Ο Γιούβαλ Νόα Χαράρι στο έργο του Homo Deus και συγκεκριμένα στο κεφάλαιο Η Θρησκεία των Δεδομένων, γράφει, πως «αυτός που ελέγχει τα δεδομένα, ελέγχει το μέλλον της ζωής», βλέποντας στη βιοτεχνολογία το εργαλείο που μπορεί να μεταμορφώσει την έννοια του ίδιου του ανθρώπινου.

Σε αυτή την καμπή της ιστορίας και μέσα σε ένα πλήθος ανησυχιών που πύκνωναν, όταν είχε πτωχεύσει η περιβόητη 23andMe των τεστ DNA με γενετικά δεδομένα 15 εκατομμυρίων ανθρώπων, ένας Έλληνας διακεκριμένος επιστήμονας, σοφός ακαδημαϊκός και άκρως επιτυχημένος επιχειρηματίας, ο Τζορτζ Γιανκόπουλος, αγοράζει την εταιρεία και καθησυχάζει την ανθρωπότητα, λέγοντας πως όλα θα «αξιοποιηθούν για ανακαλύψεις που ωφελούν την επιστήμη και την κοινωνία».

1

Στα 65 του, ο γιός αγωνιστών μεταναστών, που δουλέψαν υπεράνθρωπα για την επιβίωση, υπόσχεται ότι θα χρησιμοποιήσει την απόλυτη γνώση των κωδικών DNA της ανθρωπότητας, «όχι για κέρδος, αλλά για να «ανακαλύψει την επόμενη θεραπεία που θα κάνει τη διαφορά».

Ο γιος μεταναστών απ’ την Καστοριά, που μεγάλωσε ως 100% Έλληνας

Ο Γιώργος Γιανκόπουλος είναι γιος μεταναστών που από την Καστοριά βρέθηκαν στις ΗΠΑ, αναζητώντας ελπίδα και έναν τόπο για να επιβιώσουν με αξιοπρέπεια και ευημερίας. Πίσω του υπάρχουν εκείνες οι ιστορίες, με οικογένειες, που είχαν ζήσει φτώχεια και απελπισία και βουτήξαν στο απόλυτο άγνωστο, ξένοι, με άλλα χρώματα, γλώσσα, θρησκεία και αποφασισμένοι να επιβιώσουν.

Ο πατέρας του έφυγε από την οικειότητα του τόπου του, αμέσως μετά τον Εμφύλιο και μ ένα εμπορικό πλοίο πέρασε τον σκοτεινό, αγριεμένο, ατέλειωτο Ατλαντικό. Αποβιβάστηκε σε μια ακτή της Αλαμπάμα, της «Καρδιά του Ντίξι», με τα παράξενα μακρύφυλλα πεύκα και τις καμέλιες να γίνονται δέντρα. Από την ιδεολογική καρδιά του Αμερικανικού Νότου, ξεκίνησε μια εξουθενωτικά μεγάλη περιπλάνηση μέσα στις αμερικανικές ατέλειωτες εκτάσεις, όπου οι έρημοι και οι υψηλές θερμοκρασίες, εναλλάσσονται με τους τεράστιους ορεινούς όγκους και τα χιόνια, για να φτάσει με το τρένο στη Νέα Υόρκη.

Ήξερε πως κάπου εκεί, ζούσε ένας θείος του, αλλά δεν είχε διεύθυνση, ούτε ήξερε πως να τον βρει και που περίπου μένει. Χωρίς να γνωρίζει ούτε μια λέξη στα αγγλικά ούτε και κανένα άνθρωπο, βρέθηκε στην αχανή πόλη, που οι ακτίνες του ήλιου δεν φτάνουν στην γη, εμποδισμένες απ τα τεράστια κτήρια.

Περιπλανώμενος, πεινασμένος, μάλλον φοβισμένος και βουτηγμένος σε ακόμη πιο σκοτεινή απελπισία, βρέθηκε να κοιμάται και να επιβιώνει στο Σέντραλ Παρκ. Και η τύχη -επιτέλους!- στάθηκε με το μέρος του. Εκεί, στο μεγαλύτερο δημόσιο πάρκο των 3,41 τ.χιλιομέτρων και ανάμεσα από 8.500.000 ανθρώπους, πέφτει επάνω σ’ έναν παιδικό του φίλο από την Καστοριά! Εκείνος τον βοήθησε να βρει στέγη, τροφή και δουλειά σε ένα εργαστήριο επεξεργασίας γούνας, όπως όλοι σχεδόν οι Καστοριανοί, που ξέρουν την τέχνη αυτή, ασυναγώνιστα.

Γνωρίζει και τη μικρή αδελφή του φίλου του, μιλάνε, αγαπάνε, παντρεύονται και αποκτούν ένα αγόρι και έναν κορίτσι. Τα μεγαλώνουν, αυτοί οι ξένοι, στη καρδιά των ΗΠΑ, στο πυκνό δάσος από ουρανοξύστες, που σε κάνουν να νιώθεις μικρούλης και ελάχιστος, μέσα από ήχους, κόρνες, φωνές, ρυθμικά βήματα, πολλές γλώσσες, ατέλειωτο θόρυβο και εκεί που η μοναξιά περπατά δίπλα στη φιλοδοξία κι η σκληρότητα της καθημερινότητας μπλέκει με την υπόσχεση πως όλα είναι δυνατά. Τα μαθαίνουν να λαχταρούν και να μη χορταίνουν, όχι λεφτά, φήμη, ή δόξα, αλλά μόρφωση.

Μόνο τα γράμματα σώζουν. Μόνο οι γνώσεις εξασφαλίζουν ένα καλύτερο μέλλον και την ωραιότερη εκδοχή του εαυτού. Και να θυμούνται πάντα πως είναι εκατό τοις εκατό Έλληνες. Ο Γιώργος και η αδελφή του, να θυμούνται πως κρατάνε από εκείνο το τόπο που το DNA τους, έβγαλε Αριστοτέλη και Πλάτωνα, Μέγα Αλέξανδρο και Περικλή. Άρα, όλα μπορούν να τα πετύχουν και εμπόδια δεν υπάρχουν. «Δεν με ενδιέφερε αν ήταν αλήθεια» λέει χρόνια πολλά αργότερα ο Τζορτζ Γιανκόπουλος «μου αρκεί που αυτό έγινε κίνητρό μου για να επιμείνω και να προκόψω».

Το Ελληνάκι που ήταν phenomenon, η υπόσχεση για τη γιαγιά του, η ακαδημαϊκή φήμη

Στο σχολείο του, το Γυμνάσιο Επιστημών του Μπρονξ, το «Greek kid» διαπρέπει και ιδιαίτερα στα Μαθηματικά, κάνοντας καθηγητές και συμμαθητές να τον αντιμετωπίζουν ως «phenomenon». Ο πατέρας του, ως κάθε Έλληνας γονιός, τα παλιά χρόνια, σε κάθε μήκος και πλάτος της γης, ονειρευόταν να τον δει γιατρό, για να χει τον σεβασμό της κοινωνίας και να χει και ένα καλό εισόδημα πάντα. Ο Γιώργος, όμως, στα δεκατρία του, είδε την γιαγιά, που τον μεγάλωνε γιατί οι γονείς του όλο δούλευαν και έλειπαν ατέλειωτες ώρες, να αρρωσταίνει από Αλτσχάιμερ.

Ήταν η στιγμή που αποφάσισε να γίνει ερευνητής και να βρει το φάρμακο και να τη σώσει. Σ εκείνη την ηλικία, μάλιστα, παίρνει μέρος σε έναν επιστημονικό διαγωνισμό, με θέμα δικό του, που τίτλο του είχε το Regeneron, την αναγέννηση, δηλαδή, των νευρώνων του εγκεφάλου. Παίρνει το πρώτο βραβείο! Αμέσως μετα ανακοίνωσε στον πατέρα του πως δεν θα γίνει γιατρός, αλλά επιστήμονας. Ο γονιός απογοητεύτηκε και ανησύχησε για την επιλογή του γιου του, μα μια μέρα μού έδωσε ένα απόκομμα από τον πολύτιμο για την ομογένεια Εθνικό Κήρυκα.

Ήταν μια μεγάλη συνέντευξη του ελληνικής καταγωγής Ρόι Βάτζελος, του επικεφαλής έρευνας και ανάπτυξης της Merck, του κολοσσού παραγωγής φαρμάκων. «Αν πρόκειται να γίνεις επιστήμονας, τουλάχιστον γίνεις σαν αυτόν», του είπε. Και ο Τζορτζ Γιανκόπουλος, πριν κλείσει τα τριάντα του χρόνια, είναι, ήδη, καθηγητής Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκης. Αποφασίζει να αφήσει τον ακαδημαϊκό χώρο για τις επιχειρήσεις. Ιδρύει στο Ταριτάουν της πολιτείας της Νέας Υόρκης, την Regeneron -γιατι πότε δεν ξέχασε την γιαγιά και την υπόσχεση να βρει φάρμακο για εκείνη- μαζί με τον καθηγητή Νευρολογίας στο Κορνέλ, Λίο Σλάιφερ.

Ο δισεκατομμυριούχος medicine man της Regeneron

Τα πρώτα είκοσι χρόνια ήταν δύσκολά και η εταιρεία έμπαινε συνεχώς μέσα. Οι οικονομικές εφημερίδες ειρωνεύονταν, συχνά, πυκνά, τους επιστήμονες που έχουν εταιρείες, αλλά δεν ξέρουν τίποτα από επιχειρηματικότητα. Εκείνος, όμως, δεν το έβλεπε ως αποτυχία. Ήθελε να οδηγηθεί σε τεχνολογίες που δεν υπήρχαν, σε νέες προσεγγίσεις, σε καινοτόμες θεραπείες.

«Αν στόχος σου είναι να δημιουργήσεις κάτι μεγάλο, κάτι που δεν έχει ξαναγίνει, γνωρίζεις ότι οι περισσότερες πιθανότητες είναι εναντίον σου» λέει σε συνέντευξη του στην Καθημερινή, κοιτάζοντας πίσω σε εκείνα τα πρώτα χρόνια «αν δεις ως αδιέξοδο τα εμπόδια που θα βρεις, είσαι καταδικασμένος. Αν όμως τα θεωρήσεις ως ευκαιρία για να μάθεις κάτι πολύτιμο για να βελτιωθείς και να ξανασχεδιάσεις την πορεία σου, τότε έρχεσαι ολοένα και πιο κοντά στην επιτυχία».

Και έτσι έγινε και η εταιρεία τους κατέχει, πια, περισσότερες από εκατό πατέντες φαρμάκων για το άσθμα, την ατοπική δερματίτιδα, τη ρευματοειδή αρθρίτιδα, την εκφύλιση της ωχράς κηλίδας, τον καρκίνο και πολλών άλλων. Ο ίδιος αναδεικνύεται στον κύριο επιστήμονας πίσω από δέκα θεραπείες της Regeneron, ενώ συνέβαλε καθοριστικά στην ανάπτυξη των βασικών τεχνολογιών της εταιρείας για τη δημιουργία νέων φαρμάκων, όπως η τεχνολογία TRAP, για την παγίδευση βλαβερών πρωτεϊνών και οι πλατφόρμες VelociGene και VelocImmune, που επιτρέπουν την ταχεία και αποτελεσματική παραγωγή φαρμακευτικών αντισωμάτων.

Είναι μέλος της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ, μέλος της Αμερικανικής Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών και κάτοχος περισσότερων από 100 διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας. Ο Τζορτζ Γιανκόπουλος είναι, ακόμη, από το 2014, επικεφαλής στην ίδρυση του Κέντρου Γενετικής της Regeneron, μιας μεγάλης επιστημονικής πρωτοβουλίας που ασχολείται με την έρευνα στο ανθρώπινο DNA.

Μέχρι τον Φεβρουάριο του 2020, το Κέντρο είχε ήδη αναλύσει το γενετικό υλικό, τα εξώματα περισσότερων από 1 εκατομμύριο ανθρώπους, συμβάλλοντας σημαντικά στην κατανόηση των γενετικών αιτιών πολλών ασθενειών. Τον αποκαλούν «the medicine man» και συγκαταλέγεται στους αδιαμφισβήτητους πρωταγωνιστές της διεθνούς βιοτεχνολογίας. Α! Αν και τα χρήματα δεν ήταν ποτέ ο κύριος σκοπός του και μεγάλωσε με αρχές να είναι πρώτα κάλος άνθρωπος και χρήσιμος στη κοινωνία, ο Γιώργος είναι δισεκατομμυριούχος!

Βραβεία, τιμές, διεθνής αναγνώριση, αμέτρητα επιτεύγματα

Έχει ιδρύει το Regeneron Science Talent Search, επενδύοντας πάνω από 100 εκατ. δολάρια σε υποτροφίες και βραβεία. Γνωρίζει μεγάλη αναγνώριση, παίρνει σωρεία βραβείων, ανάμεσα τους, το βραβείο Alexander Hamilton, την υψηλότερη τιμή για συνεισφορές στην επιστήμη και την ιατρική, αναγνωρίζεται από το Forbes ως ένας από τους 100 πιο καινοτόμους ηγέτες της Αμερικής και το Fortune τον ανακηρύσσει ως στους 25 Μεγαλύτερους Ηγέτες του Κόσμου ως Ήρωα της Πανδημίας, το 2020.

Άλλωστε, τότε, κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19, η Regeneron και η ομάδα του Γιανκόπουλου βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή της επιστημονικής μάχης. Τα μονοκλωνικά αντισώματα που ανέπτυξαν αποδείχθηκαν σωτήρια για χιλιάδες ασθενείς και χρησιμοποιήθηκαν σε περιπτώσεις υψηλού προφίλ, όπως αυτή του τότε Προέδρου των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, τον Οκτώβριο του 2020. Αν και για ένα διάστημα η ανταπόκριση της φαρμακοβιομηχανίας έφερε ευρύτερη κοινωνική αποδοχή και αναγνώριση, αυτή η θετική στάση δεν κράτησε για όλους.

Ένα μέρος της κοινωνίας εξακολουθεί να αντιμετωπίζει την επιστήμη με δυσπιστία ή ακόμη και εχθρότητα. Παρ’ όλα αυτά, ο Γιανκόπουλος παραμένει προσηλωμένος στην αποστολή τους, πιστεύοντας πως μόνο μέσω της έρευνας, της καινοτομίας και της τεχνολογικής προόδου μπορούν να αντιμετωπιστούν οι μεγαλύτερες προκλήσεις του 21ου αιώνα, από τις ασθένειες έως την κλιματική κρίση. Θεωρεί, πως θα είναι αυτοκτονικό το αν η Regeneron δεν έμπαινε στην έρευνα των φαρμάκων για την απώλεια βάρους.

Ο Τζορτζ Γιανκόπουλος αναγνωρίζει τις σοβαρές αδυναμίες των υπαρχόντων σκευασμάτων, τα οποία, πέρα από τις ανεπιθύμητες ενέργειες όπως ναυτία, διάρροια και αφυδάτωση, οδηγούν συχνά σε απώλεια μυϊκής μάζας αντί για λίπος και εργάζεται εντατικά για την ανάπτυξη ενός φαρμάκου που θα προσφέρει πιο υγιή και βιώσιμη απώλεια βάρους, με στόχο να διαφοροποιηθεί ουσιαστικά από τις υπάρχουσες λύσεις. Τεράστια, ακόμη, είναι η συμβολή του στην έρευνα για τον καρκίνο, όπου θέλει να πιστεύει πως η νίκη της αρρώστιας είναι δυνατή. Γινεται ακόμα πιο αισιόδοξος με τα επιτεύγματα της έρευνας, που μετάτρεψε σε χρόνιες νόσους μορφές καρκίνων, που πριν θεωρούνταν ανίατες και ισοδυναμούσαν με θανατική καταδίκη.

Όμως, έχει τονίσει, πως ο καρκίνος δεν είναι μία ασθένεια, αλλά χιλιάδες διαφορετικές και πως ο δρόμος που πρεπει να γίνει είναι ακόμα μακρύς και δύσβατος. Λέει πως μπορεί να μην κατάφερε να επικεντρωθεί στο Αλτσχάιμερ και στις άλλες νευροεκφυλιστικές ασθένειες, όπως ονειρευόταν και ορκίστηκε στη μνήμη της γιαγιάς του, αλλά νιώθει ευλογία και μεγάλη συγκίνηση για το μεγάλο αντίκτυπο που είχε η δουλειά του, στις ζωές των ανθρώπων και στο ότι βοήθησε εκατομμύρια ασθενείς σε όλο τον κόσμο.

Η εξαγορά του γενετικού θησαυρού της 23andMe και η σημασία της για την ανθρωπότητα

Πριν λίγες μέρες και 65 χρόνων, πια, ο Τζορτζ Γιανκόπουλος, έγινε το επίκεντρο του κόσμου όλου, με την είδηση πως είναι αυτός, που αγόρασε τη βάση DNA 15 εκατομμυρίων ανθρώπων, από την 23andMe, τη μεγαλύτερη εταιρεία γενετικών τεστ. Κάπου εδώ να πούμε πως τα τεστ DNA, ειδικά στις ΗΠΑ, υπήρξαν τρελή μόδα, φανατική μανία, θέμα παγκόσμιας συζήτησης, επίκεντρο αναλύσεων και εκτεταμένης αρθρογραφίας, ειδικά μεταξύ 2017-2019.

Τότε, η 23andMe, παγκόσμια πρωτοπόρος στον τομέα της γενετικής, ξεπερνούσε τα 10 εκατ. χρήστες, μα το 2024, είχε, ήδη χρεοκοπήσει και από τα 6 δισ. δολάρια βρέθηκε στο απόλυτο μηδέν, γιατι δεν είχε υπολογίσει πως οι πελάτες χρειάζονται το γενετικό τεστ μόνο μία φορά, με αποτέλεσμα να μην ανανεώνονται τα έσοδα της. Και έτσι, μία από τις μεγαλύτερες βάσεις γενετικών δεδομένων στον κόσμο βγήκαν στο σφυρί, με περισσότερα από 15 εκατομμύρια ανθρώπους να έχουν υποβάλει δείγματα στην εταιρεία, δημιουργώντας έναν ανεκτίμητο γενετικό θησαυρό.

Τα οφέλη αυτών των δεδομένων είναι πολλά καθώς είναι πολύτιμα για βελτιωμένη έρευνα στην ιατρική και τη βιοτεχνολογία, ταχύτερη ανάπτυξη εξατομικευμένων θεραπειών, καλύτερη κατανόηση γενετικών ασθενειών, βελτίωση φαρμακολογικών μελετών και δημιουργία νέων ευκαιριών για εφαρμογές σε δημόσια υγεία, γενετική και αγροτικές καινοτομίες. Άλλωστε τα γενετικά δεδομένα χρησιμοποιούνται ήδη από ερευνητικές εταιρείες, φαρμακοβιομηχανίες, πανεπιστήμια, κρατικούς φορείς και εταιρείες τεχνητής νοημοσύνης, με την Google μέσω της Verily και την Amazon, να επενδύουν στη βιοπληροφορική.

Μεγάλο θέμα είναι πως κυβερνήσεις όπως των ΗΠΑ με τα CDC, NIH, του Ηνωμένου Βασιλείου με τη NHS, της Κίνας και της Ισλανδίας χρησιμοποιούν γενετικά δεδομένα για έρευνα σε ασθένειες, επιδημιολογικό έλεγχο και εξατομικευμένη ιατρική. Επίσης εφαρμόζουν γενετική αναγνώριση σε εγκληματολογικές έρευνες, μετανάστευση και αμυντικά προγράμματα.

Η πώληση της βάσης δεδομένων DNA της 23andMe στο πλαίσιο της πτωχευτικής της διαδικασίας είχε προκαλέσει μεγάλες ανησυχίες για την ιδιωτικότητα των χρηστών. Οι κίνδυνοι και τα ηθικά ζητήματα που προκύπτουν από την κατοχή μιας τεράστιας βάσης γενετικών δεδομένων αφορούν κυρίως την προστασία της ιδιωτικότητας και την πιθανή κατάχρηση ευαίσθητων πληροφοριών.

Τα γενετικά δεδομένα δεν είναι απλά προσωπικά, αλλά αποκαλύπτουν πληροφορίες για την υγεία, την καταγωγή και ακόμη και τα χαρακτηριστικά των συγγενών ενός ατόμου, χωρίς να μπορούν να αλλάξουν ή να κρατηθούν σε πλήρη ανωνυμία. Υπάρχει ο κίνδυνος εμπορικής εκμετάλλευσης από εταιρείες, πιθανή διαρροή σε τρίτους, όπως σε ασφαλιστικές ή εργοδότες ή ακόμη και χρήση από κυβερνήσεις για παρακολούθηση. Ακόμη, η συγκατάθεση των δωρητών των δειγμάτων συχνά είναι ασαφής, με πολλούς να μην έχουν αντιληφθεί ότι τα δεδομένα τους μπορεί να επαναχρησιμοποιηθούν για έρευνες ή εμπόριο. Τέλος, η πιθανές διακρίσεις βάσει γενετικού προφίλ, μιας και ο γενετικός ρατσισμός δεν αποκλείεται ή η ψυχολογική επίπτωση απροσδόκητων ανακαλύψεων, όπως μια άγνωστη συγγένεια δημιουργούν βαθύτερα ηθικά διλήμματα.

Η έλλειψη αυστηρών κανονισμών και διαφάνειας στην αξιοποίηση τέτοιων δεδομένων εντείνει αυτές τις ανησυχίες. Για αυτούς τους λόγους ο Γενικός Εισαγγελέας της Καλιφόρνια, Ρομπ Μπόντα, εξέδωσε ειδοποίηση προς τους πολίτες της πολιτείας, υπενθυμίζοντάς τους το δικαίωμά τους να διαγράψουν τα δεδομένα τους. Όπως και να χει η γενετική αναγνώριση, αν και ένα εργαλείο τεράστιας επιστημονικής και κοινωνικής δυναμικής και δε γινεται να αγνοηθεί, φέρνει στο προσκήνιο την αιώνια αντίθεση μεταξύ προόδου και ηθικής.

Με την είδηση πως όλος αυτός ο θησαυρός των 15.000.000 ανθρωπίνων κωδικών DNA, πέρασε στα χέρια του Γιώργου Γιανκόπουλου, μια ανακούφιση, ένας καθησυχασμός, κάποια ασφάλεια πλανήθηκαν στον πλανήτη. Άλλωστε, ότι έχει κάνει μέχρι τώρα βεβαιώνει πως είναι με τη πλευρά πάντα του καλού και σύμφωνα με τον ταοϊσμό, αυτό το τελευταίο, -το καλό, ρε παιδί μου!- είναι σαν το νερό, που δεν κάνει φασαρία, θόρυβο και βοή, αλλά πάντα βρίσκει τρόπο να προχωρά.

Η συνέχεια…

Ο Γιώργος Γιανκόπουλος έχει τέσσερα παιδιά, την Ουρανία-Σοφία, τον Ντάμη-Γιώργο, τον Λουκά-Αχιλλέα και τη Δήμητρα-Αλεξάνδρα. Τα μεγάλωσε όλα μαθαίνοντας τα πως μόνο τα γράμματα σώζουν και μόνο οι γνώσεις εξασφαλίζουν ένα καλύτερο μέλλον και την ωραιότερη εκδοχή του εαυτού. Τα έμαθε να θυμούνται πάντα πως είναι εκατό τοις εκατό Έλληνες και πως κρατάνε από εκείνο το τόπο που το DNA τους, έβγαλε Αριστοτέλη και Πλάτωνα, Μέγα Αλέξανδρο και Περικλή. Άρα, όλα μπορούν να τα πετύχουν και εμπόδια δεν υπάρχουν. Α! Και πως το καλό θα νικήσει…