάξεων, δηλαδή οι ιοί αλλάζουν συνεχώς. Οι αλλαγές αυτές σχετίζονται τόσο με την ανάπτυξη αντοχής σε αντιϊικά φάρμακα, όσο και με την εξασθένηση ανοσοποίησης σε βάθος χρόνου, με αποτέλεσμα να υπάρχει η ανάγκη η σύνθεση του εμβολίου να αλλάζει κάθε χρόνο.
Ειδικότερα, ο ιός της γρίπης “αλλάζει” τόσο συχνά που τα αντισώματα που παράγονται έναντι ενός στελέχους γρίπης (μετά από νόσηση ή μετά από εμβόλιο) εξασθενούν σημαντικά με το χρόνο, λόγω του ότι δεν επικρατούν κάθε χρόνο τα ίδια στελέχη γρίπης, αλλά στελέχη με λίγο διαφορετικές πρωτεΐνες στην επιφάνεια, που ξεφεύγουν από τα αντισώματα που είχαν παραχθεί», αναφέρουν οι καθηγητές του ΕΚΠΑ, Ιωάννης Τρουγκάκος, Ευστάθιος Καστρίτης, Δημήτρης Παρασκευής και Θάνος Δημόπουλος, σχολιάζοντας τα δεδομένα που προκύπτουν από κοινή ανασκόπηση της διαθέσιμης βιβλιογραφίας.
Οι μεταλλάξεις του νέου κορονοϊού
Όπως οι περισσότεροι ιοί αυτού του είδους (RNA), έτσι και ο κορονοϊός που προκαλεί την COVID-19, εμφανίζει έντονη μεταβλητότητα στο γενετικό του υλικό και τάση για δημιουργία μεταλλάξεων.
«Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι σε μελέτη από το Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης βρέθηκε ότι τα διαφορετικά στελέχη του ιού που κυκλοφορούν στη Νέα Υόρκη είναι κυρίως Ευρωπαϊκής (και όχι Κινέζικης) προέλευσης. Στη μελέτη αυτή επίσης βρέθηκαν ομάδες γενετικά «συγγενών» ιών που απομονώθηκαν από ασθενείς που διέμεναν σε διαφορετικές γειτονιές της πόλης. Είναι επίσης ενδιαφέρον να αναφερθεί ότι σε μια πρόσφατη δημοσίευση στο περιοδικό Nature, όπου μελετήθηκε το φορτίο μολυσματικών ιϊκών σωματιδίων σε διάφορους ιστούς, βρέθηκαν στον ίδιο ασθενή πληθυσμοί ιών που ήταν διαφορετικοί γενετικά, σε δείγματα από φάρυγγα ή πνεύμονα. Υπάρχουν πάντως και αναφορές από αναλύσεις όλου του γενετικού υλικού (πλήρες γονιδιώμα) του ιού που δείχνουν σχετικά μικρό ρυθμό μεταλλαγών», σημειώνουν οι καθηγητές.
Τονίζουν, ωστόσο, ότι δεν επηρεάζουν όλες οι μεταλλάξεις τα εξωτερικά αντιγόνα του ιού, δηλαδή τις πρωτεΐνες που «βλέπει» και αναγνωρίζει το ανοσοποιητικό σύστημα.
Τροχοπέδη στην πρόληψη και θεραπεία
Αυτή τη στιγμή, μια σειρά διαφορετικών τεχνολογιών δοκιμάζονται από διάφορους φορείς για την ανάπτυξη εμβολίων έναντι του κορονοϊoύ. Ανάλογα με τη συχνότητά τους, οι μεταλλάξεις θα μπορούσαν να αποτελέσουν τροχοπέδη στην ανάπτυξη ενός αποτελεσματικού εμβολίου αλλά και να προκαλέσουν αντοχή στα αντι-ιικά φάρμακα, δυσχεραίνοντας σημαντικά την αντιμετώπιση της πανδημίας.
«Εάν ο ιός εμφανίζει σχετικά συχνά μεταλλάξεις, ακόμα και εάν παρασκευαστεί ένα αποτελεσματικό εμβόλιο, αυτό είναι πιθανό να χρειάζεται συχνή ανανέωση, όπως π.χ συμβαίνει με το εμβόλιο της γρίπης που ανανεώνεται κάθε χρόνο, ώστε να περιέχει πρωτεΐνες από νεότερα στελέχη του ιού.
Ένα άλλο ενδεχόμενο, αν ο ρυθμός των μεταλλάξεων βρεθεί ότι είναι πιο γρήγορος, είναι ότι η παρασκευή αποτελεσματικού εμβολίου μπορεί να γίνει πιο δύσκολη, ενώ η νόσηση με COVID-19 δεν θα εξασφαλίζει μακρά ανοσία, κάτι το οποίο συμβαίνει και με άλλους ιούς, όπως της γρίπης). Τέλος, μεταλλάξεις που αφορούν σε πρωτεΐνες του ιού που θα αποτελέσουν στόχους για αντι-ιϊκά φάρμακα μπορεί να έχουν σαν αποτέλεσμα την ανάπτυξη αντοχής στα φάρμακα αυτά και την ανάγκη για την ανάπτυξη πολλών και διαφορετικών φαρμάκων, που θα χορηγούνται σε συνδυασμό και ανάλογα με το γενετικό προφίλ του ιού σε κάθε άνθρωπο (όπως π.χ. στην λοίμωξη με τον ιό HIV)», εξηγούν οι καθηγητές του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Πηγή πληροφοριών
Πέραν των δυσχερειών και των προβλημάτων που ενδέχεται να προκαλέσουν, οι μεταλλάξεις έχουν και μία θετική πλευρά. Σύμφωνα με τον εκπρόσωπο του υπουργείου Υγείας για το θέμα του κορονοϊού, καθηγητή Παθολογίας – Λοιμώξεων, Σωτήρη Τσιόδρα, οι μικροδιαφορές αυτές στους ιούς μπορούν να αναλυθούν και με τη χρήση ειδικών επιστημονικών εργαλείων να βοηθήσουν τους επιστήμονες να προσδιορίσουν την προέλευση ενός στελέχους του ιού.
Έτσι, οι ειδικοί θα είναι σε θέση να γνωρίζουν αν ένα στέλεχος που ανιχνεύθηκε σε έναν ασθενή στην Ελλάδα προήλθε από μια χώρα της Ευρώπης ή μια χώρα της Ασίας. Τέτοιου είδους αναλύσεις, θα μπορούσαν επίσης να αποκαλύψουν αν κάποιες επιδημίες συνδέονται μεταξύ τους.
«Τα περιστατικά της Ισλανδίας, για παράδειγμα, ανακαλύφθηκε πως προήλθαν από τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και την Ευρώπη. Τα περιστατικά των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής εισήχθησαν από πολλαπλές οδούς στη χώρα, τόσο από την Κίνα τον Ιανουάριο, όσο και από την Ευρώπη το Φεβρουάριο.
Όλα αυτά δείχνουν πόσο συνδεδεμένος είναι ο κόσμος μας και πως μια επιδημία στην άκρη της γης μπορεί σε σύντομο χρονικό διάστημα να επηρεάσει την άλλη άκρη. Επίσης, αυτή η καταγραφή της πορείας ενός ιού μπορεί να μας βοηθήσει να δημιουργήσουμε προβλέψεις για τη διασπορά του και πώς μπορεί να κινηθεί στο μέλλον αυτός ή ένας παρόμοιος ιός και να παίρνουμε αντίστοιχα προληπτικά μέτρα», σημείωσε ο κος Τσιόδρας κατά την τακτική ενημέρωση του Σαββάτου (26/4/2020).
Ο ίδιος τόνισε ότι με τα σημερινά δεδομένα η ανάλυση της συνολικής δομής του ιού (ολικό γονιδίωμα) δείχνει έναν σχετικά βραδύ ρυθμό δημιουργίας μεταλλάξεων, τουλάχιστον σε σχέση με τη γρίπη. Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι ακόμα και τα πιο διαφορετικά στελέχη μεταξύ τους έχουν περίπου 40 διαφορές από ένα σύνολο περισσότερων από 29.000 νουκλεοτιδίων του ιού.
Αυτό επί του παρόντος δίνει ένα αισιόδοξο μήνυμα σχετικά με την αποτελεσματικότητα ενός εμβολίου στο μέλλον, με την προϋπόθεση πως ο ιός θα παραμείνει έτσι. Για αυτό και, σύμφωνα με τον καθηγητή, είναι αναγκαία η συνεχής παρακολούθησή του στα εργαστήρια. Στην Ελλάδα υπάρχουν τέτοιες επιστημονικές ομάδες που μελετούν τον ιό και παρέχουν συμπεράσματα σχετικά με την εξέλιξή του στη χώρα μας.
«Αναφορικά με πρόσφατα δημοσιεύματα που αφορούν τις μεταλλάξεις του ιού, από τα πιο αξιόπιστα, προέρχονται από μια από τις καλές πανεπιστημιακές ομάδες της Ελβετίας, που αναλύει δείγματα του νέου ιού από 36 χώρες σε 6 ηπείρους.
Σύμφωνα με τους συναδέλφους από το ελβετικό Πανεπιστήμιο, αν παραμείνουν έτσι τα δεδομένα, ο ιός δεν θα αλλάξει σημαντικά τα επόμενα έτη και ένα αποτελεσματικό εμβόλιο πιθανόν θα συνοδεύεται από μακρόχρονη και αποτελεσματική προστασία», υπογράμμισε ο κος Τσιόδρας.
