Ευάγγελος Παπαστράτος: Ποιος ήταν ο οραματιστής βιομήχανος που μνημόνευσε ο Κυρ. Μητσοτάκης – Η πορεία από το Αγρίνιο μέχρι την κορυφή του κόσμου

Στον Ευάγγελο Παπαστράτο αναφέρθηκε χθες ο πρωθυπουργός κατά την τελετή παράδοσης των 20 πυροσβεστικών οχημάτων που δώρισε η Παπαστράτος στο πυροσβεστικό σώμα.

Ο Κυριάκος Μητσοτάκης, αφού υπογράμμισε την διαχρονική κοινωνική προσφορά της οικογένειας Παπαστράτου, σε Αθήνα και Πειραιά αλλά και στο Αγρίνιο, την γενέτειρα των μελών της οικογένειας, στάθηκε στην αυτοβιογραφία και στον τίτλο που επέλεξε ένας από τους μεγαλύτερους επιχειρηματίες της χώρας: «Η δουλειά και ο κόπος της», λέγοντας πως οι διάδοχοι του αποδεικνύουν ότι «αυτός ο κόπος της δουλειάς δικαιώνεται πλήρως όταν αποκτά κοινωνικό αντίκρισμα».

Ποιος ήταν ο Ευάγγελος Παπαστράτος; Πώς ξεκίνησε και ποια διαδρομή ακολούθησε για να δημιουργήσει μία από τις μεγαλύτερες και σημαντικότερες καπνοβιομηχανίες της χώρας, με ισχυρό αποτύπωμα σε διεθνές επίπεδο; 

Η ιστορία ξεκινά στα τέλη του 19^ου αιώνα στα Καραπανέικα του Αγρινίου, μια ήσυχη συνοικία όπου ζούσε η οικογένεια του Αναστασίου Παπαστράτου με τα τέσσερα αγόρια της και το ένα της κορίτσι. Ο πατέρας «έφυγε» νέος, σε ηλικία 48 ετών, και όλα τα βάρη έπεσαν στη μάνα, στην ηρωική, όπως την αποκαλούσαν οι Αγρινιώτες, Χαρίκλεια που έβαλε σκοπό της ζωής της να σπουδάσει τα παιδιά της καθώς μόνο έτσι είδε ότι θα μπορούσαν να ξεφύγουν από τη φτώχεια και τις ατέλειωτες δυσκολίες που η ίδια είχε αντιμετωπίσει. Και πραγματικά πουλώντας κρασί που έφτιαχνε από ένα μεγάλο πατρογονικό αμπέλι που είχε εκεί στο Αγρίνιο κατάφερε να σπουδάσει τα παιδιά της.

Ο Βαγγέλης ήταν ο πρώτος, αν και ο μικρότερος από τα αδέλφια της οικογένειας που ασχολήθηκε με το εμπόριο καπνού. Πριν καν ολοκληρώσει τις εγκύκλιες σπουδές του και παράλληλα με αυτές, μπήκε να εργαστεί στη μεγαλύτερη καπνοβιομηχανία της περιοχής που ήταν η επιχείρηση με την επωνυμία «Ρόζη και Βαρνάβα».

Ο Ευάγγελος Παπαστράτος όμως είχε άλλα σχέδια και δεν συμβιβαζόταν με το μισθό ενός υπαλλήλου. Σκέφτηκε αρχικά να φύγει από την Ελλάδα να βρει την τύχη του στην Αμερική. Τελικά, καταφέρνει με την βοήθεια του αδελφού του, Γιάννη, δικηγόρου στο επάγγελμα, να προσεγγίσει τον Σωτήριο Αυγερινό. Ο Αυγερινός διέθετε το ποσό των 300 χιλιάδων δραχμών και ήθελε να επενδύσει το κεφάλαιό του, που ήταν πραγματικά μεγάλο για τα δεδομένα της εποχής. Το 1906 οι συζητήσεις των δύο ανδρών τους οδήγησαν στην δημιουργία της επιχείρησης εμπορίας καπνού «Αυγερινού – Παπαστράτου».

Η αρχή στο Αγρίνιο

Ο Αυγερινός έβαλε τα χρήματα και ο Βαγγέλης Παπαστράτος την εμπειρία που είχε αποκτήσει από την εργασία στου «Ρόζη και Βαρνάβα» αλλά και την διορατικότητα που τον χαρακτήριζε ως άτομο. Από την πρώτη κιόλας στιγμή ασχολούνται κυρίως με τα εκλεκτά καπνά της εποχής. Δίνουν βάρος στην ποιότητα του καπνού και τις διαδικασίες παραγωγής, ενώ παράλληλα χτίζουν σχέσεις εμπιστοσύνης με τους παραγωγούς και βάζουν στόχο τη συστηματοποίηση και την οργάνωση της αγοράς του καπνεμπορίου, που εκείνη την εποχή προσφέρει κατάλληλο πεδίο για κάμποσους κερδοσκόπους και τυχοδιώκτες.

Όλα οδεύουν καλά, όμως ο νεότερος καπνέμπορας της Ελλάδας δεν αρκείται στην επιτυχία εντός συνόρων. Την εποχή που η μετανάστευση από φτωχές, κυρίως αγροτικές περιοχές της χώρας φουντώνει και περισσότεροι από 250.000 Έλληνες φεύγουν κυρίως για τις ΗΠΑ, ο Ευάγγελος Παπαστράτος αρχίζει να κάνει τις πρώτες εξαγωγές στο εξωτερικό. Οι δουλειές της εταιρείας εξακολουθούν να πηγαίνουν καλά, το 1909 κλείνει μάλιστα και την πρώτη μεγάλη συμφωνία του με το εργοστάσιο σιγαρέτων του Αγγελή Κωνσταντίνου στο Ανόβερο της Γερμανίας το οποίο αρχίζει πλέον να προμηθεύεται καπνά Αγρινίου.

Η παγκόσμια επιτυχία

Η δυναμική που απέκτησε σύντομα η επιχείρηση έφερε εντός αυτής και τα υπόλοιπα αδέλφια. Τον Σωτήρη το 1908, τον Γιάννη το 1912, και τον Επαμεινώνδα το 1915. Στο μεταξύ πέθανε ο Σωτήριος Αυγερινός και έτσι η επιχείρηση μετατράπηκε σε αποκλειστικά οικογενειακή υπόθεση. Οι Έλληνες καπνέμποροι βρίσκονται στην πρώτη γραμμή στο εξωτερικό. Στις ΗΠΑ και στην Αίγυπτο κάνουν χρυσές δουλειές ενώ τα ελληνικά καπνά είχαν αποκτήσει υποστηρικτές μέχρι πάνω στις χώρες του Βορρά, στις μακρινές Φιλανδία και Σουηδία.

Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος δεν θα ανακόψει τη πορεία τους. Ο Οίκος Παπαστράτου είχε μπει πια για τα καλά στο παιχνίδι του διεθνούς εμπορίου. Ωστόσο, οι εποχές αλλάζουν. οι ελληνικές κυβερνήσεις με λανθασμένους χειρισμούς, έριξαν την ανταγωνιστικότητα των ελληνικών καπνών. Γραφειοκρατία, φόροι και άλλοι δασμοί βαραίνουν τα καπνά. Οι αδελφοί βλέπουν ότι δεν μπορούν να παραμείνουν μόνο στο χώρο της εμπορίας καπνού, ένας χώρος που καθίσταται προβληματικός. Αποφασίζουν να περάσουν στην καπνοβιομηχανία. Εντός αυτής της κατεύθυνσης αποφασίζουν να δημιουργήσουν ένα εργοστάσιο στο μεγαλύτερο λιμάνι της Ελλάδας και ένα από τα μεγαλύτερα της Μεσογείου. Στον Πειραιά!

Ο ίδιος ο Eυάγγελος Παπαστράτος στα απομνημονεύματά του, «το σχέδιο που χρόνια μελετούσαμε. Nα ιδρύσουμε στην Ελλάδα ένα πρότυπο εργοστάσιο σιγαρέττων, που θέλαμε να αποτελέσει σταθμό στην εξέλιξη της καπνοβιομηχανίας στη χώρα μας».

Τα εγκαίνια του εργοστασίου στον Πειραιά

Στις 29 Μαΐου 1931 τελούνται τα εγκαίνια της Καπνοβιομηχανίας Παπαστράτου στον Πειραιά, παρουσία του Πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου και όλων των πολιτικών και στρατιωτικών αρχών της χώρας. Τα εγκαίνια λαμβάνουν διαστάσεις πανελλήνιου γεγονότος ύψιστης σημασίας για την εθνικής μας οικονομία. Το συγκρότημα των Παπαστράτου στον Πειραιά δεν έχει όμοιό του όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά σε ολόκληρη την Ανατολή.

Την ημέρα των εγκαινίων οι προσκεκλημένοι επίσημοι μόλις είδαν εξωτερικά το κτήριο του εργοστασίου είπαν ότι θυμίζει περισσότερο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο ή μοντέρνο ξενοδοχείο και λιγότερο εργοστάσιο. Καθαριότητα, τάξη, ευρυθμία, τελειότητα μηχανημάτων, άρτια βιομηχανική εγκατάσταση. Στον πρώτο όροφο γινόταν η ανάμιξη του καπνού, όπου γυναίκες με άσπρη ποδιά έκαναν αυτή τη δουλειά, θυμίζοντας περισσότερο νοσοκόμες παρά εργάτριες. Στον δεύτερο όροφο υπήρχαν οι κοπτικές μηχανές ενώ συγχρόνως γινόταν και το στέγνωμα του καπνού. Στον τρίτο όροφο βρίσκονταν τα υπερσύγχρονα μηχανήματα σιγαροποιήσεως που σε απόδοση έφταναν τα 1.500 τσιγάρα το λεπτό! Το εργοστάσιο Παπαστράτου μπορούσε να παράγει 180 χιλιάδες τσιγάρα την ώρα ή περίπου ενάμιση εκατομμύριο τσιγάρα το οκτάωρο.

Το εργοστάσιο όμως δεν παρήγαγε μόνο τα τσιγάρα αλλά και τα πακέτα για αυτό και διέθετε και λιθογραφικές και τυπογραφικές μηχανές. Εξήντα χιλιάδες λίρες Αγγλίας κόστιζε η επένδυση μόνο των τυπογραφικών μηχανημάτων για τα πακέτα και τις λιθογραφίες τους. Η πρόσληψη και η απασχόληση στο εργοστάσιο των αδελφών Παπαστράτου στον Πειραιά δεν θεωρείται για τους Πειραιώτες απλώς μια εργασία επιβίωσης αλλά μια ευκαιρία ζωής.

Για τους αδελφούς Παπαστράτου ο εργάτης ήταν συνεργάτης! Για αυτό και φρόντιζαν να του εξασφαλίσουν όλες τις ανέσεις ώστε να καθίσταται παραγωγικός και ευχαριστημένος από την εργασία του. Το εργοστάσιο φρόντιζε για τους εργάτες που στον αριθμό ξεπερνούσαν τους τριακόσιους, την εκπαίδευσή τους δημιουργώντας νυχτερινές σχολές για τους αναλφάβητους. Δημιούργησαν στην ταράτσα του εργοστασίου ειδικό χώρο για τη σωματική άσκηση των εργατριών προσλαμβάνοντας γυμναστές για την καθοδήγησή τους. Ανά τακτά χρονικά διαστήματα στα διαλείμματα οι εργάτριες ανέβαιναν στην ταράτσα για σωματική άσκηση! Οι δημοσιογράφοι που πρώτη φορά έβλεπαν κάτι ανάλογο το κατέγραψαν την επομένη ημέρα ως “Ταράτσεν πάρτυ”!

Οι ομαδικοί γάμοι του εργοστασίου

Αλησμόνητη παραμένει στη συλλογική μνήμη των Πειραιωτών η ανάληψη τέλεσης εκ μέρους των αδελφών, ομαδικών γάμων των εργατριών που συνοδεύεται από τη λεγόμενη προικοδότηση ή αλλιώς το δώρο γάμου. Το 1938 τα αδέλφια γύρισαν στο Αγρίνιο και πήραν τη μάνα τους από το χέρι και την έφεραν σε έναν τέτοιο ομαδικό γάμο στον Πειραιά. Και η ηρωική μάνα βλέποντας ότι οι κόποι της δεν είχαν πάει χαμένοι, έσυρε πρώτη το χορό του γάμου στον προαύλιο χώρο του εργοστασίου.

Κατά την διάρκεια του γεύματος στην ειδική αίθουσα σε κεντρικό της σημείο είχε εγκατασταθεί ραδιόφωνο –πρωτόγνωρο για την εποχή εκείνη- που ψυχαγωγούσε τις εργάτριες. Μια Κυριακή ανά τρίμηνο διοργανωνόταν ομαδική εκδρομή εργατών και εργατριών σε διάφορες εξοχές όπου διοίκηση και εργάτες από κοινού διασκέδαζαν. Όμως δεν ήταν μόνο οι τέλειες συνθήκες εργασίας που έκαναν αγαπητό το όνομα των Αδελφών Παπαστράτου στον Πειραιά. Ήταν και το πλήθος των ευεργεσιών που προσέφεραν τόσο στην τοπική κοινωνία του Πειραιά όσο και στη γενέτειρα πατρίδα τους το Αγρίνιο. Στέγη προστασίας ανηλίκων, δωρεές στα κοινωφελή ιδρύματα της πόλης, προικοδοτήσεις, οικονομική βοήθεια σε σωματεία και ενώσεις κ.α.

Η φήμη του εργοστασίου ήταν τέτοια που στις 27 Σεπτεμβρίου 1934 το ζεύγος των διαδόχων της Σουηδίας επισκέφθηκε το εργοστάσιο στον Πειραιά προκειμένου να δει από κοντά όσα είχε ακούσει για αυτό. Το εργοστάσιο τους υποδέχθηκε έχοντας την κεντρική του είσοδο στολισμένη με μια τεραστίων διαστάσεων σουηδική σημαία.

Τα τσιγάρα Παπαστράτου βρήκαν ιδιαίτερη ανταπόκριση στους κύκλους των Ελλήνων ναυτικών που τα προτιμούσαν και που μόνο στον Πειραιά της δεκαετίας του 1930 αντιπροσώπευαν συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων της πόλης! Ίσως αυτή να ήταν και η ανταπόδοση των Πειραιωτών προς τους Αδελφούς Παπαστράτου.

Εκείνη την χρυσή δεκαετία η εξάπλωση της Παπαστράτος κάνει άλματα ανοίγοντας γραφεία και πραγματοποιώντας εξαγωγές σε περισσότερες από 45 χώρες – τα προϊόντα της φτάνουν μέχρι τη Νότιο Αφρική, τη Μαδαγασκάρη, την Κίνα, τη Μαντζουρία, τον Παναμά, την Αυστραλία, την Αργεντινή, το Τζιμπουτί, τις Ολλανδικές Ινδίες και τη Μοζαμβίκη.

Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος

Όταν όμως το 1936 τα σύννεφα στην Ευρώπη πυκνώνουν το κλίμα για τους ξένους στη Γερμανία γίνεται κάτι παραπάνω από εχθρικό και το εργοστάσιο του Βερολίνου βάζει λουκέτο. Η ζημιά είναι τέτοια που καταφέρνει να εκμηδενίσει κέρδη μιας ολόκληρης δεκαετίας. Παρόμοια είναι και η τύχη της επένδυσης στην Αίγυπτο. Με το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και την γερμανική κατοχή ξεκινά μια μεγάλη και δύσκολη περίοδος. «Oι Nαζήδες δέσμευσαν αμέσως όλα τα αποθέματα καπνών», γράφει ο καπνέμπορας στα απομνημονεύματά του.

Με τη λήξη του πολέμου τα πράγματα δεν είναι το ίδιο εύκολα με πριν. Αν και η κατανάλωση τσιγάρων στο εσωτερικό της χώρας φτάνει σε ικανοποιητικά επίπεδα, στον παγκόσμιο χάρτη επικρατούν τα Αmerican blends, που συστήνουν στο κοινό νέες μάρκες τσιγάρων κάνοντας το «ASSOS», το παλαιότερο και πιο δυναμικό σήμα της εταιρείας, να φαίνεται ξεπερασμένο. Η διανομή στο εσωτερικό αποκαθίσταται σταδιακά, ενώ σιγά σιγά βελτιώνονται και οι εξαγωγές.

Το εργοστάσιο επεκτείνεται και η εταιρεία, όπως και ολόκληρη η χώρα, μπαίνει σε μια περίοδο εκσυγχρονισμού, αγοράζοντας καινούργιες μηχανές για όλα τα στάδια παραγωγής. Μάλιστα είναι η πρώτη που δημιουργεί μόνιμο ιατρείο στους χώρους του εργοστασίου, πράγμα που θα γίνει υποχρεωτικό δεκαετίες αργότερα.

Οι στρατηγικές συμφωνίες…

Τη δεκαετία του ’50, ο Παπαστράτος καλείται να συμπλεύσει με τη μόδα των καιρών. Έτσι, το 1957, κυκλοφορεί το πρώτο του τσιγάρο με φίλτρο οι πωλήσεις του οποίου πάνε καλά. Στο τέλος της δεκαετίας η εταιρεία συνεχίζει να αναπτύσσεται και φτάνει να απασχολεί 2.500 άτομα.

Την αμέσως επόμενη δεκαετία, επιτυγχάνει μια σημαντική συμφωνία με το ιταλικό μονοπώλιο η οποία ανοίγει το δρόμο για την παραγωγή του Άσσου στην Ιταλία με χαρμάνια που στέλνονται έτοιμα από την Ελλάδα. Λίγα χρόνια αργότερα, θα ξαναρίξει στην αγορά το θρυλικό «Old Navy» ενώ το 1966 θα αρχίσει να παράγει και το «Astor» για λογαριασμό της γερμανικής Reemtsma.

Στη δεκαετία του 1970, θα επιτευχθεί μία ακόμα ιστορική συνεργασία: η Παπαστράτος θα συμπλεύσει με τη Philip Morris και αυτό που θα γεννηθεί είναι η κυκλοφορία του Marlboro στην Eλλάδα. Χιλιάδες νέοι θα ανταποκριθούν και το κόκκινο πακέτο θα γίνει το σήμα-κατατεθέν της Ελλάδας των μεταπολιτευτικών χρόνων. Ο εκσυγχρονισμός της εταιρείας, προχωρά ακόμη περισσότερο καθώς με τις καινούργιες σιγαροποιητικές μηχανές που αποκτά, παράγει πλέον 4.000 τσιγάρα το λεπτό.

…και η πώληση στην Philip Morris

Η εταιρεία συνεχίζει την ανοδική πορεία μέχρι και το 1973, όπου ο Eυάγγελος Παπαστράτος πεθαίνει σε ηλικία 89 ετών. Έχει προηγηθεί ο θάνατος των αδελφών του Γιάννη και Επαμεινώνδα. Το όραμα του συνεχίζει ο Τάσος Παπαστράτος, ο τελευταίος από τους απόγονους των τεσσάρων αδελφών που έφερε το όνομα Παπαστράτος. Επί των ημερών του η Παπαστράτος συνεχίζει την δυναμική ανάπτυξη τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό.

Το 1998 ιδρύεται το Ίδρυμα Παπαστράτος το οποίο αναλαμβάνει να συνεχίσει το πλούσιο κοινωνικό έργο που είχαν ξεκινήσει οι αδελφοί Παπαστράτου από την αρχή κιόλας της πορείας τους. Την ίδια χρονιά όμως πεθαίνει ο Πρόεδρος της εταιρείας Τάσος Παπαστράτος. Το 2003, η μεγαλύτερη ελληνική καπνοβιομηχανία, η οποία μεγαλούργησε και πέρα από τα ελληνικά σύνορα, περνά σε νέα εποχή, όταν εξαγοράζεται από την Philip Morris International.