Κρυσταλί Μπούρχα: H βιωσιμότητα των συστημάτων τροφίμων απαραίτητη για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης

ΑΡΘΡΟ της Κρυσταλί Μπούρχα

Με την κοινή – πλέον- παραδοχή ότι «Με την κλιματική κρίση και την κρίση βιοποικιλότητας σε εξέλιξη δεν μπορούμε να συνεχίσουμε να παράγουμε τα τρόφιμά μας με τον ίδιο τρόπο» ο Φρανς Τίμερμανς, Εκτελεστικός Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, άνοιξε πρόσφατα τις εργασίες του δεύτερου Συνεδρίου της Επιτροπής για τη Στρατηγική «Από το Αγρόκτημα στο Πιάτο».

Είναι γεγονός ότι το παγκόσμιο σύστημα τροφίμων, το σύνολο, δηλαδή, των διαδικασιών που σχετίζονται με την παραγωγή, μεταφορά, επεξεργασία/μεταποίηση, διανομή, εμπόριο, κατανάλωση και διάθεση ως αποβλήτων των προϊόντων τροφίμων καθίσταται ολοένα και λιγότερο βιώσιμο. Διατηρεί αρνητικό περιβαλλοντικό και κλιματικό αποτύπωμα, συμβάλλει στο 1/3 περίπου των παγκόσμιων ανθρωπογενών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (ΑτΘ)[1] και λειτουργεί ως πρωταρχικός παράγοντας απώλειας βιοποικιλότητας[2], ενώ αδυνατεί μακροπρόθεσμα[3] να εξασφαλίσει επαρκή προσφορά και πρόσβαση σε τρόφιμα για τον παγκόσμιο πληθυσμό που εκτιμάται ότι θα προσεγγίσει τα 10 δισ. το 2050[4].

Η ευρωπαϊκή μετάβαση σε βιώσιμα συστήματα τροφίμων μέσα από τη Στρατηγική «Από το Αγρόκτημα στο Πιάτο»

Για την Ευρώπη, η μεταστροφή των συστημάτων τροφίμων προς τις τρεις διαστάσεις της βιωσιμότητας (περιβαλλοντική, κοινωνική, οικονομική) αποτελεί ξεχωριστό πυλώνα της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας μέσω της Στρατηγικής «Από το Αγρόκτημα στο Πιάτο». Οι 27 δράσεις της Στρατηγικής καλύπτουν το σύνολο της αλυσίδας αξίας των τροφίμων προκειμένου να αποκτήσει το ευρωπαϊκό σύστημα τροφίμων ουδέτερο ή θετικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα και να ενθαρρύνει τους καταναλωτές σε πιο υγιεινές και βιώσιμες διατροφικές επιλογές.

Προβλέπονται, μεταξύ άλλων, στόχοι αύξησης της οργανικής καλλιέργειας και μείωσης της χρήσης φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων, προώθηση πρακτικών στην αγροτική παραγωγή για την απορρόφηση CO2,  αλλά και μέτρα για την αλλαγή σύστασης τροφίμων και τον περιορισμό προώθησης των λιγότερο υγιεινών τροφίμων. Επίσης, προβλέπεται ενιαία για όλη την Ευρώπη  διατροφική επισήμανση των τροφίμων και θέσπιση ποσοτικών στόχων μείωσης των αποβλήτων τους.

Κομβική σημασία θα έχει η διαμόρφωση ενός οριζόντιου νομοθετικού πλαισίου με κοινούς ορισμούς και απαιτήσεις για τι σημαίνει «βιώσιμο σύστημα τροφίμων» και «βιώσιμο τρόφιμο», καθώς και για το πώς θα επισημαίνεται η συνολική «βιωσιμότητα» ενός τροφίμου (διατροφική, περιβαλλοντική, κοινωνική).

Κλειδί  για τον βιώσιμο μετασχηματισμό η συνεργασία δημοσίων αρχών, επιχειρήσεων και κοινωνίας των πολιτών

Στην χώρα μας, η υλοποίηση της Στρατηγικής «Από το Αγρόκτημα στο Πιάτο» αναμένεται να επηρεάσει άμεσα τις δραστηριότητες του σημαντικότερου, από πλευράς αριθμού επιχειρήσεων και απασχολούμενων, κλάδου της μεταποίησης[5], αλλά και τις διατροφικές και καταναλωτικές μας συνήθειες και τον τρόπο με τον οποίο διαχειριζόμαστε τα τρόφιμα ως απόβλητα.

Ήδη τα πρώτα μέτρα έχουν ληφθεί, με στόχο την πρόληψη, καταγραφή και καλύτερη διαχείριση των αποβλήτων τροφίμων, για τα οποία η χώρα μας θέσπισε πρόσφατα εθνικό στόχο μείωσής τους κατά 30% μέχρι το 2030 σε επίπεδο λιανικής και καταναλωτή, προβλέποντας παράλληλα και την χωριστή συλλογή οργανικών αποβλήτων.

Για μια ακόμη φορά, ωστόσο, το αποτέλεσμα θα κριθεί από τον συντονισμό επιχειρήσεων, καταναλωτών και δημόσιων αρχών ώστε να κινηθούν παράλληλα η παραγωγή και η κατανάλωση προς βιώσιμες λύσεις.

Οι ελληνικές επιχειρήσεις ήδη δραστηριοποιούνται σε αυτή την κατεύθυνση, προσαρμόζοντας τη θρεπτική σύσταση των προϊόντων τους, υποστηρίζοντας τον πρωτογενή τομέα σε βιώσιμες πρακτικές καλλιέργειας και βελτιώνοντας το περιβαλλοντικό τους αποτύπωμα. Θα απαιτηθούν, όμως, δράσεις με μεγαλύτερο αντίκτυπο, με στόχο την πληρέστερη ενσωμάτωση πρακτικών κυκλικής οικονομίας και την ανάπτυξη συνεργασιών στην αλυσίδα εφοδιασμού με κριτήρια κοινωνικής και περιβαλλοντικής βιωσιμότητας.

Οι καταναλωτές, από την πλευρά τους, θα πρέπει να πειστούν για την ανάγκη μεταστροφής προς περισσότερο υγιεινές και βιώσιμες διατροφικές επιλογές, δημιουργώντας την αντίστοιχη ζήτηση στην αγορά, και να συμβάλλουν πιο ενεργά στη μείωση  της μεγάλης σπατάλης τροφίμων που συντελείται στο στάδιο της κατανάλωσης[6].

Τέλος, οι δημόσιες αρχές καλούνται να διασφαλίσουν ότι το νέο ρυθμιστικό πλαίσιο για την αλυσίδα αξίας των τροφίμων δεν θα είναι πολύπλοκο και δεν θα επιφέρει δυσανάλογο κόστος συμμόρφωσης.

Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να λαμβάνεται υπ’ όψιν ο υπαρκτός κίνδυνος υποβάθμισης της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων που αναλαμβάνουν το κόστος μεταστροφής σε πρότυπα βιωσιμότητας (κλιματικά, κυκλικής οικονομίας ή/και στην αλυσίδα αξίας τροφίμων). Η «διαρροή» επιχειρηματικών δραστηριοτήτων σε περιοχές εκτός ΕΕ χωρίς αντίστοιχες δεσμεύσεις, λόγω υποχώρησης της ανταγωνιστικότητάς τους σε διεθνές επίπεδο, πλήττει ταυτόχρονα και την κοινωνία και το περιβάλλον.

Το Συμβούλιο ΣΕΒ για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη δραστηριοποιείται ήδη στη σχετική θεματική ενημερώνοντας τις επιχειρήσεις για τις προκλήσεις της Στρατηγικής «Από το Αγρόκτημα στο Πιάτο» και συμβάλλοντας στη διαμόρφωση θέσεων που θα προωθήσουν στην πράξη την εθνική μετάβαση σε βιώσιμες πρακτικές στην αλυσίδα τροφίμων.

[1] Οι σχετιζόμενες με το παγκόσμιο σύστημα τροφίμων εκπομπές ΑτΘ (αγροτική παραγωγή, μεταφορά, μεταποίηση) αντιπροσωπεύουν έως και το 37% των ανθρωπογενών εκπομπών ΑτΘ (Πηγή: IPCC).

[2] Πηγή: Chatham House.

[3] Το 30% του παγκόσμιου πληθυσμού επηρεάζεται πλέον από μέτρια ή σοβαρή επισιτιστική ανασφάλεια (Πηγή: FAO).

[4] Πηγή: ΟΗΕ.

[5] Πηγή: ΙΟΒΕ

[6] Σύμφωνα με διαθέσιμες μετρήσεις, η Ελλάδα καταλαμβάνει την 4^η χειρότερη θέση στην Ε.Ε. στην ετήσια σπατάλη τροφίμων ανά κάτοικο (196 kg για κάθε Έλληνα έναντι 173 kg για κάθε Ευρωπαίο).