Στις 13 προς 14 Ιουνίου 2023, τα νερά ανοιχτά της Πύλου έγιναν σιωπηλός μάρτυρας μιας από τις μεγαλύτερες ναυτικές τραγωδίες στη Μεσόγειο. Πάνω από 600 άνθρωποι –άνδρες, γυναίκες, παιδιά– χάθηκαν, εγκλωβισμένοι σε ένα αλιευτικό σαπιοκάραβο χωρίς σημαία, χωρίς εξοπλισμό, χωρίς ελπίδα. Δύο χρόνια μετά, η τραγωδία του “Adriana” παραμένει ανοιχτή πληγή και η μνήμη των θυμάτων εκκρεμεί να δικαιωθεί με αλήθεια και ευθύνη.

Δεν ήταν απλώς ένα περιστατικό. Ήταν το σύμπτωμα μιας μεγαλύτερης αστοχίας: της ανεπάρκειας ευρωπαϊκής συνεννόησης, της απουσίας συντονισμένων μηχανισμών διάσωσης, αλλά και –σε ένα βαθύτερο επίπεδο– της ηθικής κόπωσης απέναντι στο δράμα του ξεριζωμού.

1

Η αξιακή πυξίδα της διάσωσης

Υπηρετώντας επί δεκαετίες στο Λιμενικό Σώμα, γνωρίζω εκ των έσω την επιχειρησιακή επάρκεια και την αφοσίωση των ανδρών και γυναικών του. Χιλιάδες ζωές έχουν σωθεί στα ελληνικά θαλάσσια σύνορα, με κίνδυνο ακόμη και της ζωής των διασωστών. Όμως, το ναυάγιο της Πύλου αποτελεί ένα οριακό σημείο: μας καλεί να επανεξετάσουμε όχι μόνο το πώς αντιδρούμε επιχειρησιακά, αλλά και το ποια είναι η θεσμική και αξιακή μας στάση απέναντι στην ανθρώπινη ζωή.

Η επαρκής ενεργοποίηση όλων των μηχανισμών, η εμπλοκή του ΕΚΣΕΔ, η αξιοποίηση διεθνών επιχειρησιακών εγχειριδίων (SAR, IAMSAR), η στενή συνεργασία με όμορα MRCC, και η εξασφάλιση ότι η διάσωση είναι η απόλυτη προτεραιότητα, ανεξαρτήτως νομικού καθεστώτος του ναυαγού, είναι υποχρέωση – όχι επιλογή.

Η αμφισβήτηση των γεγονότων και η ανάγκη διαφάνειας

Σύμφωνα με επιζώντες και δημοσιογραφικές έρευνες, το σκάφος “Adriana” βρισκόταν σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Οι προσπάθειες ρυμούλκησης που καταγγέλλονται ότι έγιναν, αν επιβεβαιωθούν, αποτελούν σοβαρό επιχειρησιακό και ηθικό ζήτημα. Δεν θα κρίνουμε εδώ την ευθύνη· αυτή είναι έργο της Δικαιοσύνης. Αλλά η αποσαφήνιση των συνθηκών, με αντικειμενικότητα και ανεξαρτησία, είναι καθήκον όλων όσοι πιστεύουν στην αξία του κράτους δικαίου.

Η Ευρώπη σε κρίσιμο σταυροδρόμι

Η Ευρωπαϊκή Ένωση, που συχνά επικαλείται την «ασπίδα των συνόρων», δεν μπορεί να συνεχίσει να επενδύει μόνο στην αποτροπή, αδιαφορώντας για τις ζωές που χάνονται. Αν το “Adriana” συμβολίζει κάτι, είναι το όριο ανάμεσα στην ασφάλεια και την απανθρωπιά. Η προστασία των εξωτερικών συνόρων δεν νομιμοποιεί παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου ή την παράλειψη διάσωσης.

Δύο χρόνια μετά – η λήθη δεν είναι λύση

Η τραγωδία της Πύλου δεν μπορεί να ενταφιαστεί κάτω από την αμνησία του χρόνου. Η μνήμη πρέπει να γίνει μοχλός επανεξέτασης των επιχειρησιακών μας πρακτικών. Όχι για να καταδικάσουμε συλλήβδην θεσμούς, αλλά για να τους ενισχύσουμε με διαφάνεια, εκπαίδευση και κανόνες. Οτιδήποτε λιγότερο, συνιστά συνενοχή.

Επίλογος

Το σκάφος αυτό, έστω και χωρίς σημαία, μετέφερε ανθρώπους. Μετέφερε ελπίδα, φόβο, ζωή. Δεν ήταν φάντασμα – ήταν πραγματικότητα. Κι αυτή την πραγματικότητα οφείλουμε να την αντιμετωπίζουμε όχι μόνο με επιχειρησιακή ετοιμότητα, αλλά και με βαθύ σεβασμό για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

Ως πρώην ανώτατο στέλεχος του Λιμενικού Σώματος, θεωρώ αυτονόητο ότι ο θεσμός έχει και το καθήκον και τη δυνατότητα να πρωτοστατήσει στην υπεράσπιση του δικαίου στη θάλασσα. Και όπως έχω πει ξανά: η θάλασσα μπορεί να μην έχει μνήμη. Εμείς όμως έχουμε.

Δύο χρόνια μετά, οι εικόνες εκείνης της νύχτας δεν έχουν ξεθωριάσει. Παραμένουν χαραγμένες στη συλλογική μας συνείδηση ως μια υπόμνηση για το τι διακυβεύεται όταν η αδράνεια, η γραφειοκρατία ή ο πολιτικός υπολογισμός υπερτερούν της άμεσης ανθρώπινης ανάγκης. Η Πύλος δεν πρέπει να γίνει ένα ακόμη κεφάλαιο σε έναν φάκελο που θα μπει στο αρχείο. Οφείλουμε, ως κοινωνία και ως πολιτεία, να διασφαλίσουμε ότι τέτοιες τραγωδίες δεν θα επαναληφθούν. Όχι απλώς με νομικές ρυθμίσεις, αλλά με ηθική στάση.

Η θάλασσα μάς ενώνει και μας δοκιμάζει. Είναι πεδίο ευθύνης, όχι μόνο δικαιοδοσίας. Είναι πεδίο κρίσης της πολιτισμικής μας ωριμότητας. Αν η διάσωση ανθρώπων δεν είναι αυτονόητο καθήκον, τότε τίποτα δεν είναι. Αν η ζωή κάποιων ζυγίζει λιγότερο, τότε όλοι μας βρισκόμαστε σε κίνδυνο.

Η πραγματική τιμή στα θύματα δεν θα δοθεί με λόγια μνήμης αλλά με πράξεις μεταρρύθμισης. Και το μήνυμα που πρέπει να στείλουμε –εντός κι εκτός συνόρων– είναι απλό και αδιαπραγμάτευτο: κανένας άνθρωπος σε κίνδυνο στη θάλασσα δεν πρέπει να μείνει αβοήθητος. Ποτέ ξανά.

Διαβάστε επίσης: 

Reuters: Οι ελληνικές ναυτιλιακές εταιρείες καλούνται να καταγράφουν τα πλοία που διέρχονται από τα Στενά του Ορμούζ

Επίσκεψη Τζιτζικώστα στο Ναυτικό Επιμελητήριο Ελλάδος

Frontline: «Διστακτικότητα» στον παγκόσμιο κολοσσό διαχείρισης πετρελαιοφόρων μετά την επίθεση Ισραήλ σε Ιράν