To πρόβλημα στα ευρωπαϊκά δίκτυα που ανέδειξε ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης με επιστολή του στην Κομισιόν και το ρόλο τους στις υψηλές τιμές ενέργειας που σημειώθηκαν στην ΝΑ Ευρώπη το 2024 επιβεβαιώνει η μελέτη του Ευρωπαίου Διαχεριστή ACER.

H μελέτη αποτιμά το υψηλό κόστος που δημιουργήθηκε στη ΝΑ Ευρώπη το 2024 από την μειωμένη χωρητικότητα που διατέθηκε για διεθνείς ανταλλαγές ενέργειας και υπογραμμίζει την ανάγκη για χρήση της χωρητικότητας των δικτύων κατά 70%. Τονίζει την ανάγκη τα κράτη-μέλη  να αφήνουν χώρο στα δίκτυά τους για διασυνοριακό εμπόριο ενέργειας.

1

Η μελέτη δεν αφήνει περιθώρια εφησυχασμού. Τονίζει ότι αν και η Ευρώπη έχει κάνει άλματα στη διασύνδεση των αγορών της, οι καθυστερήσεις στην πλήρη εφαρμογή του 70% requirement κοστίζουν δισεκατομμύρια κάθε χρόνο. Η τελική ευκαιρία για να κλείσει αυτό το κενό είναι το 2025.

Αν πετύχει, η Ευρώπη θα διαθέτει μια πιο ανθεκτική, πιο «πράσινη» και πιο δίκαιη αγορά ηλεκτρικής ενέργειας. Αν όχι, θα συνεχίσει να «καίγεται» από τις υψηλές τιμές και να σπαταλά πολύτιμους πόρους σε διορθωτικές κινήσεις.

Η ευρωπαϊκή αγορά ηλεκτρικής ενέργειας βρίσκεται σε κομβικό σημείο. Για να πετύχει τον στόχο της κλιματικής ουδετερότητας και να μειώσει περαιτέρω την εξάρτησή της από τα εισαγόμενα ορυκτά καύσιμα, θα χρειαστεί να ενσωματώσει τεράστιες ποσότητες ανανεώσιμης παραγωγής. Αυτό όμως δεν μπορεί να γίνει χωρίς επαρκείς ηλεκτρικές διασυνδέσεις και χωρίς ένα σύστημα που να επιτρέπει την απρόσκοπτη διακίνηση ενέργειας από χώρα σε χώρα.

Η νέα Έκθεση Παρακολούθησης της ACER για το 2025 καταγράφει την πρόοδο, τις προκλήσεις και τα κέρδη που προκύπτουν από το διασυνοριακό εμπόριο ηλεκτρικής ενέργειας στην ΕΕ. Τα συμπεράσματά της είναι αποκαλυπτικά: η Ευρώπη έχει προχωρήσει σε σημαντικές βελτιώσεις, όμως εξακολουθεί να «πληρώνει ακριβά» την αδυναμία να διαθέτει την απαιτούμενη χωρητικότητα στις γραμμές μεταφοράς .

Τι είναι το «70% requirement» και γιατί έχει σημασία

Στην καρδιά της μελέτης βρίσκεται η υποχρέωση που επιβάλλει ο Κανονισμός Ηλεκτρισμού της ΕΕ: οι Διαχειριστές Συστημάτων Μεταφοράς (TSOs) πρέπει να διαθέτουν στην αγορά τουλάχιστον 70% της φυσικής ικανότητας μεταφοράς σε όλες τις γραμμές που είναι κρίσιμες για το διασυνοριακό εμπόριο. Ο κανόνας αυτός θεσπίστηκε για να εξαλειφθεί η μακροχρόνια μεροληψία υπέρ των εσωτερικών συναλλαγών εντός των χωρών, σε βάρος των διασυνοριακών ροών. Με απλά λόγια: μέχρι πρόσφατα, πολλά κράτη-μέλη κρατούσαν μεγάλο κομμάτι της χωρητικότητας για τις «δικές τους» ανάγκες, περιορίζοντας τις εισαγωγές ή εξαγωγές ενέργειας.

Η ACER δείχνει με αριθμούς πόσο κρίσιμο είναι αυτό το 70%:

  • Αν εφαρμοζόταν πλήρως στην  κεντρική Ευρώπη το 2024, θα είχαν παραχθεί τουλάχιστον 580 εκατ. ευρώ σε πρόσθετη οικονομική ευημερία, αλλά στην πράξη επιτεύχθηκε μόνο το 40% αυτού του οφέλους .

  • Το όφελος αφορά κυρίως τους καταναλωτές, μέσω χαμηλότερων τιμών και μικρότερης μεταβλητότητας .

Τα οφέλη του διασυνοριακού εμπορίου

Η μελέτη επισημαίνει ότι η αξία του διασυνοριακού εμπορίου αναδεικνύεται ιδιαίτερα σε περιόδους πίεσης.

  • Καλοκαίρι 2024 στη Νοτιοανατολική Ευρώπη: Στις βραδινές ώρες σημειώθηκαν παρατεταμένες εκρήξεις τιμών, με την MWh να φτάνει ακόμη και τα 1000 ευρώ. Σύμφωνα με την ανάλυση της ACER, αν οι γραμμές είχαν διαθέσει το 70% της χωρητικότητάς τους, περίπου οι μισές από αυτές τις ακραίες αυξήσεις θα είχαν αποφευχθεί .

  • Συνολικά στην αγορά: Η πλήρης εφαρμογή του κανόνα θα είχε εξοικονομήσει 340 εκατ. ευρώ πρόσθετο πλεόνασμα μόνο το 2024, οδηγώντας σε χαμηλότερες και πιο σταθερές τιμές .

Η λογική είναι απλή: όσο περισσότερη χωρητικότητα διατίθεται στις διασυνοριακές ανταλλαγές, τόσο ευκολότερα μπορούν να διοχετευθούν οι φθηνότερες πηγές ενέργειας εκεί όπου υπάρχει ανάγκη. Αυτό μειώνει την εξάρτηση από ακριβές μονάδες (π.χ. φυσικό αέριο) και εξισορροπεί την αγορά.

Το κόστος της συμφόρησης

Η άλλη όψη του νομίσματος είναι το τίμημα της ανεπαρκούς χωρητικότητας.

  • Το 2024, ο όγκος των λεγόμενων διορθωτικών ενεργειών (redispatching & countertrading) στην ΕΕ ανήλθε σε 60 TWh, με κόστος 4,3 δισ. ευρώ. Ένα ποσό αντίστοιχο με την ετήσια κατανάλωση ρεύματος της Αυστρίας .

  • Το μεγαλύτερο μέρος αυτού του κόστους επιβαρύνει τις χώρες της Ευρώπης, όπου η διείσδυση των ΑΠΕ είναι ταχύτερη αλλά και τα σημεία συμφόρησης πιο έντονα.

  • Παράλληλα, τα έσοδα από τα «μποτιλιαρίσματα» των αγορών (congestion income) ξεπέρασαν τα 6,5 δισ. ευρώ το 2024 . Με βάση τη νομοθεσία, αυτά τα έσοδα πρέπει να επανεπενδύονται σε έργα ενίσχυσης του δικτύου.

Γιατί καθυστερεί η πλήρης εφαρμογή

Παρά την πρόοδο, ο ACER προειδοποιεί ότι η υλοποίηση του 70% requirement προχωρά με άνισους ρυθμούς:

  • Σε αρκετά κράτη, τα δομικά προβλήματα του δικτύου (π.χ. βρόχοι ροών/loop flows) καθιστούν αδύνατη την πλήρη συμμόρφωση, με αποτέλεσμα να ζητούν κάθε χρόνο παρεκκλίσεις. Το 2024, στις πιο φορτωμένες γραμμές της Κεντρικής Ευρώπης, η μέση διαθέσιμη χωρητικότητα ήταν μόλις 54% .

  • Η έλλειψη περιφερειακών μηχανισμών επιμερισμού κόστους καθυστερεί λύσεις.

  • Ορισμένα κράτη δεν έχουν προχωρήσει έγκαιρα σε επενδύσεις ή σε αναδιαμόρφωση των ζωνών προσφορών (bidding zones).

Η προθεσμία λήγει στα τέλη του 2025 και η ACER προειδοποιεί ότι ο κίνδυνος να χαθεί είναι υπαρκτός .

Οι συστάσεις της ACER

Στο τέλος της έκθεσης, ο οργανισμός καταθέτει σειρά συστάσεων για να επιταχυνθεί η ενοποίηση της αγοράς:

  1. Πλήρης εφαρμογή του 70% requirement χωρίς περαιτέρω καθυστερήσεις.

  2. Επενδύσεις σε δίκτυα και εναλλακτικές λύσεις χωρίς καλώδια (non-wire solutions) ώστε να αντιμετωπιστούν τα σημεία συμφόρησης.

  3. Καλύτερος μηχανισμός επιμερισμού κόστους για τις διορθωτικές ενέργειες, ώστε να αρθεί το αντικίνητρο συνεργασίας.

  4. Εξέταση αναδιάρθρωσης των bidding zones όπου τα δομικά προβλήματα δεν επιλύονται αλλιώς.

  5. Ενίσχυση της διαφάνειας και της παρακολούθησης μέσω των εργαλείων της ACER, ώστε να αξιολογείται σε πραγματικό χρόνο η πρόοδος .

Η μεγάλη εικόνα: ενεργειακή ασφάλεια και ανταγωνιστικότητα

Πίσω από τους τεχνικούς όρους, το διακύβευμα είναι ξεκάθαρο:

  • Για τα νοικοκυριά σημαίνει χαμηλότερους λογαριασμούς και λιγότερες εκρήξεις τιμών.

  • Για τη βιομηχανία συνεπάγεται σταθερό κόστος ενέργειας και ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας.

  • Για την ενεργειακή μετάβαση σημαίνει ότι η αυξημένη παραγωγή ΑΠΕ δεν θα «σπαταλιέται» λόγω συμφόρησης αλλά θα διοχετεύεται εκεί όπου χρειάζεται.

Ο ACER συνοψίζει με σαφήνεια: η μεγιστοποίηση της διασυνοριακής χωρητικότητας οδηγεί σε φθηνότερο και πιο σταθερό ρεύμα για όλη την Ευρώπη .