Ωνάσης: Το deal που θα άλλαζε τον κόσμο και θα τον έκανε «αυτοκράτορα»

Το όραμα, οι αντιδράσεις των αμερικανικών κολοσσών και η αθέατη μάχη που έσβησε το πιο φιλόδοξο σχέδιο του Έλληνα μύθου της ναυτιλίας.

Στην καρδιά της δεκαετίας του ’50, τότε που ο κόσμος μύριζε ακόμα πετρέλαιο, καπνό και διπλωματία, ένας Έλληνας επιχειρηματίας τόλμησε να σκεφτεί κάτι που κανείς άλλος δεν είχε φανταστεί: να μην είναι απλώς ο άνθρωπος που μεταφέρει το πετρέλαιο, αλλά αυτός που το ελέγχει.

Το όνομά του ήταν Αριστοτέλης Ωνάσης. Και η συμφωνία που ετοίμαζε τότε, μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας, θα μπορούσε να τον μετατρέψει στον πρώτο παγκόσμιο ενεργειακό παίκτη – έναν άνθρωπο ικανό να σταθεί απέναντι στις επτά αμερικανικές πετρελαϊκές αδελφότητες, τις λεγόμενες Seven Sisters.

Όλα ξεκίνησαν από μια ιδέα τόσο παράτολμη, που φάνηκε σχεδόν προφητική: να αποκτήσει ο ίδιος, μέσω μιας εταιρείας με σημαία της Σαουδικής Αραβίας, τα αποκλειστικά δικαιώματα μεταφοράς του πετρελαίου της χώρας για τριάντα χρόνια.

Ήταν το deal της Τζέντα – μια συμφωνία που θα τον έφερνε στην κορυφή της ενεργειακής πυραμίδας. Αν η συμφωνία της SATCO είχε εφαρμοστεί, ο Ωνάσης θα είχε γίνει ο πρώτος ανεξάρτητος πλοιοκτήτης με μακροχρόνια συμβόλαια απευθείας με παραγωγό χώρα πετρελαίου — κάτι πρωτοφανές για την εποχή. Η έκταση της επιρροής του θα άλλαζε σίγουρα την ισορροπία στην παγκόσμια ναυτιλία και, πιθανόν, και στην ενεργειακή αγορά.

Η εποχή των τιτάνων

Στις αρχές της δεκαετίας του ’50, η ναυτιλία βρισκόταν σε μεταβατικό στάδιο. Η Διώρυγα του Σουέζ είχε μόλις ξανανοίξει μετά τις εντάσεις του πολέμου, και ο κόσμος χρειαζόταν δεξαμενόπλοια. Πολλά δεξαμενόπλοια.

Ο Ωνάσης ήταν ήδη μπροστά: είχε επενδύσει σε στόλο από τεράστια πλοία, αγορασμένα φθηνά από τις αμερικανικές αποθήκες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, μετασκευασμένα και έτοιμα να γεμίσουν με μαύρο χρυσό.

Εκείνη την εποχή, τα κέρδη ήταν μυθικά. Όμως για τον ίδιο, η ναυτιλία δεν ήταν αυτοσκοπός· ήταν το εισιτήριο για κάτι μεγαλύτερο. Ήθελε να βγει από το ρόλο του μεταφορέα και να ανέβει στο επίπεδο των παραγωγών. Ο Ωνάσης συνήθιζε να λέει στους στενούς του συνεργάτες ότι «όποιος ελέγχει την ενέργεια, καθορίζει το μέλλον». Δεν υπάρχει καταγεγραμμένη δήλωσή του, αλλά η φράση αυτή αντικατοπτρίζει πιστά τη φιλοσοφία του εκείνη την εποχή, όπως την περιγράφουν όσοι τον γνώριζαν.

Η ευκαιρία εμφανίστηκε απρόσμενα: από τη Σαουδική Αραβία, τότε ακόμη ένα βασίλειο στα σπάργανα, πλούσιο σε κοιτάσματα αλλά φτωχό σε τεχνογνωσία. Εκεί, ο βασιλιάς Ιμπν Σαούν αναζητούσε τρόπους να μειώσει την εξάρτηση της χώρας από τις αμερικανικές πετρελαϊκές εταιρείες που έλεγχαν την Aramco.

Ο Ωνάσης, με την αυτοπεποίθηση και τη γοητεία που τον διέκριναν, μπήκε σε ένα παιχνίδι υψηλής πολιτικής και οικονομίας, έτοιμος να ανατρέψει ισορροπίες δεκαετιών.

Η Τζέντα, 1954: Η συμφωνία που θα άλλαζε τον κόσμο

Η 22α Μαρτίου 1954 χαράχτηκε στην ιστορία ως η μέρα που υπογράφηκε η περίφημη Συμφωνία της Τζέντα. Στην αίθουσα του υπουργείου Οικονομικών της Σαουδικής Αραβίας, υπό τον ήχο ανεμιστήρων και τον ρυθμό των προσευχών έξω, ο Αριστοτέλης Ωνάσης υπέγραφε μια συμφωνία που –αν εφαρμοζόταν– θα του έδινε το δικαίωμα να μεταφέρει όλο το σαουδαραβικό πετρέλαιο για τα επόμενα 30 χρόνια.

Η νέα εταιρεία, με την επωνυμία SATCO (Saudi Arabian Maritime Company), θα είχε έδρα στην Τζέντα και θα λειτουργούσε υπό σαουδαραβική σημαία. Ο Ωνάσης θα παρείχε τα πλοία, την τεχνογνωσία και το διεθνές δίκτυο· οι Σαουδάραβες, από την πλευρά τους, θα αποκτούσαν μια δική τους ναυτιλιακή σημαία, ένα σύμβολο ανεξαρτησίας από την Aramco.

Η συμφωνία προέβλεπε προνομιακούς όρους: φοροαπαλλαγές, 30ετή αποκλειστικότητα, ίδρυση ναυτικής σχολής στην Τζέντα, και τη δέσμευση ότι τα πλοία της SATCO θα είχαν προτεραιότητα στις μεταφορές πετρελαίου.
Για πρώτη φορά, ένας ανεξάρτητος πλοιοκτήτης βρισκόταν τόσο κοντά στο να αποκτήσει ρόλο μέσα στην ίδια τη δομή της παγκόσμιας ενεργειακής αγοράς.

Η οργή των αμερικανικών κολοσσών

Όταν η είδηση διέρρευσε, η Ουάσιγκτον αντέδρασε ακαριαία. Για τις Seven Sisters —την Exxon, την Shell, την BP, την Texaco, τη Gulf, τη Mobil και τη Chevron— το σχέδιο του Ωνάση αποτελούσε ωμή πρόκληση. Ήταν σαν να εμφανιζόταν ένας ανεξάρτητος επιχειρηματίας στη μέση της ερήμου, επιχειρώντας να διαρρήξει το κλειστό καρτέλ που είχαν οικοδομήσει μετά τον πόλεμο.

Σύμφωνα με έγγραφα που αποχαρακτηρίστηκαν δεκαετίες αργότερα, η CIA και το State Department θεώρησαν τη συμφωνία «απειλή για τα αμερικανικά στρατηγικά συμφέροντα». Ο πρεσβευτής των ΗΠΑ στο Ριάντ ενημέρωσε με τηλεγράφημα την Ουάσιγκτον ότι «ο Έλληνας επιχειρηματίας χρησιμοποιεί την επιρροή του για να δημιουργήσει προηγούμενο που θα μπορούσε να εμπνεύσει και άλλες αραβικές χώρες».

Η Aramco και οι αμερικανικές πετρελαϊκές εταιρείες αντέδρασαν συντονισμένα για να αποτρέψουν την εφαρμογή της συμφωνίας, μέσω διπλωματικών και νομικών πιέσεων προς τη Σαουδική κυβέρνηση. Δεν υπήρξε «επιχείρηση αποδόμησης» με τη μυστική έννοια του όρου, αλλά εντατική κινητοποίηση οικονομικών και πολιτικών παραγόντων για την προστασία των αμερικανικών συμφερόντων. Σύμφωνα με μαρτυρίες και απομνημονεύματα συνεργατών του Ωνάση, ο Ρόμπερτ Μέιχιου — πρώην πράκτορας του FBI και άνθρωπος με προσβάσεις σε αμερικανικούς κύκλους ισχύος — ενεπλάκη στη διαδικασία που οδήγησε στην ακύρωση της συμφωνίας. Αν και δεν υπάρχουν επίσημα έγγραφα που να αποδεικνύουν τον ρόλο του, ιστορικές πηγές συμφωνούν ότι ενήργησε εκ μέρους επιχειρηματικών συμφερόντων συνδεδεμένων με την Aramco.

Το παρασκήνιο: η “μαύρη λίστα” και οι πιέσεις στη Σαουδική Αραβία

Εκείνη την περίοδο, αμερικανικοί διπλωματικοί κύκλοι άρχισαν να εκφράζουν ανησυχίες για τον ρόλο του Ωνάση στη Σαουδική Αραβία. Σε τηλεγραφήματα του Στέιτ Ντιπάρτμεντ της εποχής γίνεται λόγος για «επιχειρηματική πρωτοβουλία που ενδέχεται να παραβιάζει τις υπάρχουσες συμφωνίες της Aramco».
Η παρουσία του Μέιχιου στην υπόθεση φαίνεται να συνδέεται με την εντατικοποίηση αυτών των πιέσεων, χωρίς όμως να έχει αποδειχθεί ότι ενήργησε θεσμικά ή με επίσημη εντολή.

Πηγές της εποχής αναφέρουν ότι αμερικανικοί παράγοντες προειδοποίησαν τη Σαουδική Αραβία για «δυσμενείς συνέπειες στις σχέσεις με τις ΗΠΑ» σε περίπτωση που προχωρούσε η συμφωνία με τον Ωνάση. Δεν υπάρχουν αποδείξεις για απειλές ή εκβιασμούς, ωστόσο η διπλωματική πίεση θεωρείται δεδομένη. Η πίεση έφτασε ως το παλάτι. Ο βασιλιάς Ιμπν Σαούν, φοβούμενος αποσταθεροποίηση, κάλεσε τους συμβούλους του για έκτακτη σύσκεψη. Μερικές εβδομάδες αργότερα, το υπουργικό συμβούλιο της Σαουδικής Αραβίας ανακοίνωσε ότι «η συμφωνία παραπέμπεται σε επανεξέταση». Ήταν το πρώτο ρήγμα. Ακολούθησε νομική θύελλα. Η Aramco προσέφυγε σε διεθνές δικαστήριο, επικαλούμενη ότι η συμφωνία του Ωνάση παραβίαζε τα αποκλειστικά της δικαιώματα.

Η υπόθεση εξετάστηκε σε διαιτητικό δικαστήριο της Γενεύης και, όπως ήταν αναμενόμενο, κρίθηκε υπέρ της αμερικανικής πλευράς. Ο Ωνάσης είχε ήδη καταλάβει πως το παιχνίδι ήταν άνισο.

Νιάρχος, CIA και η ελληνική σιωπή

Ενώ οι Αμερικανοί κινούσαν τα νήματα, ένας άλλος Έλληνας παρακολουθούσε με ενδιαφέρον: ο Σταύρος Νιάρχος. Αντίπαλος του Ωνάση στη θάλασσα και στις επιχειρήσεις, είχε ήδη επαφές με τις αμερικανικές εταιρείες και θεωρούνταν «πιο συνεργάσιμος». Ο Σταύρος Νιάρχος, ανταγωνιστής του Ωνάση στη ναυτιλία, δεν αποδεδειγμένα συμμετείχε στην υπόθεση της SATCO. Ωστόσο, οι δύο άνδρες είχαν έντονη αντιπαλότητα και διαφορετικές σχέσεις με τα αμερικανικά επιχειρηματικά κέντρα της εποχής — γεγονός που οδήγησε σε εικασίες πως ο Νιάρχος διατηρούσε στενότερους διαύλους επικοινωνίας με τη Δύση. Δεν υπάρχουν στοιχεία ότι συνέβαλε στην ακύρωση του deal. Στο μεταξύ, η ελληνική κυβέρνηση κράτησε αποστάσεις.

Ο Ωνάσης, που τότε είχε ήδη έρθει σε ρήξη με κρατικούς μηχανισμούς και το ναυτιλιακό κατεστημένο, δεν βρήκε καμία υποστήριξη. Ο Παπάγος, πρωθυπουργός εκείνη την περίοδο, προτίμησε να μην εμπλακεί — οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν ήδη στρατηγικός σύμμαχος, και κανείς δεν ήθελε να ταράξει τα νερά. Έτσι, ο πιο φιλόδοξος Έλληνας επιχειρηματίας του 20ού αιώνα βρέθηκε μόνος απέναντι σε έναν ολόκληρο μηχανισμό.

Το σχέδιο που έσβησε πριν γεννηθεί

Μέσα σε λίγους μήνες, η SATCO διαλύθηκε πριν καν αποκτήσει πραγματική υπόσταση. Τα πλοία που είχε σχεδιάσει να διαθέσει ο Ωνάσης για τις μεταφορές δεν απέπλευσαν ποτέ με τη σημαία της Σαουδικής Αραβίας. Τα γραφεία της στην Τζέντα έκλεισαν. Οι άνθρωποί του αποχώρησαν αθόρυβα. Ο ίδιος, όμως, δεν ξέχασε ποτέ αυτή την ιστορία. Ο Ωνάσης, σε επιστολές και συνομιλίες που διασώθηκαν από στενούς του συνεργάτες, εξέφραζε πικρία για την αποτυχία της συμφωνίας. Ανέφερε ότι «οι ισχυροί δεν συγχωρούν εύκολα εκείνον που αμφισβητεί την κυριαρχία τους». Η φράση για τις «αυτοκρατορίες που γκρεμίζονται με ιδέες» δεν έχει καταγραφεί αυτολεξεί, αλλά αποδίδει πιστά το πνεύμα των σχολίων του.

Η αντεπίθεση: Σουέζ, Ολυμπιακή, κύρος

Η αποτυχία της συμφωνίας της Τζέντα δεν τον λύγισε. Τον έκανε πιο στρατηγικό. Λίγα χρόνια αργότερα, η κρίση του Σουέζ (1956) έφερε τα πάνω κάτω στη ναυτιλία. Με το κανάλι κλειστό, τα πλοία του Ωνάση –τεράστια δεξαμενόπλοια έτοιμα για μακρύτερες διαδρομές– έγιναν περιζήτητα. Τα κέρδη εκτοξεύτηκαν. Ήταν η δική του σιωπηλή εκδίκηση. Ταυτόχρονα, στράφηκε σε νέα πεδία:

-Ίδρυσε την Ολυμπιακή Αεροπορία, μεταφέροντας το όραμά του για «ελληνική υπεροχή» στον αέρα.

-Επένδυσε στην πολυτέλεια, στα ξενοδοχεία, στις σχέσεις με ηγέτες και καλλιτέχνες.

-Δημιούργησε ένα αφήγημα που ένωσε τη ναυτιλία με τη γοητεία – τον επιχειρηματία με τον μύθο.

Όμως βαθιά μέσα του, ήξερε πως το πετρέλαιο ήταν η ευκαιρία που έχασε.

Το παιχνίδι των σκιών: πώς γράφτηκε η ιστορία από τους “άλλους”

Το 1973, η παγκόσμια ενεργειακή κρίση θα επιβεβαίωνε όσα είχε προβλέψει. Η απόφαση των αραβικών χωρών να περιορίσουν την παραγωγή πετρελαίου και να αυξήσουν τις τιμές, γονάτισε τη Δύση και ανέδειξε τη δύναμη των παραγωγών. Ο Ωνάσης, ήδη καταπονημένος από την απώλεια του γιου του Αλέξανδρου και με την υγεία του κλονισμένη, παρακολουθούσε τις ειδήσεις με πικρία. Είχε δει το μέλλον, αλλά δεν πρόλαβε να το ζήσει. Πολλοί ιστορικοί της ναυτιλίας υποστηρίζουν πως, αν η SATCO είχε εφαρμοστεί, ο Έλληνας μεγιστάνας θα είχε γίνει ο πρώτος που θα συνέδεε τη θάλασσα με το πετρέλαιο, δημιουργώντας έναν energy conglomerate πριν ακόμα υπάρξει ο όρος. Θα ήταν κάτι σαν «Aramco με ελληνική ψυχή». Αντ’ αυτού, η συμφωνία της Τζέντα έμεινε στα κιτρινισμένα χαρτιά των αρχείων. Ένα “αν” που στοιχειώνει την επιχειρηματική ιστορία του 20ού αιώνα.

Ο άνθρωπος που δεν συγχώρησε ποτέ

Όσοι τον γνώριζαν λένε πως ο Ωνάσης ποτέ δεν ξεπέρασε την ήττα εκείνη. Δεν ήταν θέμα χρημάτων. Ήταν θέμα κύρους.

Για έναν άνθρωπο που ξεκίνησε από τη Σμύρνη και έγινε σύμβολο παγκόσμιου πλούτου, η αποτυχία εκείνης της συμφωνίας σήμαινε κάτι βαθύτερο: ότι, όσο δυνατός κι αν γίνεις, πάντα θα υπάρχει μια αόρατη δύναμη που τραβά τα νήματα. Σε συνεντεύξεις και προσωπικές του συζητήσεις, ο Ωνάσης εξέφραζε συχνά την πεποίθηση ότι «οι μεγάλες δυνάμεις καθορίζουν τα όρια της επιτυχίας των άλλων». Η φράση αυτή, που κυκλοφορεί προφορικά ανάμεσα σε παλιούς συνεργάτες του, δεν έχει επιβεβαιωθεί γραπτά, αλλά αντικατοπτρίζει τον τρόπο που αντιλαμβανόταν την ισορροπία ισχύος ανάμεσα στα κράτη και τους επιχειρηματίες. Κι έτσι, ο άνθρωπος που θα μπορούσε να γίνει ο πρώτος Έλληνας ενεργειακός κολοσσός, έμεινε στην ιστορία ως ο πλουσιότερος πλοιοκτήτης. Αλλά πίσω από τον τίτλο, υπήρχε πάντα η σκιά της συμφωνίας που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ.

Το μάθημα μιας αυτοκρατορίας

Σήμερα, επτά δεκαετίες μετά, η ιστορία της Συμφωνίας της Τζέντα μοιάζει περισσότερο με σενάριο κατασκοπευτικής ταινίας παρά με κεφάλαιο οικονομικής ιστορίας. Όμως ήταν αληθινή. Και μέσα της κρύβεται όλη η ουσία του Ωνάση: η αλαζονεία, το θάρρος, η διορατικότητα, η φιλοδοξία και η τραγικότητα ενός ανθρώπου που τόλμησε να αμφισβητήσει την παγκόσμια τάξη.

 

Δείτε το βίντεο που ετοίμασε η ομάδα ΑΙ του mononews για τον Αριστοτέλη Ωνάση και τις 15 κορυφαίες συμβουλές του

 

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

 

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη mononews (@mononews.gr)

Διαβάστε επίσης:

Το imperium του Ωνάση: O άνθρωπος που δίδαξε στον κόσμο πώς να χτίζει αυτοκρατορίες στη θάλασσα

Αριστοτέλης Ωνάσης – Σταύρος Νιάρχος: Ο άγνωστος πόλεμος των κροίσων και οι προσωπικές τραγωδίες

Το άγνωστο παιδί της Μαρίας Κάλλας και του Αριστοτέλη Ωνάση