Στη λίστα με τα πιο συχνά προβλήματα του πεπτικού συστήματος παγκοσμίως «κατατάσσεται» η δυσκοιλιότητα, απασχολώντας, κατά μέσο όρο, το 16% του γενικού πληθυσμού.
Στην Ελλάδα, έρευνα του Ελληνικού Ιδρύματος Γαστρεντερολογίας και Διατροφής (ΕΛΙΓΑΣΤ), έχει δείξει ότι ένας στους έξι Έλληνες αντιμετωπίζουν πρόβλημα χρόνιας δυσκοιλιότητας, ποσοστό που θέτει τη χώρα μας μεταξύ των Ευρωπαϊκών κρατών με τη μεγαλύτερη συχνότητα της διαταραχής.
Επτά στους δέκα δυσκοίλιους είναι γυναίκες, ενώ μεγαλύτερο ποσοστό των πασχόντων καταγράφεται στα άτομα ηλικίας άνω των 45 ετών, στους παχύσαρκους και τους λιποβαρείς καθώς και στους δημόσιους υπαλλήλους, σε σχέση με άλλους εργαζόμενους.
Επιστημονικές μελέτες καταδεικνύουν ότι ο αντίκτυπος της δυσκοιλιότητας στην ποιότητα ζωής των πασχόντων είναι σημαντικός και συγκρίσιμος με αυτόν άλλων χρόνιων παθήσεων, γεγονός που καθιστά απαραίτητη την αντιμετώπισή της για τη βελτίωση της καθημερινότητας των πασχόντων.
Η «ταυτότητα» του προβλήματος
Δυσκοιλιότητα θεωρείται η επίσκεψη στην τουαλέτα με συχνότητα μικρότερη από 2-3 φορές την εβδομάδα ή η αφόδευση με σημαντική δυσκολία που συνοδεύεται με πόνο. Εντούτοις, η συχνότητα των «φυσιολογικών» κενώσεων του εντέρου διαφέρει απο άνθρωπο σε άνθρωπο, γι’ αυτό και ο ορισμός της δεν είναι πάντα εύκολος.
Άλλα συμπτώματα της διαταραχής περιλαμβάνουν τη σκληρή σύσταση κοπράνων, την αίσθηση ατελούς κένωσης, την αίσθηση απόφραξης του εντέρου, την ανάγκη για χειρισμούς προκειμένου να εκκενωθεί το έντερο. Τα συμπτώματα αυτά συνήθως εμφανίζονται τουλάχιστον στο 25% των κενώσεων.
Ως «πάσχων από δυσκοιλιότητα», ορίζεται το άτομο το οποίο δεν χρησιμοποιεί υπακτικά, και αναφέρει τουλάχιστον δυο εκ των συμπτωμάτων για μια χρονική περίοδο τουλάχιστον 12 εβδομάδων, όχι απαραίτητα συνεχόμενων, κατά τους τελευταίους 6 μήνες (Rome III Diagnostic Criteria for Functional Gastrointestinal Disorders).
Η δυσκοιλιότητα μπορεί να είναι περιστασιακή, δηλαδή να οφείλεται σε περιστασιακούς παράγοντες, όπως αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες, στρες, αλλαγές στον τρόπο ζωής κ.ά ή χρόνια, που ενδεχομένως οφείλεται σε κάποιο χρόνιο νόσημα ή στη λήψη φαρμακευτικής αγωγής.
Πιθανές αιτίες
Ουσιαστικά, η δυσκοιλιότητα, αποτελεί ένα σύνολο συμπτωμάτων που μπορεί να οφείλονται σε μία μακρά λίστα αιτιών. Μεταξύ αυτών συμπεριλαμβάνεται η αλλαγή στις διατροφικές συνήθειες, η εγκυμοσύνη, η έλλειψη φυσικής δραστηριότητας, η ανεπαρκής λήψη υγρών & φυτικών ινών καθώς και η λήψη φαρμάκων, όπως ορισμένα παυσίπονα, αντιόξινα, αντιυπερτασικά, συμπληρώματα σιδήρου, διουρητικά, σπασμολυτικά, αντικαταθλιπτικά και άλλα.
Άλλες πιθανές αιτίες είναι η πολυφαρμακία, το στρες, η αυξημένη ηλικία, (άνω των 55 ετών) καθώς και ορισμένες νοσογόνες καταστάσεις, όπως παθήσεις του παχέος εντέρου, νευρολογικά νοσήματα, μεταβολικές & ενδοκρινικές διαταραχές.
Τα άτομα, ιδιαίτερα εκείνα μέσης ηλικίας και άνω, που εμφανίζουν αιφνίδια διαταραχή των κενώσεων (δυσκοιλιότητα, διάρροια ή εναλλαγή διάρροιας-δυσκοιλιότητας) θα πρέπει να απευθύνονται άμεσα στον ιατρό, καθώς το σύμπτωμα αυτό ενδέχεται να υποκρύπτει κάποια σοβαρή αιτία.
Το «δίπτυχο» της αντιμετώπισης
Οι αλλαγές στη διατροφή και τον τρόπο ζωής γενικότερα, στις περισσότερες περιπτώσεις, βοηθούν στην ανακούφιση των συμπτωμάτων και στην πρόληψη της δυσκοιλιότητας. Σε κάποιες άλλες περιπτώσεις, όμως, πιθανώς χρειάζεται φαρμακευτική θεραπεία.
Η ισορροπημένη διατροφή, πλούσια σε φυτικές ίνες, όπως προϊόντα ολικής άλεσης, φρούτα (σύκα, ακτινίδια, αχλάδια, ροδάκινα, δαμάσκηνα- με το φλοιό τους κλπ.), λαχανικά (φασολάκια, μπάμιες, άγρια χόρτα το χειμώνα κλπ.) και όσπρια αποτελεί αναπόσπαστο μέρος των «πρώτων βοηθειών» για την αντιμετώπιση της δυσκοιλιότητας.
Η αύξηση της σωματικής δραστηριότης και της πρόσληψης υγρών (τουλάχιστον 1,5 lt κάθε μέρα) με βασικότερο το νερό, καθώς και η τακτική (συγκεκριμένη ώρα) επίσκεψη στην τουαλέτα μπορούν επίσης να βοηθήσουν.
Φαρμακευτική αγωγή
Εάν οι αλλαγές στον τρόπο ζωής δεν έχουν αποτέλεσμα, το λόγο έχει ο γιατρός. Αφού διαγνώσει την αιτία του προβλήματος, θα συστήσει την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή, η οποία μπορεί να περιλαμβάνει και τη χορήγηση καθαρκτικών.
Ανάλογα με τον τρόπο δράσης τους, τα καθαρτικά διακρίνονται στις παρακάτω κατηγορίες:
- Αυξάνοντα τον όγκο των κοπράνων: Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται διάφοροι φυσικοί πολυσακχαρίτες, όπως το πίτυρο των σιτηρών, υδρόφιλα κολλοειδή από σπόρους ορισμένων φυτών (ψύλλιο) ή συνθετικοί πολυσακχαρίτες (μεθυλοκυτταρίνη), που δρουν στο λεπτό και παχύ έντερο. Θεωρούνται «αθωότερα» γιατί διεγείρουν τον εντερικό περισταλτισμό (κινητικότητα) με τον αυξημένο τους όγκο (απορροφούν νερό σχηματίζοντας μαλακά κόπρανα με αυξημένο όγκο, προκαλώντας αυξημένη κινητικότητα των μυών του εντέρου). Κυκλοφορούν σε συνδυασμό με καθαρτικά άλλων κατηγοριών.
- Μαλακτικά των κοπράνων: Kύριος εκπρόσωπος της κατηγορίας αυτής είναι η παραφίνη ή παραφινέλαιο (paraffin liquid, mineral oil), ένα σύμπλοκο μίγμα κορεσμένων υδρογονανθράκων, πετρελαϊκής προέλευσης. Επαλείφουν τα κόπρανα αυξάνοντας την γλοιότητά τους και έτσι διευκολύνουν τη δίοδο τους στο έντερο και την αφόδευση. Δίνονται κυρίως σε άτομα με αιμορροϊδοπάθειες ή άλλες επώδυνες καταστάσεις της πρωκτικής περιοχής.
- Αλατούχα και ωσμωτικώς δρώντα: Στην κατηγορία αυτή υπάγονται τα άλατα του μαγνησίου, διάφορα τρυγικά άλατα, ορισμένοι ημισυνθετικοί πολυσακχαρίτες (λακτουλόζη και λακτιτόλη), οι πολυαιθυλενογλυκόλες (macrogols) και η γλυκερίνη. Ενεργούν με τρόπο παρόμοιο με τα υπακτικά που αυξάνουν τον όγκο των κοπράνων υπό την έννοια ότι προσελκύουν νερό στο κόλον για να μαλακώσουν και διογκώσουν τα κόπρανα διευκολύνοντας την διέλευσή τους (δρουν όπως το σφουγγάρι στο νερό).
- Διεγείροντα την εντερική κινητικότητα: Tα φάρμακα της κατηγορίας αυτής διεγείρουν την εντερική κινητικότητα (τη σύσπαση δηλ. των εντερικών μυών), κυρίως του παχέος εντέρου και μειώνουν την απορρόφηση ύδατος και ηλεκτρολυτών. Σε αυτήν την κατηγορία ανήκουν η δισακοδύλη, το καστορέλαιο, η σέννα και το πικοθειικό νάτριο.
«Έξυπνες» μορφές
Η μεγάλη συχνότητα της δυσκοιλιότητας σε παγκόσμιο επίπεδο, οδήγησε στην ανάπτυξη διάφορων μορφών υπακτικών, ορισμένες εκ των οποίων παρεκκλίνουν από αυτές των των κλασικών φαρμακευτικών μορφών (π.χ. δισκία, χάπια, σιρόπι κλπ) και είναι πιο φιλικές προς το χρήστη. Έτσι, προκειμένου να διευκολύνονται οι πάσχοντες στη λήψη τους, εκτός από υπακτικά σε ταμπλέτες, κάψουλες, σιρόπι, έλαια και σκόνη, σήμερα κυκλοφορούν στην παγκόσμια αγορά υπακτικά σε μορφή γέλης, χυμού, μπάρας ή ακόμα και μαρμελάδας με γεύση φρούτων. Μερικά προϊόντα από αυτά διατίθενται και στην Ελλάδα, εντούτοις, μόνο ένα προϊόν (TAMARINE®) κυκλοφορεί σε μορφή μαρμελάδας. Το TAMARINE® περιέχει τα απαραίτητα φυσικά συστατικά που διεγείρουν την εντερική κινητικότητα και αποκαθιστούν την ομαλή λειτουργία του εντέρου από τις πρώτες κιόλας ημέρες, μεταξύ των οποίων και η σέννα, ένα φυσικό συστατικό που αποδεδειγμένα δρα και χρησιμοποιείται παραδοσιακά για την ανακούφιση από τη δυσκοιλιότητα.