Αρχαίοι ελληνικοί αμπελώνες στη Μασσαλία – Ανακάλυψη στην αποικία των Φωκαέων

Σε βάθος λίγο μεγαλύτερο από τρία μέτρα, κατά μήκος της πλαγιάς ενός μικρού, παράκτιου λόφου με θέα στη θάλασσα, που εκείνη την εποχή ήταν λιγότερο από 250 μέτρα μακριά, τρεις αρχαίοι ελληνικοί αμπελώνες διαδέχονταν ο ένας τον άλλον επί τέσσερεις αιώνες.

Σήμερα στην ίδια περιοχή αναπτύσσεται μία βιομηχανική συνοικία της Μασσαλίας, το έδαφος έχει μολυνθεί από απόβλητα και οι επιχώσεις είναι τεράστιες αλλά οι λάκκοι φύτευσης των δενδρυλλίων είναι αδιάψευστοι μάρτυρες ενός γεωργικού παρελθόντος περίπου στα δύο χιλιόμετρα από τα τείχη της πόλης, που ίδρυσαν οι Φωκαείς τον 6ο π.Χ. αιώνα.

Εδώ η αρχαιολογική έρευνα εντοπίζει για πρώτη φορά σε μια έκταση σχεδόν 1.300 τετραγωνικών μέτρων, έναν αμπελώνα, του οποίου η πρώτη φάση καλλιέργειας χρονολογήθηκε μεταξύ του 5ου και του 4ου π.Χ. αιώνα. Πρόκειται για μια οργανωμένη αμπελουργική δραστηριότητα στην καρδιά του 15ου διαμερίσματος της Μασσαλίας στην περιοχή της Boulevard de Vintimille και του Cazemajou, όπου πραγματοποιεί ανασκαφές Εθνικό Ινστιτούτο Προληπτικής Αρχαιολογικής Έρευνας (Inrap).

Η αρχαιοελληνική ιστορία της Μασσαλίας ξεπηδά με κάθε ευκαιρία αποδεικνύοντας την διάρκειά της στον χρόνο, τα πρώτα λιθαράκια που μπήκαν ώστε η πόλη να αναπτύξει την δυναμική, που θα την έκανε σήμερα ένα από τα μεγαλύτερα λιμάνια της Μεσογείου, κάτι στο οποίο είχαν παίξει καθοριστικό ρόλο οι Φωκαείς με την εύστοχη επιλογή του τόπου όπου ίδρυσαν την αποικία τους.

Πρόκειται για μία ανακάλυψη εξάλλου, που μαρτυρά τον κεντρικό ρόλο της αμπελουργίας στην οικονομία της πόλης. Γιατί το παραγόμενο κρασί αποτελούσε πυλώνα της εμπορικής δύναμης των Μασσαλιωτών, με την εξαγωγή του στους κελτικούς πληθυσμούς της νότιας Γαλατίας. Οι αμφορείς της Μασσαλίας, που εντοπίζονται στις περισσότερες νότιες πρωτοϊστορικές τοποθεσίες μαρτυρά τη δύναμη και την έκταση αυτού του εμπορίου, του οποίου τα γεωργικά θεμέλια αρχίζουν τώρα να αποκαλύπτονται κάτω από το μολυσμένο έδαφος μιας σύγχρονης γειτονιάς.

Πώς φυτευόταν το αμπέλι

Η πρώτη φάση καλλιέργειας, όπως αποδείχθηκε από την έρευνα αναπτύσσεται κατά μήκος ενός βορειοανατολικού-νοτιοδυτικού άξονα, που χαρακτηρίζεται από μικρούς, ευθυγραμμισμένους τετραγωνικούς λάκκους διατεταγμένους σε παράλληλες σειρές. Ένας δεύτερος αμπελώνας, που χρονολογείται στην Ελληνιστική περίοδο (3ος-2ος αιώνας π.Χ.), βρίσκεται στο κεντρικό τμήμα της ανασκαφής. Ακολουθώντας την ίδια διάταξη υλοποιείται από γραμμικές και παράλληλες τάφρους φύτευσης, που παρατηρούνται σε απόσταση μεγαλύτερη των πέντε μέτρων. Αυτές οι δομές τέμνουν και επικαλύπτουν παλαιότερες, πιθανώς προϊστορικές ή πρωτοϊστορικές, συμπεριλαμβανομένης μιας εστίας από θερμαινόμενες πέτρες και μιας τάφρου.

Τέλος, στον νότιο τομέα του οικοπέδου, ένας τρίτος αμπελώνας ακολουθεί βορειοδυτικό-νοτιοανατολικό προσανατολισμό. Οι μακριές, συνεχόμενες, παράλληλες τάφροι του εκτείνονται σε μήκος μεγαλύτερο των 19 μέτρων, αποκαλύπτοντας πολυάριθμα ίχνη προγεννητικής καλλιέργειας, μιας τεχνικής πολλαπλασιασμού της αμπέλου που συνίσταται στην ταφή ενός κλαδιού από το μητρικό φυτό, ώστε να αναπτύξει ρίζες και να γίνει ένα νέο αμπέλι.

Η κατοίκηση του χώρου όμως, μετά την Ελληνική περίοδο φαίνεται πιο σποραδική, άλλωστε οι σύγχρονες εγκαταστάσεις έχουν καταστρέψει τα επίπεδα του εδάφους, όπου υπήρχαν ίχνη τους. Τα ρωμαϊκά κατάλοιπα έτσι, είναι λίγα και μεμονωμένα, όπως ο πυθμένας ενός σιλό που είχε απολυμανθεί με φωτιά και μια τάφρος.

Οι τεχνικές

Η μορφολογία των λάκκων φύτευσης πάντως, δεν είναι πανομοιότυπη σε όλη τη διαδοχή των αμπελώνων. Οι πρώτοι τετράγωνοι λάκκοι, με μέγιστο μήκος 0,75 μέτρα, πλάτος 0,35 μέτρα και μέσο βάθος 0,25 μέτρα αντιστοιχούν στον τύπο alvei, μια τεχνική, που περιγράφεται από τον ρωμαίο συγγραφέα Πλίνιο τον Πρεσβύτερο στο έργο του Naturalis historia (XVII, 35) και συνίσταται στη φύτευση ενός αμπελιού σε κάθε άκρο του λάκκου.

Άλλη τεχνική, η οποία αναφέρεται επίσης από αρχαίους συγγραφείς περιλαμβάνει τη δημιουργία συνεχών τάφρων ή αυλάκων, μέσα στις οποίες μπορούν ακόμη να παρατηρηθούν τρύπες φύτευσης, επιτρέποντας στους αρχαιολόγους να ανακατασκευάσουν την ακριβή θέση κάθε αμπελιού και, σε ορισμένες περιπτώσεις, τα ίχνη των πασσάλων που χρησιμοποιούνταν για τη στήριξη και την καθοδήγηση των φυτών.

Κατά την πρώτη φάση κατοίκησης του χώρου, εντοπίστηκαν επίσης δύο κυκλικά σιλό, διαμέτρου και βάθους ενός μέτρου το καθένα. Η παρουσία τους, σύγχρονη με τον πρώτο αμπελώνα, εγείρει ερωτήματα σχετικά με τη φύση των γεωργικών δραστηριοτήτων στο χώρο και υποδηλώνει την πιθανότητα να πραγματοποιούνταν και άλλες καλλιέργειες ή εργασίες. Ενώ, να σημειωθεί και ο εντοπισμός ενός καναλιού αποστράγγισης.

Η αρχαιότερη πόλη της Γαλλίας

Αυτή η ανασκαφή, όπως επισημαίνουν οι αρχαιολόγοι εμπλουτίζει σημαντικά την κατανόησή μας για την οργάνωση της γεωργικής περιοχής της Μασσαλίας στην αρχαιότητα. Όπως αποδεικνύεται έτσι, μεταξύ 5ου και 2ου αιώνα π.Χ., η πόλη βρισκόταν συγκεντρωμένη στο βόρειο τμήμα του κόλπου, προστατευμένη από έναν ισχυρό οχυρωμένο περίβολο. Τα δεδομένα όμως, σχετικά με τον αγροτικό χώρο έξω από τα τείχη παραμένουν περιορισμένα. Αν και περισσότερες πληροφορίες είναι διαθέσιμες για την ανατολική περιοχή – χάρη ιδιαίτερα στην ανακάλυψη ενός σύγχρονου αμπελώνα στην περιοχή Saint-Jean-du-Désert – το βόρειο τμήμα της αστικής περιοχής της Μασσαλίας παρέμεινε, μέχρι την ανασκαφή που άρχισε το 2023 μία αρχαιολογικά ελάχιστα, γνωστή ζώνη.

Αλλά οι δύο πρόσφατες ανασκαφές, που καλύπτουν συνολική έκταση 2.200 τετραγωνικών μέτρων, καθιστούν δυνατή για πρώτη φορά τη μελέτη του τρόπου με τον οποίο οι Μασσαλιώτες εκμεταλλεύονταν το βόρειο περιβάλλον τους.

Να σημειώσουμε, ότι η αρχική τοπογραφία της αρχαίας ελληνικής Μασσαλίας, της αρχαιότερης χώρας της Γαλλίας όπως θεωρείται, είναι ακόμη και σήμερα ορατή σε μεγάλο βαθμό, παρά τις σημαντικές μεταβολές, που έλαβαν χώρα στην διάρκεια των αιώνων.

Η ημερομηνία ίδρυσής αναφέρεται από αρκετούς αρχαίους συγγραφείς, όπως τον Αριστοτέλη («Σύνταγμα των Μασσαλών» ) και τον Ιουστίνο («Επιτομή των Φιλιππικών Ιστοριών») ενώ επ΄αυτού συμφωνούν και οι αρχαιολογικές έρευνες. Και να θυμίσουμε τέλος, και την συνέχεια, καθώς οι Φωκαείς ίδρυσαν μετά την Μασσαλία και την Αγκντ, την Ολβία (σημερινή Υέρ), την Αντίπολη (Αντίμπ) και την Νίκαια (Νις), καθώς και πόλεις στην Κορσική και στην Ισπανία.

Διαβάστε επίσης 

Ο πλούτος του Τατοΐου διαθέσιμος σε όλους – Ιστορία και πολιτισμός ενός αιώνα στο διαδίκτυο

ΦΙΞ Θεσσαλονίκης: Νέα μόνιμη στέγη της Συλλογής Κωστάκη και της ΚΟΘ

Ένας αγριόχοιρος σε άγαλμα: Απρόσμενη ανακάλυψη στην Κρήτη