Η λεωφόρος Βασιλίσσης Όλγας, στην καρδιά της Αθήνας, είναι ίσως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα ενός δημόσιου αστικού έργου που εξελίχθηκε σε σίριαλ δεκαετιών. Από το 1998, όταν εντάχθηκε στον ευρύτερο σχεδιασμό της ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων, μέχρι σήμερα, έχει περάσει από δεκάδες μελέτες, κυβερνητικές αλλαγές, αντιπαραθέσεις, και ατέρμονες καθυστερήσεις. Σήμερα, μετά από πέντε χρόνια έργων, φαίνεται πως πλησιάζει το τέλος αυτής της περιπετειώδους διαδρομής — αν και το ερώτημα παραμένει: θα είναι τελικά πεζόδρομος ή δρόμος ήπιας κυκλοφορίας;

Η απόφαση του δημοτικού συμβουλίου της Αθήνας να επαναφέρει την κυκλοφορία οχημάτων στη Βασιλίσσης Όλγας και να μετατρέψει τον δρόμο σε οδό ήπιας κυκλοφορίας προκάλεσε έντονες αντιδράσεις, τόσο από το Υπουργείο Πολιτισμού, που επικαλείται την ανάγκη προστασίας των αρχαιοτήτων, όσο και από την δημοτική αντιπολίτευση.

1

Η κόντρα Δούκα – Μπακογιάννη

Προ ημερών το δημοτικό συμβούλιο της Αθήνας, ενέκρινε κατά πλειοψηφία την πρόταση της δημοτικής αρχής για την επαναφορά της κυκλοφορίας στη Βασιλίσσης Όλγας, με τη μορφή οδού ήπιας κυκλοφορίας. Η απόφαση προβλέπει τη λειτουργία μίας λωρίδας ανά ρεύμα, ώστε να διευκολύνεται η πρόσβαση και των Ι.Χ. πέρα από το Τραμ προς το Ζάππειο και τις γύρω χρήσεις, χωρίς να απαιτούνται συνεχείς έλεγχοι από την Τροχαία για τον προορισμό των οχημάτων.

Ο δήμαρχος Χάρης Δούκας υπερασπίστηκε την επιλογή αυτή χαρακτηρίζοντάς την «παρέμβαση κοινής λογικής» και υποστηρίζοντας ότι έτσι θα αποσυμφορηθεί το κέντρο και θα αρθεί η ταλαιπωρία που αντιμετωπίζουν καθημερινά κάτοικοι των γύρω περιοχών. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τον ίδιο κατά 1/4 θα μειωθεί η κυκλοφοριακή συμφόρηση στην περιοχή με την επαναφορά της Βασιλίσσης Όλγας στην κυκλοφορία, ενώ παράλληλα εκτιμάται σημαντική μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος.

Αντίθετα, στη συνεδρίαση, ο πρώην δήμαρχος Κώστας Μπακογιάννης αντέτεινε ότι η εισήγηση ήρθε στο δημοτικό συμβούλιο χωρίς να έχουν εξασφαλιστεί όλες οι απαραίτητες εγκρίσεις και προειδοποίησε ότι η παράλληλη κυκλοφορία στη Βασιλίσσης Όλγας μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο ατυχημάτων. Ο πρώην δήμαρχος Αθηναίων όμως επανήλθε με σκληρή κριτική προς τον Χάρη Δούκα, κατηγορώντας τον για «λαϊκισμό, προπαγάνδα και αναξιοπιστία» σχετικά με το έργο της Βασιλίσσης Όλγας. Σε ανάρτησή του στα κοινωνικά δίκτυα έκανε λόγο για «εντυπωσιακή κωλοτούμπα» του νυν δημάρχου, τονίζοντας ότι τα τελευταία δύο χρόνια ο κ. Δούκας έχει αλλάξει επανειλημμένα θέση για το έργο, περνώντας από την πλήρη απαξίωση και τις ειρωνείες στην τελική αποδοχή του. Παράλληλα, σημείωσε πως, παρά τις αντιρρήσεις και τις καθυστερήσεις που –όπως υποστηρίζει– προκάλεσε η σημερινή δημοτική αρχή, το έργο σύντομα θα αποδοθεί στους Αθηναίους, «όπως σχεδιάστηκε»

Κατά της επαναφοράς της κυκλοφορίας το Υπ. Πολιτισμού

Κεντρικό ρόλο επί της παρέμβασης έχει όμως και το Υπουργείο Πολιτισμού, το οποίο υπό την ηγεσία της Λίνας Μενδώνη, έχει εκφράσει κατηγορηματικά την αντίθεσή του στην επαναφορά της  κυκλοφορίας στη Βασιλίσσης Όλγας.

Όπως έχει επισημάνει, τα αρχαιολογικά ευρήματα που ήρθαν στο φως κατά τις εργασίες συνιστούν σημαντικό κομμάτι της ιστορίας της πόλης και πρέπει να προστατευθούν και να αναδειχθούν κατά προτεραιότητα.

Η υπουργός έχει δηλώσει χαρακτηριστικά ότι «δεν μπορεί να στρωθεί άσφαλτος πάνω στα αρχαία», τονίζοντας ότι ο χώρος πρέπει να διατηρηθεί ως πεζοδρομημένος και πολιτιστικός, χωρίς την επιβάρυνση της οδικής κίνησης. Παρά την ολοκλήρωση της αδειοδότησης του έργου, το ΥΠΠΟ συνεχίζει να εκφράζει επιφυλάξεις και σχετικά με την πρόθεση επαναλειτουργίας της λεωφόρου ακόμη και ως δρόμου ήπιας κυκλοφορίας, υπογραμμίζοντας ότι η παρουσία οχημάτων δίπλα στα σκάμματα θα έρχεται σε αντίθεση με την προσπάθεια ανάδειξης των αρχαιολογικών ευρημάτων.

Το ζήτημα παραμένει ανοιχτό, καθώς δεν έχει διευκρινιστεί με ποιον τρόπο η αντίθεση αυτή θα επηρεάσει την υλοποίηση των κυκλοφοριακών αλλαγών. Υπενθυμίζεται πως η απόφαση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου προβλέπει τη δημιουργία πεζόδρομου που θα περιλαμβάνει τα αρχαιολογικά ευρήματα, ενώ ταυτόχρονα θα υπάρχει δρόμος ήπιας κυκλοφορίας για οχήματα έκτακτης ανάγκης και το τραμ.

Αν και ο δήμαρχος Αθηναίων υποστηρίζει ότι δεν υφίσταται κανένα Προεδρικό Διάταγμα ή υπουργική απόφαση που να καθορίζει τον δρόμο ως απόλυτο πεζόδρομο και επομένως κρίνει απαραίτητο να προβλεφθεί η λειτουργία του και ως οδού ήπιας κυκλοφορίας.

Από τα σχέδια μέχρι σήμερα 

Η ιστορία της Βασιλίσσης Όλγας φτάνει μέχρι το 2025, ωστόσο άρχισε να μας απασχολεί λίγο πριν το 2000.  Η πρώτη μελέτη πεζοδρόμησης ξεκίνησε το 1998, στο πλαίσιο της ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων από το Στάδιο έως τον Κεραμεικό.

Στα πρώτα σχέδια, η λεωφόρος προβλεπόταν να είναι αποκλειστικά πεζόδρομος, χωρίς αυτοκίνητα και χωρίς Μέσα Μαζικής Μεταφοράς. Σταδιακά όμως, και υπό την πίεση εξαιρέσεων και παραχωρήσεων, ο χαρακτήρας της άλλαξε.

Μετά από αλλεπάλληλες αλλαγές, το 2013 το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο ενέκρινε εξαιρέσεις για την είσοδο οχημάτων που εξυπηρετούν το Ζάππειο. Αυτές οι αποφάσεις άνοιξαν τον δρόμο για τη συζήτηση περί «ήπιας κυκλοφορίας». Ωστόσο μέχρι τότε ο ιστορικός δρόμος παρέμεινε ανέγγιχτος.

Το 2020, επί δημαρχίας Κώστα Μπακογιάννη, το έργο ενεργοποιείται ξανά και  η Βασιλίσσης Όλγας κλείνει για τα αυτοκίνητα στο πλαίσιο των πιλοτικών μέτρων του Μεγάλου Περιπάτου. Έτσι, ο δρόμος που επί δεκαετίες λειτουργούσε ως σύνδεσμος της Βασιλέως Κωνσταντίνου με τη Βασιλίσσης Σοφίας, μετατρέπεται σε πειραματικό πεζόδρομο.

Ωστόσο, η απόφαση αυτή δεν είχε τη συναίνεση όλων. Οι κάτοικοι περιοχών όπως το Παγκράτι και ο Βύρωνας υποστήριξαν ότι η απαγόρευση κυκλοφορίας προκάλεσε μεγαλύτερη ταλαιπωρία, αυξάνοντας την κίνηση στους γύρω δρόμους.

Το 2023 υπογράφεται η σύμβαση με την κατασκευάστρια εταιρεία που ανέλαβε το έργο της ανάπλασης, μέσω της Ανάπλασης Αθήνα Α.Ε. Το έργο μπήκε σε τροχιά υλοποίησης με μεγάλες προσδοκίες, αλλά και με συνεχείς καθυστερήσεις λόγω των ανασκαφών και των αρχαιολογικών ευρημάτων.

Η αρχαιολογική υπηρεσία στάθηκε απέναντι στην ιδέα της κίνησης οχημάτων, καθώς μετά την αποκάλυψη σημαντικών ευρημάτων της ρωμαϊκής περιόδου, το υπουργείο Πολιτισμού επέμενε ότι ο χώρος πρέπει να αναδειχθεί και όχι να επιβαρυνθεί με κυκλοφορία.

Τα τελευταία χρόνια, η Βασιλίσσης Όλγας αποτέλεσε πεδίο έντονων πολιτικών και κοινωνικών αντιπαραθέσεων. Ο τέως δήμαρχος Κώστας Μπακογιάννης κατηγόρησε τον διάδοχό του Χάρη Δούκα ότι προχωρά χωρίς να έχει εξασφαλίσει όλες τις απαραίτητες εγκρίσεις, ενώ ο ίδιος ο Δούκας υπερασπίστηκε την απόφασή του, τονίζοντας ότι η λεωφόρος δεν έχει θεσμικά πεζοδρομηθεί και ότι δεν είναι δυνατόν να υπάρχουν εξαιρέσεις για ορισμένους και απαγορεύσεις για άλλους, ενώ το Υπουργείο Πολιτισμού επέμεινε στην απόλυτη προτεραιότητα της προστασίας και ανάδειξης των αρχαιολογικών ευρημάτων, εκφράζοντας τη ρητή αντίθεσή του στην επαναφορά της κυκλοφορίας.

Τι γνωρίζουμε μέχρι σήμερα ότι θα παραδοθεί

Εφόσον οι ενστάσεις που έχουν κατατεθεί δεν σταθούν εμπόδιο, το έργο μπαίνει στην τελική ευθεία και αναμένεται να παραδοθεί στα τέλη Οκτωβρίου με αρχές Νοεμβρίου 2025.

Το τελικό σχέδιο προβλέπει δρόμο ήπιας κυκλοφορίας με χαμηλές ταχύτητες, διαπλατυσμένα πεζοδρόμια που θα εξυπηρετούν πεζούς, ποδηλάτες και αθλούμενους, καθώς και την επαναλειτουργία του τραμ στο κεντρικό τμήμα της λεωφόρου. Παράλληλα, θα δοθεί έμφαση στην κυκλοφοριακή σύνδεση με την Πλάκα, το Παγκράτι και το Μετς, ενώ θα δημιουργηθεί δυνατότητα αναστροφής στην Αμαλίας ώστε να διευκολύνονται οι κάτοικοι της Πλάκας.

Σύμφωνα με κυκλοφοριακή μελέτη που εκπόνησε ο Δήμος Αθηναίων, οι νέες ρυθμίσεις αναμένεται να μειώσουν την κίνηση κατά 20% στις ώρες αιχμής και να αυξήσουν τη μέση ταχύτητα οχημάτων περίπου κατά 15%.

Η απάντηση αναμένεται το φθινόπωρο του 2025, όταν η λεωφόρος θα παραδοθεί στην πόλη και στους πολίτες. Μέχρι τότε, η συζήτηση συνεχίζεται και το «σίριαλ» παραμένει ανοιχτό.

Ειδικότερα, στο πλαίσιο των κυκλοφοριακών ρυθμίσεων που τέθηκαν προς έγκριση στο απερχόμενο δημοτικό συμβούλιο περιλαμβάνονται:

  1. Λειτουργία της λεωφόρου ως οδού ήπιας κυκλοφορίας με παράλληλη διέλευση ΙΧ οχημάτων και Μέσων Μαζικής Μεταφοράς (τραμ και τρόλεϊ) σύμφωνα με τις κατευθύνσεις του έργου.
  2. Άρση απαγόρευσης δεξιάς στροφής από την Αρδηττού προς την Αθανασίου Διάκου, με τροποποίηση της σήμανσης και προσθήκη σηματοδότη δύο θέσεων.
  3. Άρση απαγόρευσης αριστερής στροφής από την Αθανασίου Διάκου προς την Αρδηττού, με κατάργηση της υφιστάμενης σήμανσης και συνοδευτική γεωμετρική διαμόρφωση των κρασπέδων.

Έτσι, ύστερα από δεκαετίες συζητήσεων, μελετών, εναλλαγής πολλών δημάρχων και δεκαεννιά υπουργών Πολιτισμού, η Βασιλίσσης Όλγας πλησιάζει επιτέλους στην ολοκλήρωση της ανάπλασης. Ωστόσο, η τελική της ταυτότητα παραμένει ανοιχτή: θα εξελιχθεί σε πλήρη πεζοδρομημένη ζώνη, σε δρόμο ήπιας κυκλοφορίας ή σε έναν υβριδικό χώρο που θα ισορροπεί ανάμεσα στον πολιτισμό, την καθημερινή ζωή και την οδική εξυπηρέτηση;

Η ανάδειξη των αρχαιοτήτων

Η απόφαση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (ΚΑΣ) προβλέπει την ανάδειξη των αρχαιολογικών ευρημάτων στη Βασιλίσσης Όλγας με τρόπο που θα διατηρεί την πρόσβασή τους στο κοινό και θα σέβεται την ιστορική σημασία τους.

Συγκεκριμένα, αποφασίστηκε να παραμείνει ανοιχτό το μεγάλο σκάμμα, επιτρέποντας την απευθείας θέαση των ρωμαϊκών συγκροτημάτων, ενώ ταυτόχρονα θα δημιουργηθεί υπερυψωμένη διαδρομή θέασης κατά μήκος της βόρειας πλευράς, η οποία θα συνδέει οπτικά τα ευρήματα με τον αρχαιολογικό χώρο του Ολυμπιείου.

Η ζώνη αυτή θα είναι ήπια διαμορφωμένη, περιλαμβάνοντας φωτισμό για νυχτερινή ανάδειξη και εξασφαλίζοντας οπτική επαφή με άλλα σημαντικά μνημεία, όπως η Ακρόπολη και ο λόφος του Αρδηττού, προσφέροντας έτσι μια ολοκληρωμένη εικόνα της αρχαίας τοπογραφίας της Αθήνας.

Διαβάστε επίσης:

Μπακογιάννης για Δούκα: Η κωλοτούμπα για τη Βασιλίσσης Όλγας

Βασιλίσσης Όλγας: Ανάδειξη των αρχαίων και δρόμος ήπιας κυκλοφορίας

Βασιλίσσης Όλγας: Σε τροχιά ολοκλήρωσης η ανάπλαση – Πότε θα παραδοθεί- Στο δημοτικό συμβούλιο η έγκριση μελέτης