Ανάρπαστο έχει γίνει το τελευταίο βιβλίο του κορυφαίου καθηγητή Ιστορίας του αμερικανικού πανεπιστημίου Yale, Φρανκ Σνόουντεν, με θέμα τις πανδημίες. Ο τίτλος του «Επιδημίες και Κοινωνία: Από τον Μαύρο Θάνατο μέχρι σήμερα» το καθιστά ό,τι πιο επίκαιρο, ενώ μέσα στις σελίδες του συμπυκνώνονται τα αποτελέσματα έρευνας 40 ετών πάνω στο αντικείμενο.

Αυτό τον καιρό ο Φρανκ Σνόουντεν βρίσκεται εγκλωβισμένος στην Ρώμη, όπου τον βρήκε το ξέσπασμα της επιδημίας στην Ευρώπη. Οι έρευνές του, όπως και οι περισσότερες δραστηριότητες, έχουν μπει σε αναστολή, περιμένοντας μια επιστροφή στην πολυπόθητη κανονικότητα. Αυτό τον καιρό μιλά στα μεγαλύτερα μέσα ενημέρωσης, με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του και δίνει την δική του οπτική πάνω στο μείζον ερώτημα για τα κατάλοιπα που θα αφήσει αυτή η πανδημία στην κοινωνία.

Μιλώντας στην επιθεώρηση του Yale ο κορυφαίος ιστορικός είναι σαφής: Όλοι έπρεπε να γνωρίζουν ότι θα έρθει μια πανδημία. Μάλιστα, τονίζει ότι οι ειδικοί έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου από το ξέσπασμα της γρίπης των πτηνών, το 1997.

Σημειώνει, μάλιστα, ότι το 2005 ο επικεφαλής του αμερικανικού ΕΟΔΥ, Άντονι Φαούτσι, είχε δηλώσει ενώπιον επιτροπής του αμερικανικού Κογκρέσου ότι η έλευση μιας πανδημίας μπορούσε να προβλεφθεί όπως οι μετεωρολόγοι προειδοποιούν για την έλευση ενός τυφώνα.

Ο Φαούτσι δεν μπορούσε να πει ακριβώς το πότε, αλλά μπορούσε με απόλυτη βεβαιότητα να πει ότι έρχεται μια τέτοια κατάσταση.

Ο ίδιος περιγράφει την κατάσταση ως εξής: Με το ξέσπασμα μιας επιδημίας, όπως ο Έμπολα ή ο SARS, πακτωλοί χρημάτων ρίχνονται στην επιστημονική έρευνα. Όταν το ξέσπασμα περνά, αναλαμβάνει η ανθρώπινη φύση και οι άνθρωποι θέλουν να τα ξεχάσουν όλα αυτά. Η χρηματοδότηση στεγνώνει και ό,τι έχει στηθεί, ξηλώνεται.

Ως λύση, προτείνει ο διάλογος με την επιστημονική κοινότητα να είναι διαρκής, ώστε και ο ίδιος να επιστρέψει σε αυτό που αγαπά περισσότερο, την ιστορική έρευνα και την συγγραφή βιβλίων, αντί να συνομιλεί με δημοσιογράφους.

Συγκλονιστική είναι η περιγραφή των συνεπειών μιας πανδημίας πάνω στον άνθρωπο, αφού, όπως λέει, μια τέτοια κατάσταση αγγίζει τον πυρήνα της ανθρώπινης ύπαρξης, ξυπνά θεμελιώδη ερωτήματα και φόβους για τον θάνατο, για τη θνητότητα, για τον σκοπό της ζωής, τη σχέση μας με τον Θεό.

«Οι επιδημίες ασκούν τεράστια πίεση στους οικογενειακούς δεσμούς. Εάν διαβάσετε Βοκάκιο και Ντάνιελ Ντεφόε -και οι δύο έγραψαν για την βουβωνική πανώλη- θα δείτε γονείς να εγκαταλείπουν τα παιδιά τους, συζύγους να εγκαταλείπουν ο ένας τον άλλο και φιλίες να διαλύονται εξαιτίας τέτοιων γεγονότων. Είναι τεράστιος ο αντίκτυπος στις προσωπικές ζωές των ανθρώπων, στις οικογένειές τους και στις κοινωνίες, μέσα στις οποίες ζουν» λέει ο Φρανκ Σνόουντεν.

«Μια μεγάλη επιδημία, όπως αυτή με τον κορονοϊό, προκαλεί τεράστιες πιέσεις στην οικονομία και καθώς οι άνθρωποι απειλούνται από την πείνα και την ανεργία, οι κοινωνικές τους σχέσεις δοκιμάζονται άγρια σε αυτές τις στρεσογόνες συνθήκες. Υπάρχει επίσης το ζήτημα της σχέσης των ανθρώπων με την εξουσία. Η εξουσία ή και εμείς οι ίδιοι ενδιαφερόμαστε πραγματικά για το τι συμβαίνει στον άλλο; Η εξουσία, και εμείς ως άνθρωποι, ενδιαφερόμαστε πραγματικά για το τι συμβαίνει σε άλλους ανθρώπους; Είναι κάτι που αποτελεί πραγματική προτεραιότητα;».

Παρατηρεί, επίσης, ότι οι διάφορες επιδημίες συνδέονται με τις εποχές. Γα παράδειγμα η χολέρα είναι συνδεδεμένη με την Βιομηχανική Επανάσταση, εποχή κατά την οποία υπήρξε συνωστισμός σε πόλεις χωρίς να υπάρχουν υποδομές υγιεινής.

Σήμερα, συνεχίζει, είμαστε οκτώ δισεκατομμύρια άνθρωποι που ζούμε σε τεράστιες πόλεις, οι οποίες συνδέονται μεταξύ τους αστραπιαία από τον αέρα των ταξιδιών μας.

Αυτό που συμβαίνει ιατρικά στην Τζακάρτα το πρωί, μπορεί να συμβεί στο Παρίσι το βράδυ, λέει χαρακτηριστικά.

Ο Φρανκ Σνόουντεν θέτει και το θέμα της ανθρώπινης επέμβασης στο φυσικό περιβάλλον λέγοντας ότι είναι τόσο άγρια και ανεξέλεγκτη, που οι άνθρωποι μπορούν να έρθουν σε επαφή με είδη τα οποία κουβαλούν ένα ευρύ φάσμα ασθενειών, με τις οποίες ο άνθρωπος δεν έχει ποτέ στο παρελθόν αναμετρηθεί.

Αναφέρει το παράδειγμα του Έμπολα, όταν ο άνθρωπος παρενέβη στα δάση της δυτικής Αφρικής απελευθερώνοντας εκατοντάδες είδη νυχτερίδων που κουβαλούσαν εκατοντάδες είδη κορονοϊών, πολλά από αυτά θανατηφόρα για τον άνθρωπο.

Στο κρίσιμο ερώτημα εάν οι φτωχοί και οι περιθωριοποιημένοι απειλούνται περισσότερο από τις επιδημίες, ο Φρανκ Σνόουντεν απαντά ότι άλλες επιδημίες χτυπούν συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες κι άλλες είναι πιο «δημοκρατικές» και δεν κάνουν εξαιρέσεις. Επομένως, συμπεραίνει, δεν μπορούμε να πούμε ότι το μοναδικό κλειδί που ανοίγει την πόρτα σε μια επιδημία είναι η φτώχεια.

«Αλλά αν σκεφτείτε τις συμβουλές που έδωσαν τα Κέντρα Ελέγχου Ασθενειών για το πώς να προστατεύσετε τον εαυτό σας: Κοινωνική αποστασιοποίηση και πλύσιμο των χεριών όσες φορές μπορούμε στη διάρκεια της ημέρας. Αλλά τι νόημα έχουν αυτά αν ζείτε σε μια παραγκούπολη στην Πόλη του Μεξικού ή σε φαβέλες στη Βραζιλία ή στις φτωχογειτονιές στη Βομβάη;

Πώς μπορείτε να έχετε κοινωνική αποστασιοποίηση όταν ζείτε 10 άτομα σε ένα δωμάτιο, σε ένα κατάλυμα όπου οι άνθρωποι συσσωρεύονται ο ένας πάνω στον άλλο; Επίσης, είναι κοροϊδία να μιλάμε για πλύσιμο χεριών σε χώρες που δεν υπάρχουν αποθέματα νερού.. Και πώς θα μείνεις μέσα αν είσαι άστεγος;».

Καταλήγοντας ο Φρανκ Σνόουντεν δίνει μια συμβουλή στους ηγέτες παγκοσμίως: «Ήταν ένας γιατρός που ήταν στην πρώτη γραμμή την επιδημία του SARS. Όταν τον ρώτησαν τι πρέπει να γίνει τώρα, αυτός απάντησε ‘ας ελπίσουμε ότι θα μπορέσουμε να αλλάξουμε για πάντα’. Και τώρα με τον κορονοϊό λέω ας ελπίσουμε ότι αυτό θα μας αλλάξει για πάντα, να σιγουρευτούμε ότι είμαστε προετοιμασμένοι ώστε οι άσκοποι θάνατοι και ο τόσος πόνος τόσων ανθρώπων δεν θα ξανασυμβεί».